1920-24 YILLARI ARASINDA TÜRKMENİSTAN’DA BASMACILIK İLE MÜCADELE

Bu çalışma Georgiy İvanoviç Karpov’un Türkmenlerin tarihi ile ilgili 1934 yılında daktilo ile kaleme aldığı “1920-24 yılları arasında Türkmenistan’da Basmacılık ile Mücadele” isimli eserinin, Türkmenistan Bilimler Akademisi Merkez Bilimsel Kütüphanesi’nde bulunan 28 sayfadan oluşan çalışmasının yayınıdır. Eser Türkmenistan’da 1920-24 yıllarında ortaya çıkan Basmacılık hareketini konu edinmektedir. Bu eserde, XX. yüzyılın Türkmen tarihinin temel konularından olan Basmacılık hareketi, yazar tarafından Sovyet tarih anlayışı ve tarih yazıcılığıyla yaklaşılmakta ve Basmacılık’ın 1920-1924 döneminde Türkmenistan’da artmasının nedenleri üzerinde durulmaktadır. Karpov, Türkmenler arasında ortaya çıkan Basmacılğı, ulusal bir mücadeleyi aşan bir hareket olarak tanımlamanın gerekli olduğunu ifade etmektedir. Bunun geniş ölçekli ortaya çıkmasının nedenini ise, Rusya İmparatorluğu dönemindeki siyasi ve ekonomik birlikte o dönemden kalan ulusal gruplar olduğu belirtmektedir. Basmacı hareketinin Türkmen topraklarındaki yaptığı mücadeleleri ve onların verdiği zayiatı ayrıca kayıt etmiştir. Bu bağlamda Basmacılık hareketinin 1925 yılına gelindiğinde, liderlerinin öldürüldüğünü, yaralandığını, yakalandığını, teslim olduğunu, esir edildiğini ve Türkmen topraklarından çıktıklarını açıklamaktadır. Görüldüğü gibi “Basmacılık Hareketi”, Karpov’un XX. yüzyılın 20-30 yıllarında Türkmenlerin tarihi hakkındaki bilimsel görüşünün ortaya koyduğu temalardan biridir. Baymirza Hayit eserinde Basmacılığı “Ruslara karşı genel milli hareket” olarak tanımlarken, Karpov ise değişik yaklaşım benimsemektedir. Aynı şekilde Türkmen Karaş Han oğlu Yomudskiy “Türkmenler ve İhtilal” adlı yazısında Basmacı lideri Cüneyt Han’ı (Çapıkov) yiğitlik ile tasvir ederken, Karpov yazısında “haydut” olarak açıklamaktadır.  Bu nedenle bu çalışma, Sovyet tarihçiliğinin bu olaylara bakış açısını ortaya koyması açısından önem arz etmektedir. Karpov’un bu eseri, Sovyet Türkmenistanı’nda belgeler bağlamında yapılan ilk ve önemli çalışmalardan biridir.

STRUGGLE WITH BASMACHI IN TURKMENISTAN IN THE PERIOD OF 1920-1924

This study is a publication of study of Georgiy Ivanovich Kaprov forming 28 pages, named “Fighting with the Despoliation in Turkmenistan in the years 1920-24” which he wrote with a typewriter in 1934 about history of Turkmen people which is existing in Central Scientific Library of Academy of Science of Turkmenistan. The study comprises the shape of Despoliation movement in the years 1920-24 in Turkmenistan. Despoliation movement which was one of the main issues of Turkmen history in XX century, was explained by writer from the view of Soviet history and approached as history writer, and harped on about the reasons of increase of Despoliation in the period 1920-24 in Turkmenistan. Kaprov states that, it is required to define the occurrence of Despoliation among Turkmen people as movement exceeding the national warfare. He sees broad reason of this occurrence as, the leftovers of national groups from the time of Russian Emperor reckon with political and economic situation. He also registered the struggle and damage given by Despoliation movement in Turkmen lands. To mention this, he explained that when it comes to 1925 leaders have been killed, bruised, caught, surrendered, enslaved and deported from the Turkmen lands. As it is seen that Basmaism Movement is one of the themes of Karpov's scientific view about the history of Turkmens in 1920s and 1930s. Baymirza Hayit defines Basmaism as a general national movement against Russians. But Karpov has different approach in this issue.  Yomudskiy who is Turkmen Karash Khan's son, in his article “The Turkmens and the Revolution“, describes the Basmacian leader Cuneyt Khan (Çapikov) with bravery. However, Karpov describes him as Turkmen’s bandit. For this reason, this study is important in terms of revealing the perspective of Soviet historiography to these events This study of Kaprov is one of the first and significant works among documentation of Soviet Turkmenistan.

___

  • Алкин, И. (1931). Саид-Гиреевич, Средняя Азия: Эк.-геогр. очерк Кара-Калпакстана, Киргизстана, Таджикистана и Узбекистана. Ч. 1. М.,.Атабаев, К. С. (1935). Доклад председателя Совнаркома ТССР на V Всетуркменском съезде Советов 11 января 1935 г. / К. С. Атабаев. - Ашхабад: Туркменпартиздат.Семенов, А. А. (1929). Очерк земельно-податного и налогового устройства бывшего Бухарского ханства, Ташкент.Ходжаев, Ф. (1927). Десять лет борьбы и строительства. Ташкент.Шкапский. О. (1900). Аму-дарьинские очерка. К аграрному вопросу на нижней Аму-дарьо, Тащиент.Центральный Архив ТССР, дело №1001714Центральный Архив ТССР, дело № 101746.Центральный Архив ТССР, дело № 101713.Центральный Архив ТССР, дело № 101746.Центральный Архив ТССР, дело № 99496.Центральный Архив ТССР, дело № 99496.