Taner ULUS

Doğu Türkistan’da Yakup Beg Hâkimiyeti:Dış İlişkiler, Ordu Ve Askeri Yenilikler

Yakup Beg, Kaşgar ’a 1865 yılında Hokand Hanlığı’nın yardım kuvvetleriyle gelmiştir.Kısa süre sonra Kaşgar Hanı Büzürk Han Töre’yi sa f dışı bırakmıştır. YakupBeg, 1867 yılında Kaşgar Hanlığı’nın yeni hâkimi olduğunu ilan etmiştir. Ruslarınelindeki İli Bölgesi hariç Doğu Türkistan’da birliği sağlamıştır. Ruslar BatıTürkistan’daki faaliyetlerini Doğu Türkistan’da da uygulamak istemişlerdir. Bununüzerine Yakup Beg, Doğu Türkistan’daki hâkimiyetini sağlamlaştırmak için uluslararasıgirişimlerde bulunmuştur. Ruslarla, İngilizlerle ve Osmanlı Devleti ile diplomatikilişki kuran Yakup Beg, Osmanlı Devleti’ne elçi göndererek taabiyet talebindebulunmuştur. Doğu Türkistan’da hutbe halife Abdülaziz adına okunmaya başlanmışve Yakup Beg’e Osmanlı Devleti tarafından “Emir” unvanı verilmiştir. Ruslarla veİngilizlerle ticaret anlaşmaları yapılmıştır. Yakup Beg, Doğu Türkistan’da birliğisağlayıp, dönemin önemli devletleriyle ilişki kurarak ve ordusunu modernleştirme fa aliyetlerinegirişerek hâkimiyetini güçlendirmiştir. Askeri teşkilatlanmaya, ordununeğitimine ve ordunun modernleştirilmesine önem vermiştir. Osmanlı Devleti’nden veHindistan’daki İngiliz İdaresi’nden gelen askeri öğretmenler orduyu eğitmişlerdir.Yakup Beg, modern silahların teminine çalışmakla birlikte Doğu Türkistan’da kurduğusilah ve kapsül fabrikalarıyla dışa bağımlılığı azaltmaya çalışmıştır. Ruslarınbaskısına karşı direnmiş ve resmi elçi talebini kabul ettirip böylelikle İngilizlerlede resmi görüşmelere başlanmasını sağlamıştır. Doğu Türkistan üzerindeki baskılarYakup B eg’in güçlü bir ordu kurmasını gerektirmiş ve dönemin önemli devletleriylekurduğu ilişkiler de kurduğu ordunun şekillenmesini sağlamıştır. Bu makalede YakupBeg’in dışilişkileri ile birlikte askeri faaliyetleri, ordusu, ordusunun eğitimi ve askeriteşkilatı dönemin kaynaklarında geçen bilgiler ışığında aktarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Doğu Türkistan, Yakup Beg, Kaşgar Ordusu, Kaşgar Hanlığı, Orta Asya

PDF

___

ADIBELLİ, Barış. (2008). Doğu Türkistan, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
ÂTIF, Mehmet. (1998). Kaşgar Tarihi - Bâis-i Hayret Ahvâl’i Garibesi, Dü. Vehbi Günay, Cahit Telci, İsmail Aka. Eysi Kitap&Yayın, Kırıkkale.
BELLEW, H. W. (1875). Kashmir and Kashghar. A Narrative Of The Journey Of The Embassy To Kashghar In 1873-74, Trübner, Londra.
BOULGER, D. C. (1878). The Life O f Yakoob Beg, Londra. Broomhall, M. (Dü.) (1910). İslam In China - A Neglected Problem, Londra.
BUĞRA, Mehmet Emin. (1998). Doğu Türkistan Tarihi, Dü. M. Yakup Buğra, Emek Ofset, Ankara.
FORSYTH, T. D. (1875). The Report O f A Mission To Yarkund In 1873, Calcutta.
HALAÇOĞLU, Yusuf. (1987). “Binbaşı İsmâil Hakkı Bey’in Kâşgar’a Dâir Eseri’ Tarih Enstitüsü Dergisi, C: XIII. s.521-550.
HAYİT, Baymirza. (2004). Türkistan Devletlerinin Milli Mücadele Tarihi (3. Baskı), TTK Yayınlan, Ankara.
KOLESNİKOV, Aleksandr. (2010). Rus Seyyahların Gözüyle Kaşgar - XIX. Yüzyılın İkinci Yarısı-XX. Yüzyılın Başı Dü. İlyas Kamalov, Çev. Rakhat Abdieva, TTK Yayınlan. Ankara.
KURAT, Akde Nimet. (2014). Rusya Tarihi - Başlangıçtan 1917’ye Kadar, (6.Baskı) TTK Yayınları, Ankara.
KUROPATKİN, A. N. (2016). “Asya’nın Kalbi” Doğu Türkistan - Fiziki, Coğrafi, Demografik, Etnografik, Sosyal, Askeri ve İktisadi Yapısı, Dü. Feyzullah Uygur, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
SARAY, Mehmet. (2015). Doğu Türkistan Türkleri Tarihi,Aygan Yayıncılık, İstanbul.
_____. (1994).Rus İşgal Devrinde Osmanlı Devleti ile Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyasi Münasebetler (1775-1875), TTK Yayınlan, Ankara.
_____. (1984). Rusların Orta Asya’yı Ele Geçirmeleri, Çev. Erkut Gökten, O.D.T.Ü Mimarlık Fakültesi Basım İşliği, Ankara.
SCHUYLER, E. (1885). Turkistan - Notes Of A Journey In Russia Turkistan, Khokand, Bukhara and Kuldja C. II, Charles Scribner’s Sons, New York.
SHAW, R. (1871). Visits To High Tartary, Yârkand, And Kâshgar (Formerly Chinese Tartary), And Return Journey Over The Karakoram Pass, John Murray, Londra.