Buhara Yahudileri

Orta Asya ’nın en eski dini ve etnik gruplarından biri Buhara Yahudileridir. ÖzellikleÖzbekistan ’da, Tacikistan ’da ve diğer bazı Orta Asya cumhuriyetlerinde yerleşmişolan Buhara Yahudileri sahip oldukları kendilerine özgü kültürlerinden dolayıtarihte farklı bir Yahudi grubu olarak tanınmıştır. Yaşadıkları bölgenin tarihine vekültürüne renk katan Buhara Yahudileri uzun süre Müslümanlarla birlikte yaşamış,farklı din mensuplarının bir arada yaşama örneğini sunmuşlardır. Yaşadıkları bölgedeegemen kültürden etkilenen, zaman zaman egemen kültürü de etkileyen BuharaYahudileri, son yıllarda Amerika ’ya ve İsrail ’e göç etmiş, öteden beri yaşadıkları bölgedesayıları önemli ölçüde azalmıştır. Buhara Yahudilerinin günümüzde en yoğunyerleştiği ülkeler İsrail ve Amerika ’dır. Bu ülkelere yerleşen Buhara Yahudileri, Yahudidünyasına uyum sağlamaya çalışırken, kültürel bir değişim yaşamaktadır. OrtaAsya’da kalan Buhara Yahudileri de göç eden akrabaları ve dindaşları ile bağınısürdürmek istemektedir. Bu makalede Orta Asya ’da ayrı bir dini ve etnik unsur olanBuhara Yahudileri, tarihi, kültürü, dili, sosyal ve dini yapısıilebirlikte günümüzdekidurumu incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Buhara Yahudileri, Orta Asya, Özbekistan, Çala, Yahudilik, İsrail, Amerika

PDF

___

ADAM, Baki., (2015). “Yahudilik”, Dinler Tarihi El Kitabı, Grafiker Yayınları: Ankara
AMİTİN-ŞAPİRO, Z., (1931).Oçerkpravogogo bıta sredneaziyatskih evreyev, Taşkent-Semerkant.
ARIK, Durmuş.,(2011). Buhara Yahudileri, GrafikerYayınları:Ankara.
BIRNBAUM, Philip.,(1991). Encyclopedia o f Jewish Concepts, Hebrew Publishing Company:New York.
COOPER, Alanna E.,(2000). Negotiating Identity in the Context o f Diaspora, Dispersion and Reunion: The Bukharan Jews and Jewish Peoplehood, (Basılmamış Doktora Tezi), Columbia University,Columbia.
BCOOPER, Alanna E., (2003). “Feasting, Memorializing, Praying, and Remai-ning Jewish in the Soviet Union: The Case of the Bukharan Jews,” Jewish Life after the USSR, (Ed. Z. Gitelman, M.Glants, M.I. Goldman), Bloomington.
CUMAYEV, A. B.,(2004). “Buharskiye evreyi i muzıkal’naya kul’tura Sredney Azii”, Evreyi Sredney Azii, İzdatel’stvo Fan Akademii Nauk:Taşkent.
ÇALIŞKAN, İbrahim, (1986). İslam Ceza Hukukunda Gayr-iMüslimlerin Statüsü, Ankara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi),Ankara.
DRESVYANSKAYA, G.Ya., (2004). “K istorii iyudaizma v Sredney Azii”, Evreyi v Sredney Azii, İzdatel’stvo Fan Akademii Nauk:Taşkent.
DYMSHITS, Valery., (1997). “The Eastern Jewish Communities of the Former USSR”, Facing- West: Oriental Jews o f Central Asia and Caucasus, Joods Historisch Museum, Amsterdam.
ERDEM, Mustafa,. (2000).Kırgız Türkleri, ASAM Yayınları:Ankara.
EROĞLU, Ahmet Hikmet., (2004).Osmanlı Devletinde Yahudiler, 3. Baskı, Andaç Yayınları: Ankara.
FAYDA, Mustafa., (1989).Hz. Ömer’in Zamanında Gayrimüslimler, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayını: İstanbul.
GOLDBERG, Harvey E., (1991). “Introduction,” Sephardi and Middle Eastem Jewries, (Ed. H.E. Goldberg), Indiana University Press: Bloomington.
GOLENDER, B.A., (2004). “İyudaika na Turkestanskih poçtovıh otkrıtkah”, Evreyi v Sredney Azii, İzdatel’stvo Fan Akademii Nauk,Taşkent.
GRAETZ, Hirsch., (1893).,ffistory o f The Jewish, The Jewish Publication Society of America:Philadelphia, Cilt: 3.
GROEPLER, Eva.,(1999). İslam ve Osmanlı Dünyasında Yahudiler, (Çev. S. Kaya), Belge Yayınları: İstanbul.
GUREVİÇ, L.,(1995). “Bıtovoye i Sakral’noye Prostranstvo Mahallayi Yahudien Buharaı i Samarkanda”, Central Asia Jews in Past and Present: Expeditions, Researches, Publications, Transactions on Jewish Studies, S. Petersburg.
HALBERSTADT, Anna, NIKOLSKY, Adele., (1996). “Bukharan Jews and Their Adaptation to United States”, Journal o f Jewish Communal Service, Summer 1996.
HAUSHEER, Herman.,(1959). “Marranos”, Encyclopedia o f Religion, V. Ferm (Der.), Adams & Co,New Jersey.
KAGANOVİÇ, A., (1995). “O Evreyah-Musul’manah projivayuşih v Turkestanskom kraye”, Central Asia Jews in Past and Present: Expeditions, Researches, Publications, Transactions on Jewish Studies, St. Petersbug.
KÜÇÜK, A., TÜMER, G., KÜÇÜK, M. Alparslan., (2017). Dinler Tarihi, Berikan Yayınevi: Ankara
KÜÇÜK, Abdurrahman., (2013)..Dönmeler (Sabatayistler) Tarihi, Berikan Yayınevi: Ankara.
LEWIS, Bernard., (1996).İslam Dünyasında Yahudiler, (Çev. B.S. Şener), İmge Kitabevi:Ankara.
NEMİROVSKY, Mikhail, “U.S. Ambassador to Tajikistan Visits New York Bukharian Jewish Community” ; (Erişim: http://www.ncsj.org/AuxPages/011204AEN_Tajik.shtml)
POLİVANOV, E.D.,(1989), K voprosu o proishojdenii sredneaziatsko-evreyskogo yazıka, Sermerkand.
PUJOL, Katrin., (2004). “Svyazi mejdu TsentraT’noy Aziyey i Palestinoy, ili puti affektivnogo siyonizma 1793-1917 gg.”, Fransızca’dan Rusça’ya çev. A. Akimov, Evreyi Sredney Azii, İzdatel’stvo Fan Akademii Nauk:Taşkent.
PURTAŞ, Fırat., (2005). “Buhara Yahudileri ve İsrail’in Orta Asya Politikası”, Türel Yılmaz, Mehmet Şahin ve Mesut Taştekin (Der.), Orta Doğu Siyasetinde İsrail, Platin:Ankara
RTVELADZE, E.V., (2004). “Evreyi-İyudaistı v doislamskoy sredney Azii”, Evreyi v Sredney Azii, İzdatel’stvo Fan Akademii Nauk: Taşkent.
SHTERENSIS, Michael., (2002).Tamerlane and The Jews, Routledge Curzon:London
ŞAMİ, R. Abdullah., (2002).Din Devleti İsrail, (Çev. M. A. Kara), İlke Yayınlan: İstanbul.
TUDELALI, Benjamin-RATİSBONLU Petachia., (2001).Orta Çağda İki Yahudi Seyyahın Avrupa, Asya ve Afrika Gözlemleri, (Çev. Nuh Arslantaş), Kaknüs Yayınlan:İstanbul
VAMBERY, Arminius., (1993).Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi, (Haz. N.A. Özalp), Ses Yayınları: İstanbul.
YUSUPOVA, M.A.,(2004). “Dva etuda po istorii arhitektun Uzbekistana, svyazannıh s evreyskoy diaspon”, Evreyi Sredney Azii, İzdatel’stvo Fan Akademii Nauk: Taşkent.
ZAND, Michael., (1991). “Notes on The Culture of the Non-Ashkenazi Jewish Communities Under Soviet Rule”, Jewish Culture and Identity in the Soviet Union, Yaacov Ro’i & Avi Beker (Der.), New York University Press:New York.
ZAND, Michael., (1990). “Bukharan Jews”, Encyclopedia Iranica (EI), New York, Cilt: 3.
SEVILLA-SHARON, Moshe., (1981). İsrail Ulusu’nun Tarihi, Yeruşalayim.