İSTİHBARAT RAPORLARI IŞIĞINDA TÜRK İSTİKLAL HARBİ’NİN YUNANİSTAN’A ETKİSİ

Yunanların “megali idea” anlayışı kapsamındaki faaliyetleri uzun yılları alan uğraşları içermektedir. Bu idealin gerçekleştirilmesi fırsatını Birinci Dünya Harbi’nin sonunda yakalayan Yunanlar, 15 Mayıs 1919’da İzmir’i işgal etmiş ancak kendi ülküleri doğrultusunda çıktıkları İzmir, 1922 Ağustos’unda Büyük Taarruz’la umutlarının kırılma noktası olan yer durumuna gelmiş ve hazin bir şekilde Anadolu’yu terk etmek zorunda kalmışlardı. Yunanistan’da Batı Anadolu’ya ayak basmadan önce zaten var olan siyasi, askerî, sosyal ve ekonomik çalkantılar, Batı Anadolu’da bulundukları yaklaşık 3,5 yıllık dönemde devam ettiği gibi sonrasında da ülkeyi kaosa sokan gelişmelere sebep olmuştu. Yunanistan, İtilaf devletlerinin çabasıyla girdiği Küçük Asya macerasında, 1920 yılının sonunda onların desteğini yavaş yavaş çekmeleriyle yalnızlaşmıştı. Bunda Türk İstiklal Mücadelesi’ni sarsılmaz ve kırılmaz bir inançla sürdüren Mustafa Kemal (ATATÜRK) ve silah arkadaşlarının üstün başarılarının büyük payı vardı. Dolayısıyla kendi ülkülerine olan inançla hareket eden Yunanlar, karşılarında tarihin en erken dönemlerinden beri hür yaşayarak devletler kuran Türk milletini hafife almışlardı. Nitekim Yunanlar, Anadolu’dan çekildikten sonra kendi sorunlarıyla baş başa kalacak ve uzun yıllar ne siyasi istikrarını tam anlamıyla kurabilecek ne de sosyal ve ekonomik buhranı atlatabilecektir. Bu çalışmada, Türk İstiklal Harbi sırasında Yunanistan’da meydana gelen askerî, siyasi ve ekonomik olaylar, gerek literatür gerekse belgelere dayalı olarak ortaya konulmaya çalışılmıştır. Türk İstiklal Harbi sonrasında Yunanistan’da meydana gelen olaylar da Yunanistan’da cumhuriyetin ilanı ve sonrasında tekrar krallığa dönüşüne kadar ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Megali idea, Küçük Asya Seferi, Türk İstiklal Harbi’nde Yunanistan, Türk İstiklal Harbi Sonrası Yunanistan, Yunan Siyaseti

PDF

___

MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Arşivi; İstiklal Harbi Kataloğu (İSH).
AKŞİN, Sina; Kısa Türkiye Tarihi, 5. bs., Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2008.
ATATÜRK, Mustafa Kemal; Nutuk 1919-1927, Zeynep KORKMAZ (Yay. haz.), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2002.
AYKUT, Fahri; İstiklal Savaşı’nda Kütahya ve Eskişehir Muharebeleri, (Yay. haz.: Ahmet TETİK, Melike CEYHAN), Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006.
BELEN, Fahri; Türk Kurtuluş Savaşı, Askerî, Siyasi ve Sosyal Yönleriyle, 2. bs., Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1983.
BIYIKLIOĞLU, Tevfik; Türk İstiklal Harbi I Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, 3. bs., Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1999.
ERCAN, Tevfik; Türk İstiklal Harbi Batı Cephesi II’nci Cilt 2’nci Kısım (4 Eylül 1919-9 Kasım 1920), 3. bs., Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara,1999.
ERDOĞAN, Selim; Sakarya, Türk Bitti Demeden Bitmez, 1. bs., Kronik, Ankara, 2020.
ERKAL, Şükrü; Türk İstiklal Harbi II’nci Cilt Batı Cephesi 6’ncı Kısım 1’inci Kitap Büyük Taarruz’a Hazırlık (10 Ekim 1921 - 31 Temmuz 1922), 1. bs., Genelkurmay Harp Tarihi Dairesi Yayınları, Ankara, 1967.
GOLOĞLU, Mahmut; Millî Mücadele Tarihi Beşinci Kitap: Türkiye Cumhuriyeti Tarihi 1923, Goloğlu Yayınları, Ankara,1971.
ISTRATIKOS, Eksenofon; Yunanlara Göre Sakarya Muharebeleri, (MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Kütüphanesi, Yunancadan Çevrilmiş Basılmamış Daktilo Eser), Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Matbaası, Ankara, 1339 (1923).
İNÖNÜ, İsmet; Hatıralar 2. Kitap, 1. bs., Bilgi Yayınevi, Ankara, 1987.
JAESCHKE, Gotthard; Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi Mondros’tan Mudanya’ya Kadar (30 Ekim 1918-11 Ekim 1922), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989.
KITSIKIS, Dimitri; Yunan Propagandası, Hakkı Devrim (çev.), Kaynak Kitaplar, İstanbul, 1964.
Kurtuluş Savaşı’nda Sakarya Meydan Muharebesi; Anıtlar ve Şehitlikleri, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2007.
NIKOLOPULOS, Hristos V.; 1921’in On Binleriyle Beraber (24 Haziran-10 Eylül 1921 K. Asya Seferi), (MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Kütüphanesi, Yunancadan Çevrilmiş Basılmamış Daktilo Eser) , Dimitri BIZANIDI (çev.), Hariciye Vekâleti Basın Bürosu, (yy.), 1921.
NİŞ, Kemal; Türk İstiklal Harbi II’nci Cilt Batı Cephesi 6’ncı Kısım 2’nci Kitap Büyük Taarruz (1-31 Ağustos 1922), Genelkurmay Harp Tarihi Dairesi Yayınları, Ankara, 1968.
ÖNALP, Kâmil-APAK, Rahmi; Türk İstiklal Harbi II’nci Cilt Batı Cephesi 3’ncü Kısım, (Yay. haz. Selim TURHAN), 3. bs., Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1999.
ÖZALP, Kâzım; Millî Mücadele 1919-1922- I, 4. bs., Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1998.
ÖZÇELİK, Ayfer; Büyük Taarruz’a Hazırlık (Sad Taarruz Planı), Büyük Taarruz 70. Yıl Armağanı, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1992.
ÖZTOPRAK, İzzet; Kurtuluş Savaşı’yla İlgili Yunan Belgeleri, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, 2006.
ÖZTOPRAK, İzzet; Türk ve Batı Kamuoyunda Millî Mücadele, 2. bs., Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
PALLİS, Alexander Anastasius; Yunanlıların Anadolu Macerası (1919-1922), Orhan AZİZOĞLU (çev.), Selahattin ÖZPALABIYIKLAR (Yay. haz.), (2. bs.), Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 1997.
SELIŞIK, Selahattin; Türk İstiklal Savaşı’nda Birinci İnönü Muharebesi, Zekeriya TÜRKMEN, Atike KAPTAN (Yay. haz.), Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, 2006.
SMITH, Michael Llewellyn; Yunan Düşü, Halim İNAL (çev.), Ayraç Yayınevi, Ankara, 2002.
SONYEL, Salâhi R.; Mustafa Kemal (ATATÜRK) ve Kurtuluş Savaşı (Yeni Belgelerle) 1918-1923 I. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2008.
SONYEL, Salâhi R.; Mustafa Kemal (ATATÜRK) ve Kurtuluş Savaşı (Yeni Belgelerle) 1918-1923 II. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2008.
Türk-Yunan İlişkileri ve Megalo İdea; Hamdi ERTUNA, Necati KÖSE (haz.), Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1975.
TÜZEL, Abidin; Türk İstiklal Harbi II’nci Cilt Batı Cephesi 6’ncı Kısım 4’ncü Kitap, İstiklal Harbi’nin Son Safhası, (Yay. Haz. Güngör CEBECİOĞLU) 2. bs., Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1995.
VANDEMİR, Baki; Türk İstiklal Savaşı’nda Sakarya’dan Mudanya’ya (Yay. haz. Hayriye YALÇIN), Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006.
Yunan Genelkurmay Başkanlığı Askerî Tarih İdaresi; 1919-1922 Küçük Asya Seferi’nin Özetlenmiş Tarihi (MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Kütüphanesi, Yunancadan Çevrilmiş Basılmamış Daktilo Eser), Askerî Tarih İdaresi Yayını, Atina, 1967.
“Birinci İnönü Muharebesi (06-11 Ocak 1921)”; Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, 127, Haziran 2011, s. 176-178.
“Büyük Taarruz ve Başkomutan Meydan Muharebesi (90’ıncı Yıl Özel Sayısı)”; Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, 129, Ağustos 2012, s. 234-235.
“Büyük Taarruz ve İzmir’in Kurtuluşu”; Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, 121, Aralık 2007, s. 101-102.
ÇOLAK, Mustafa; “Alman Diplomatik Belgelerinde Türk-Yunan Dostluk İlişkilerini Kurma Çabaları ve Venizelos’un Türkiye Ziyareti”, Uluslararası Balkan Sempozyumu Bildirileri 5-7 Ekim 2012, Isparta, 2013, s. 253-265.
DEĞERLİ, Esra Sarıkoyuncu; “ATATÜRK Dönemi Türk-Yunan Siyasi İlişkileri”, Sosyal Bilimler Dergisi, 15, Ağustos 2006, s. 239-262.
ERDEM, Nilüfer; “Yunan Kaynaklarına Göre 1922 Yılında Batı Anadolu’da Otonom Devlet Kurmaya Yönelik Faaliyetler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIV/29 Güz, 2014, s. 97-140.
ERDEM, Nilüfer; “Yunan Tarihçilerinin Gözüyle 1930 Türk-Yunan Dostluk Antlaşması ve Venizelos’un Bu Sürece Katkıları” Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23, Güz 2009, s. 93-128.
ERTAN, Temuçin Faik; “Lozan Konferans’ında Türkiye’yi Temsil Sorunu”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 53 (Lozan Antlaşması Özel Sayısı), 2013, s. 61-76.
EXERTZOGLOU, Haris; “Children of Memory: Narratives of the Asia Minor Catastrophe and the Making of Refugee Identity in Interwar Greece”, Journal of Modern Greek Studies, 34 (2), October 2012, 343-366.
HATİPOĞLU, Murat; “Anadolu Bozgunu Sonrasında Meydana Gelen Olaylar (1922-1924)”, Silahlı Kuvvetler Dergisi, 106/309, Mayıs 1987, s.51-57.
“İkinci İnönü Muharebeleri (23 Mart- 1 Nisan 1921)”; Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, 92, 1991, s. 11-12.
JENSEN, Peter Kincaid; “The Greco-Turkish War, 1920-1922” International Journal of Middle East Studies, 10(4), 1979, s. 553-565.
KALELİOĞLU, Oğuz; “Türk-Yunan İlişkileri ve Megali İdea”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 41, Mayıs 2008, s.105-123.
KOLLUOĞLU, Biray; “Excesses of Nationalism: Greco-Turkish Population Exchange”, Nations and Nationalism, 19 (3), 2013, s. 532-550.
KÖYLÜ, Murat; “Batı Anadolu’nun İşgalinin Türk, Yunan ve İngiliz Siyasi Tarihine Etkisi”, İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, 3/6, Aralık 2016, s. 147-169.
KÖYLÜ, Murat; “Yunan Siyasi Tarihinde Siyasal Çalkantıların (1909-1922) İstiklal Harbi’ne Etkisi”, Toros Üniversitesi İktisadi, İdari, Sosyal Bilimler Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (4), Aralık 2015, s.31-56.
ÖZGÜR, Pınar Selçuk; “Yunanistan İç Savaşı ve Dış Güçlerin Rolü”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 57,2015, s. 101-129.
TAĞMAT, Çağla Derya; “Sevr Barış Antlaşması Sürecinde Eleftherios Venizelos: Görüşmeler, Konferanslar ve İmza”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, V/2, 2016, s. 307-339.
TOKER, Hülya; “Büyük Taarruz’da Takip Harekâtı ve Yunan Macerasının Sonu”, Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, 10, Ağustos 2007, s.107-125.
TURAN, Ömer; “The Role of Russia and England in the Rise of Greek Nationalism and in Greek Independence” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 10, 1999, s. 243-291.
UZUN, Hakan; “1919-1950 Yılları Arasında Türkiye-Yunanistan İlişkileri”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi, 5(2), 2004, s. 35-50.
“Zafer Sayısı” Askerî Tarih Belgeleri Dergisi; 80, Ağustos 1981, s. 64-66.
BAYDAN, Berna; Türk-Yunan İlişkilerinin II. ve III. Dönem TBMM’ye ve Kamuoyuna Yansımaları (1923-1931), YayımlanmamışYüksek Lisans Tezi, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Erzincan 2017.
ERDEM, Nilüfer; Yunan Tarihçiliğinin Gözüyle Anadolu Harekâtı 1919-1923, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı, İstanbul, 2009.
GREGORIOU, Georgios; Greece: Problems in Political Change and Democratic Development, 1821-1869, Yayımlanmamış Doktora Tezi, New York University, New York, 1969.
PAVLIDIS, Antonios; Yunan Kaynaklarına Göre Mübadele Meselesi (1918-1930), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakın Çağ Tarih Ana Bilim Dalı, İstanbul, 1997.
RENÇBERLER, Özgür; Küçük Asya Felaketi’nin Yunan Siyasetine Etkisi (1919-1922), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, 2014.
ŞENŞEKERCİ, Erkan; Siyasal Boyutlarıyla Türk-Yunan İlişkileri (1830-1952), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı, Ankara, 1994.
TAĞMAT, Çağla Derya; Yunanistan’da Büyük Açlık ve Türk Yardımları (1941-1943), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, 2010.
TAĞMAT, Çağla Derya, İstanbul’da Helenizm: Sosyokültürel Örgütlenmeler (1908-1922), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, 2015.
Türk Dil Kurumu Sözlükleri, Erişim Tarihi: 10 Nisan 2020 (https://sozluk.gov.tr/)