BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI IRAK CEPHESİ’NDE KARŞIT GÜÇLERİN HAVACILIK FAALİYETLERİNİN ANALİZİ

1903 yılında ilk motorlu uçağın uçuşundan kısa bir süre sonra, uçaklar savaş aracı olarak ilk kez Trablusgarp Savaşı’nda kullanılmıştır. Ardından başlayan Birinci Dünya Savaşı, uçakların savaş stratejisini belirleyen, yönlendiren bir mahiyet ve özellik almasına yol açmıştır. Savaş teknolojisinde yaşanan bu değişim hem stratejik hem doktriner değişikliklerin gündeme gelmesine etki etmiştir. Bu durum karşıt güçlerin bu yeni savaş aracını üretme kapasitelerini artırmalarına ve cephe savaşlarında etkin bir şekilde kullanımına yol açmıştır. Birinci Dünya Savaşı’na Almanya’nın yanında katılan Osmanlı Devleti, savaşın başında altı uçakla muharebelere dâhil olmuştur. Savaş stratejisinin belirlenmesinde uçakların öneminin anlaşılması Almanya’dan uçak ve personel talebinde bulunulmasına yol açmıştır. Neticede savaş boyunca Türk havacıların yanında, Almanya’dan sağlanan 450 uçak ve 1.500 Alman havacı personelle cephelerde mücadele edilmiştir. Savaşın seyri içinde Osmanlı Başkomutanlık Vekâletinin emri doğrultusunda uzak cephelerde 17 uçak bölüğü kurulmak suretiyle faaliyet gösterilmiştir. Bu kapsamda İngilizlerin Basra Körfezi’ne asker çıkarması ile açılan Irak Cephesi’nde, 2’nci ve 13’üncü Uçak Bölükleri kurulmak suretiyle cephe muharebelerine katkı sağlanmıştır. İngilizler Irak Cephesi’nde savaşın başından itibaren hava gücü konuşlandırmak suretiyle etkin bir şekilde uçaklardan faydalanmıştır. Özellikle Kutü’l-Ammare Muharebeleri sırasında İngilizler tarafından Osmanlı kuvvetlerinin kuşatması altında bulunan birliklerine, havadan erzak ve malzeme atılmak suretiyle dünya tarihinde ilk kez hava ikmal faaliyeti gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada, Irak Cephesi’nde mücadele eden karşıt güçlerin havacılık faaliyetleri, MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Arşivinde tespit edilen belgeler ve kaynaklar çerçevesinde analiz, tenkit ve tahlil edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Havacılık, Irak, Muharebe, Pilot, Rasıt, Uçak

PDF

___

MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Arşivi; Balkan Harbi Kataloğu
MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı Arşivi; Balkan Harbi Kataloğu
Hava Kuvvetleri Tarihçe Şube Müdürlüğü, Birinci Dünya Savaşı Dosyası, No: 2.
Ahmet İzzet Paşa; Feryadım, C I, Nehir Yayınları, İstanbul, 1992.
ANADOL, Cemal; Türk Havacılık Tarihi, Türk Hava Kurumu Bilim Eserleri Yarışması, İstanbul, 1990.
ARI, Kemal; Birinci Dünya Savaşı Kronolojisi, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1997.
AYBARS, Ergün; Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, 2. Baskı, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1990.
BALKIŞ, Behzat-FIRAT, Nezihi; Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, Irak-İran Cephesi, C III, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1979.
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü; Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi I, İstanbul, 2013.
BAYUR, Yusuf Hikmet; Türk İnkılap Tarihi, C III, 1914-1918 Genel Savaş, Kısım III, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.
ÇALIŞLAR, İzzettin; On Yıllık Savaşın Günlüğü Balkan, Birinci Dünya ve İstiklal Savaşları, Hazırlayan İsmet Görgülü, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1997.
DUMAN, Selçuk; II. Meşrutiyet’ten İngiliz Mandaterliğine Irak, Berikan Yayınları, Ankara, 2010.
ERICKSON, Edward J.; I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu, Çanakkale, Kutü’l-Ammare ve Filistin Cephesi, Çeviren Kerim BAĞRIAÇIK, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2009.
ERICKSON Edward, J.; Ordered to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, Greenwood Press, Connecticut, 2000.
ERICKSON, Edward J.; Size Ölmeyi Emrediyorum: Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu, İstanbul, Kitap Yayınevi, 2003.
FIRAT, Nezihi-BALKIŞ, Behzat; Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Irak-İran Cephesi 1914-1918, III. Cilt, 1’inci Kısım, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1979.
Golç Paşa’nın Hatıratı, İstanbul’da (1914-1915); Irak ve İran’da (1915-1916); Tercüme Eden Salih Mayakuşu, İstanbul, Askerî Matbaa, 1932.
GÖYMEN, İhsan; Birinci Dünya Harbi, IX. Cilt Türk Hava Harekâtı, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1969.
Hava Kuvvetleri Komutanlığı; Türk Hava Kuvvetleri Uçak Albümü 1911-2009, Hava Basımevi, Ankara, 2009.
HENSHAW, Trevor; The Sky Their Battlefield: Air Fighting and the Complete List of Allied Air Casualties from Enemy Action in the First War, Grub Street, London, 1995.
HOEPPNER, Ernest von; Germany’s War in the Air, Battery Press, Nashville, 1994.
İLMEN, Süreyya; Türkiye’de Tayyarecilik ve Balonculuk Tarihi, Hilmi Kitabevi, İstanbul, 1947.
İNAN, Gaye; Kuruluşundan Ulusal Kurtuluş Savaşı Sonuna Kadar Türk Havacılığı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 2005.
JONES, H.A.; The War in the Air: Being the Story of the Part Played in the Great War by the Royal Air Force, Vol. IV, Oxford University Press, London, 1935.
KANATLI, Şükrü; Irak Muharebeleri’nde 3’üncü Piyade Alayı Hatıraları, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006.
KANSU, Yavuz, ŞENSÖZ, Sermet, ÖZTUNA, Yılmaz; Havacılık Tarihinde Türkler, Cilt I, Ankara, Hava Basımevi, 2006.
KAPUCU, Davud; 1909-1939 Yılları Arasında Yapılan Yurtiçi ve Yurtdışı Askerî Hava Seyahatleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2015.
KAPUCU, Davud; Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Harbi’nde Hava Harp Gücü ve Faaliyetleri (1914-1918), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2019.
KARAL, Enver Ziya; Osmanlı Tarihi, Cilt IX, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.
KAYMAZ, İhsan Şerif; Musul Sorunu, Otopsi Yayınları, İstanbul, 2003.
KEYÜSK, Mazlum; Türk Havacılık Tarihi 1912-1914, Hava Harp Akademisi Komutanlığı Yayınları, Hava Basımevi, Ankara, 2012.
KİLİMCİ, Perihan; Atatürk Döneminde (1923-1938) Türk Askerî Havacılığı, Hava Harp Okulu, İstanbul, 2004.
KLINE, Stuart; Türk Havacılık Kronolojisi, Dönence Yayınevi, İstanbul, 2002.
KNIGHT, Paul; British Army in Mesopotamia 1914-1918, McFarland&Company, Inc., Publishers, London.
KURTER, Ajun; Türk Hava Kuvvetleri Tarihi, Cilt I, Ankara, Hava Basımevi, 2009.
KURTER, Ajun; Türk Hava Kuvvetleri Tarihi, Cilt II, Ankara, Hava Basımevi, 2009.
KURTER; Ajun, Türk Hava Kuvvetleri Tarihi, Cilt III, Ankara, Hava Basımevi, 2009.
KURTER; Ajun, Türk Hava Kuvvetleri Tarihi, Cilt IV, Ankara, Hava Basımevi, 2009.
KUT, Halil; İttihat ve Terakki’den Cumhuriyet’e Bitmeyen Savaş, Yayına Hazırlayan: Taylan Sorgun, Kum Saati Yayınları, İstanbul, 2003.
LAMBERT, Peter J.; The Forgotten Air War: Airpower In the Mesopotamian Campaign, A thesis presented to the Faculty of the U.S. Army Command and General Staff College in partial fulfillment of the requirements for the degree, Master of Military Art and Science, KaFort Leavenworth, Kansas, 2003.
MÜHLMAN, Carl, Das Deutsche-Türkische Waffenbündnis İm Weltkriege (Dünya Harbi’nde Türk-Alman Silahlı İttifakı), Koehler-Amelong Yayınevi, Leipzig, 1940.
POMIANKOWISKI, Joseph; Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü 1914-1918 Birinci Dünya Savaşı, Tercüme Eden Kemal Turan, Kayıhan Yayınları, İstanbul, 1990.
SABİS, Ali İhsan; Harp Hatıralarım, C 2, Ankara, Güneş Matbaası, 1951.
SANDERS, Liman von; Türkiye’de Beş Sene, Çeviren Osmanlı Genelkurmayı Askerî Tarih Encümeni Tercüme Heyeti, Yayına Hazırlayan Mustafa Albayrak, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2006.
SAYGI, Tarık; İngiliz Generali Townshend ve Türkler, Paraf Yayınları, İstanbul, 2011.
TENNANT, John E.; In The Clouds Above Baghdad, Cecil Palmer, London, 1920.
TOWNSHEND, Charles; My Campaign in Mesopotamia, Thornton Butterwoth, London, 1920.
TOWNSHEND, Charles; Irak Seferi ve Esaret, Çeviren Tarihî Askerî Osmani Encümeni, Sadeleştiren Recep Ahıskalı, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2007.
TURAN, Şerafettin; Türk Devrim Tarihi, 1.Kitap, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1991.
UYAR, Mesut-ERICKSON, Edward J.; Osmanlı Askerî Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2014.
YILMAZ, Veli; 1’inci Dünya Harbi’nde Türk-Alman İttifakı ve Askerî Yardımlar, Cem Ofset, İstanbul, 1993.
ZÜRCHER, Erik Jan; Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, Ankara, 1995.
AYSAL, Necdet; “Çöküşten Mütarekeye Osmanlı’da Haber Alma”, ATATÜRK Yolu Dergisi, C 9, No: 40, Kasım 2007.
BARAN, Tülay Âlim; “Birinci Dünya Savaşı ve Irak Cephesi”, Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 22, Mayıs 2015, Ankara, Gnkur. Basımevi.
KORKMAZ, Erdal; “Çanakkale Muharebeleri Ekseninde Tarafların Hava Güçlerinin Analizi”, 15. Askerî Tarih Sempozyumu (100’üncü Yıl Dönümünde Çanakkale Muharebeleri) 21-27 Mart 2015 İstanbul, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 2017.
KURT, Deniz, KORKMAZ Erdal; “Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Türk Askerî Havacılığının Doğuşu (1911-1912)”, Savunma Bilimleri Dergisi, Ankara, Kasım 2018, Cilt 17, Sayı 2.
KÜÇÜKVATAN, Mahir; “İngiliz Basınında Osmanlının Kutü’l-Ammare Zaferi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C XIII/26, Bahar Sayısı, İzmir, 2013, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
TÜRKMEN, Zekeriya; “Birinci Dünya Harbi’nde Irak Cephesi’nde Türk İngiliz İlişkileri”, 1914’ten 2014’e 100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşı’nı Anlamak Uluslararası Sempozyumu (20-21 Kasım 2014), Harp Akademileri Basımevi.
UZUNOĞLU, Uğur; “Birinci Dünya Savaşı’nda Türk Hava Kuvvetlerinin Teşkilatlanmasında Etkin Rol Oynayan Alman Havacı Subay: Erich Serno (1886-1963)”, Havacılık Tarihi Sempozyumu 13-14 Aralık 2012/İstanbul, Ankara, Hava Basımevi, 2015.
VAGNINI, Alessandro; “İtalyan-Türk Savaşı’nda İtalya Hava Kuvvetleri: Uzun Süreli Bir Geleneğin İlk Adımı”, Türk Hava Kuvvetlerinin 100’üncü Yılı Uluslararası Tarih Sempozyumu, Ankara, Ayrıntı Basımevi, 2013.
Vaka-yı Terakkiyat-ı Havaiye Dergisi; 1 Mayıs 1917, Sayı 1.
Vaka-yı Terakkiyat-ı Havaiye Dergisi; 1 Haziran 1918, Nu: 13.
https://thevintageaviator.co.nz/projects/re8-reproduction/history