Yesevî'de Bel Bağlamak

Türkler İslâmiyet’i, Hicret’ten yaklaşık iki asır sonra tanımaya başlamış ve eski inançlarına, yaşam tarzlarına uygun bulmalarının da etkisi ile, yaklaşık iki yüz yıl gibi bir sürede hemen bütün unsurlarıyla benimsemiş, Anadolu coğrafyasına İslâm’ın bayraktarları olarak gelmişlerdir. Bu sürecin mimarları hiç şüphesiz yeni dini henüz kabul eden göçer evli Türk boyları arasında peyda olan, Hak kelamını ve hadis-i şerifler ölçüsünde yaşam sürmeyi, vahyin asıl muhatabı olanlara aktarmaya çalışan Türk dervişleri olmuşlardır. Türk dervişlerinin yeni dini benimsetme yolunda kullandıkları metot, Tasavvufî bağlamda yeni ve farklı ekollerin teşekkülüne zemin hazırlamıştır. Süreç içerisinde sistemleşen, kendi kurumlarını teşekkül ettiren bu ekollerin ilki ve en tesirlisi, Hoca Ahmed Yesevî’nin başçısı bulunduğu Yesevîlik’tir. Hoca Ahmed, Türk milletinin öz kültür kaynaklarını İslâm dininin potasında eriterek Divân-ı Hikmet’i meydana getirmiştir. Onun hikmetleri çağları ve sınırları aşmış, Yesevî’nin nefesi Orta Asya’dan Avrupa içlerine kadar ulaşmıştır. Bu çalışmada, söz konusu ekolün kurucusu ve Türk Tasavvufu denilince akla gelen ilk kişi olan Hoca Ahmed Yesevî’nin, Türkün tasavvuf anlayış ve kavrayışının en mühim ve öncü eseri olan Divân-ı Hikmet’i, “bel bağlama” ekseninde, üç farklı başlık ve yönden incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Hoca Ahmed Yesevî, Yesevîlik, Divân-ı Hikmet, bel bağlama, şedd-i vast/nitâk, elifi nemed, tîg-ı bend., Khoja Ahmed Yesevi, Yesevism, Divān-i Hikmat, binding, shedd-i vast/nitāq, tīg-ı bend.

The Concept of Binding in Yesevi

Turks began to recognize Islam about two centuries after the Hijra. In addition, since they found it suitable for their old beliefs and lifestyles, they adopted it with almost all its elements in a period of about two hundred years and came to Anatolia as the flagbearers of Islam. The architects of this process were undoubtedly the Turkish dervishes who emerged among the nomadic, newly converted Turkish, and who tried to convey the revelation as how to live a life in accordance with God's commands and hadiths. The method used by the Turkish dervishes to adopt the new religion paved the way for the development of new and different schools of Sufism. The first and most influential of these schools, which systematized in the process and formed their own institutions, is Yesevism led by Khodja Ahmed Yesevî. Khodja Ahmed created Divan-i Hikmet by melting the Turkish nation's own cultural resources in the crucible of Islam. His words of wisdom transcended ages and borders, and his influence reached from Central Asia to the interior of Europe. This study examines the Divān-i Hikmet of Khodja AhmEd Yesevi, the founder of the aforementioned school and the first person to consider when it comes to Turkish Sufism, which is the pioneering work of Turkish Sufism, from three different perspectives, on the axis of "binding".

Keywords:

Hoca Ahmed Yesevî, Yesevîlik, Divân-ı Hikmet, bel bağlama, şedd-i vast/nitâk, elifi nemed, tîg-ı bend., Khoja Ahmed Yesevi, Yesevism, Divān-i Hikmat, binding, shedd-i vast/nitāq, tīg-ı bend.,

PDF

___

Akarpınar, B. (2007). Popüler tasavvufun öncüsü: Ahmed-i Yesevi ve Hikmetleri (XII. yüzyıl)-II. “Divan-ı Hikmet” ve Etkileri. Halman, T. S., Horata, O., Çelik, Y., Korkmaz, R., Demir, N., Kalpaklı, M., Oğuz, M. Ö. (Editörler). Türk Edebiyatı Tarihi-I. (c.1). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s.222-228.
Aksoy, Ö. A. (2020). Atasözleri ve deyimler sözlüğü - 2-deyimler sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Algar, H. (2010). Şed. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (c.38). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.405-406.
Alper, H. (2012). Tevfîk. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (c.41). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.8-9.
Argunşah, M.; Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
Artun, E. (2011). Dînî-Tasavvufî Halk Edebiyatı-edebiyat tarihi/metinler. Adana: Karahan Kitabevi.
Artun, E. (2014). Ansiklopedik Halkbilimi/Halk Edebiyatı Sözlüğü Terimler-Motifler-Kavramlar. Adana: Karahan Kitabevi.
Bice, H. (2016). Dîvân-ı Hikmet Hoca Ahmed Yesevî. Tatcı, M. (Koordinatör). Ankara: Hoca Ahmed Yesevî Uluslararası Türk Kazak Üniversitesi.
Çakır, A. (2019). Rifâiyyenin Pîri Seyyid Ahmed Er-Rifâî’de Fakr ve Pratik Tezâhürü Fütüvvet. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi. 4(1). s.68-99.
Demir, O. (2013). Yakîn. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (c.43). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.271-273.
Demirci, M. (1998). Himmet. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (c.18). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.56-57.
Devellioğlu, F. (2006). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
Gölpınarlı, A. (1985). 100 Soruda Tasavvuf. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Gündüz, İ. (2000). Ahmed Yesevî’nin tarikat ve irşad anlayışı. Yesevîlik Bilgisi. Kurnaz, C.; Tatcı, M. (Ed.). Ankara: Milli Eğitim Basımevi, s.244-251.
Kabaklı, A. (2020). Türk Edebiyatı. (c.2.). İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
Kaşgarlı Mahmud. (2015). Dîvânu Lugâti’t-Türk giriş-metin-çeviri-notlar-dizin. Ercilasun, A.B.; Akkoyunlu, Z. (Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kara, M. (1995). Fenâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (c.12). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.333-335.
Kaya, D. (2007). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı terimleri sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
Kestelli, R. N. (2004). Resimli Türkçe Kamus. Toparlı, R.; Aksu, B. T.; Kanoğlu, C. S.; Türkmen, S. (Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Knysh, A. (2011). Tasavvuf tarihi. Durdu, İ. (Çev.). İstanbul: Ufuk Yayınları.
Köprülü, M. F. (1980). Türk Edebiyatı tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Köprülü, M. F. (2007). Türk Edebiyatında ilk mutasavvıflar. Ankara: Akçağ Yayınları.
Kurnaz, C.; Tatcı, M. (2000). Yesevîlik bilgisi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
Levend, A. S. (1968). Halk ve tasavvufî halk edebiyatı. Türk Dili Türk Halk Edebiyatı Özel Sayısı, (207), s.171-185.
Meydan Larousse. (1992). Şet. Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi. (c.18). İstanbul: Meydan Gazetecilik ve Neşriyat, s.513-514.
Millî Eğitim Bakanlığı. (1979). İslâm Ansiklopedisi-İslâm Âlemi tarih, coğrafya, etnografya ve biyografya lugati. (c.11). İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
Millî Eğitim Bakanlığı. (2002). Örnekleriyle Türkçe sözlük. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
Millî Eğitim Bakanlığı. (2004a). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. (c.I). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Millî Eğitim Bakanlığı. (2004b). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. (c.III). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Nişanyan, S. (2021). Nişanyan sözlük çağdaş türkçenin etimolojisi. İstanbul: Liberus Kitap.
Ocak, A. Y. (2007). Popüler tasavvufun öncüsü: Ahmed-i Yesevi ve hikmetleri (XII. yüzyıl)-I. Ahmed-i Yesevi ve Yesevilik. Halman, T. S., Horata, O., Çelik, Y., Korkmaz, R., Demir, N., Kalpaklı, M., Oğuz, M. Ö. (Editörler). Türk Edebiyatı Tarihi-I. (c.1). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s.214-221.
Özköse, K. (2010). Dîvân-ı Hikmet. Tasavvuf klasikleri. Cebecioğlu, E. (Ed.). İstanbul: Erkam Matbaacılık, s.197-221.
Püsküllüoğlu, A. (2004). Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
Schimmel, A. (2012). İslamın Mistik Boyutları. Kocabıyık, E. (Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Şeyh Süleyman Efendi-i Buhari. (1298). Lügat-i Çağatay ve Türki-i Osmani. İstanbul: Mihran Matbaası.
Tietze, A. (2021). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lügati. (c.1). Demir, N.; Yılmaz, E. (Ed.). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
Türk Dil Kurumu. (2009a). Tarama sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türk Dil Kurumu. (2009b). Türkiye’de halk ağzindan derleme sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Uludağ, S. (1995). Fakr. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (c.12). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.132-134.
Uludağ, S. (2003). Mâsivâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (c.28). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.76.
Uludağ, S. (2005). Tasavvuf terimleri sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Uludağ, S. (2010). Sülûk. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (c.38). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.127-128.
Yılmaz, A. (2000). Ahmed Yesevî’nin hikmetleri ile Yunus Emre’nin şiirlerinde tasavvufî muhteva benzerlikleri. Yesevîlik Bilgisi. Kurnaz, C.; Tatcı, M. (Ed.). Ankara: Milli Eğitim Basımevi, s.311-336.