Fırtına havzası’nın yukarı bölümlerinde yürütülen yaylacılık faaliyetlerinin zamansal değişiminin irdelenmesi ve bazı çevresel sorunların tespiti

Doğu Karadeniz Bölgesi’nde özellikle kırsaldaki demografik yapının değişmesinin ve son yıllarda bölgede artan bazı alternatif turizm etkinliklerinin, hem yaylalar hem de yaylacılık faaliyetleri üzerinde sosyal, kültürel, ekonomik ve çevresel bazı değişimlere yol açtığı açıktır. Ancak, bu değişimlerin bilimsel açıdan irdelenmesi konusunda özellikle Doğu Karadeniz gibi yaylaların ve yaylacılık faaliyetlerinin önemli olduğu bir bölgemiz açısından yetersizlikler vardır. Bu nedenle, bu çalışmada, Fırtına Havzası içerisinde halen kullanılmakta olan dokuz yaylada yaşayan kişilere anket uygulayarak ve bu kişilerle söyleşiler yaparak geçmişten günümüze yaylacılık faaliyetlerinin nasıl ve neden değiştiği irdelenmeye çalışılmıştır. Ayrıca, bu yaylaların bulunduğu alanlarda ortaya çıkan bazı çevresel sorunların nedenleri ile birlikte tespit edilmesi de amaçlanmıştır. Uygulanan anket sonuçlarına göre Fırtına Havzası’ndaki yaylalarda ve yaylacılık kültüründe eskiye nazaran genel bir değişimin yaşanmakta olduğu ortaya çıkmıştır. Örneğin yayla zamanında yaylalardaki açık hane oranının % 15’lere düştüğü ve sahip olunan hayvan varlığı ve dolayısı ile hayvancılık faaliyetlerinde önemli miktarda azalma olduğu, bunlara karşılık, yaylalara dinlenme/tatil amaçlı çıkışların % 63 civarlarına yükseldiği tespit edilmiştir. Ayrıca, bölgede turizm faaliyetlerinin artması ve çeşitlenmesine bağlı olarak özellikle yol ağlarının ve yapılaşmanın havzaların daha yüksek rakımlarına ulaşması ile bitki örtüsü üzerinde tahrip, su ve toprak gibi doğal kaynaklar üzerinde ise kirlilik baskısının arttığı belirlenmiştir.

Transhumance activities in the uplands of the fırtına river basin: temporal changes and related environmental ıssues

It is clear that demographic differentiation especially in rural areas and increasing alternative tourism activities in the Eastern Black Sea Region have been causing some social, cultural, economic and environmental changes both in uplands and transhumance activities. However, there is scientifically insufficient data on investigating these changes in the region where uplands and transhumance activities are important. Therefore, in this study, we tried to investigate temporal changes using questionnaires and personal interviews with the local people still practicing transhumance activities in nine upland locations in the Fırtına River Basin. In addition, we aimed to identify some environmental issues related to these changes. According to the results from the questionnaires, both the uplands themselves and the culture of the transhumance activities have been changing in general compared to the past. For example, the proportion of open chalets has dropped to 15 % and the amount of livestock and animal husbandry practices have decreased substantially, while the number of people visiting the uplands for recreational/touristic purposes has r isen u p t o 6 3 % . Moreover, associated with the increase and diversification of tourism activities in the region, expansion of transportation infrastructure has reached the upper parts of the basin, setting up the stage for potential pollution of natural resources such as water and soil.

PDF

___

Altın M, Gökkuş A, Koç A, (2005) Çayır Mera Islahı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Ankara, 468s.
Anonim (2007) Doğu Karadeniz Bölgesi-Tarım Master Planı. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı, Ankara 2007.
Anonim (2011) Kırsal Kalkınma Planı (2010-2013). T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı. Ankara.
Anşin R (1980) Doğu Karadeniz Bölgesi Florası ve Asal Vejetasyob Tiplerinin Floristik İçerikleri. Doçentlik Tezi K.T.Ü. Orman Fakültesi, Trabzon, 305 s.
DİE (2002) 2000 Genel Nüfus Sayımı: Rize, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri. Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara.
Doğu AF, Çiçek İ, Gürgen G, Tunçel H, Somuncu M (1995) Göller (Hunut) Dağında Buzul Şekilleri, Yaylalar ve Turizm. Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi Sayı: 3 1994’den ayrı basım, s. 193-217. Ankara
Eken G, Bozdoğan M, İsfendiyaroğlu S, Kılıç DT, Lise Y (editörler) (2006) Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları, II. Cilt, Doğu Karadeniz Bölgesi, Doğu Karadeniz Dağları, s: 212. Doğa Derneği, Ankara.
Ekşi Y (1999) Yaylacılık. Rize Kültür Derlemeleri. Rize 1999. Gökkuş A, Koç A (2001) Mera ve Çayır Yönetimi, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ofset Tesisi, Erzurum.
Göl M (2004) Trabzon’da Yaylacılık, Trabzon Halk Kültürü Araştırmaları, Trabzon. Güner A, Vural M, Sorkun K (1987) Rize Florası, Vejetasyonu ve Yöre Ballarının Polen Analizi, TÜBİTAK Matematik, Fiziki ve Biyolojik Bilimler Araştırma Gurubu, Proje No: T.B.A.G.-650, Ankara.
Hacısalihoğlu S, Yücesan Z, Oktan E, Kurdoğlu O (2007) Doğu Karadeniz Bölgesinde Yayla Turizmi ve Erozyon İlişkisi. Kırsal Çevre Yıllığı’2007 (45:56). Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği, Ankara.
Kurdoğlu O (2002) Fırtına Vadisi’nin Doğal Kaynak Yönetimi Açısından Değerlendirilmesi Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
Kurdoğlu O, Kurdoğlu BÇ, Eminağaoğlu Ö (2004) Doğal ve Kültürel Değerlerin Korunması Açısından Kaçkar Dağları Mili Parkı’nın Önemi ve Mevcut Çevresel Tehditler. Doğu Karadeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Ormancılık Araştırma Dergisi. DKOA Yayın No: 21, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No:231, s: 134-150, Trabzon, 2004.
Şişman B (2010) Kültürel, Yapısal ve İşlevsel Açıdan Doğu Karadeniz’de Yaylacılık ve Yayla şenlikleri (Hıdırnebi ve Kadırga Yaylaları Örneği), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, s: 549-559.
Tandoğan A (1988) İncesu Vadisinde (Çayeli) Coğrafya Gözlemleri. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi, Coğrafya Araştırma Dergisi Sayı:11, s.91-110, Ankara.
Tapur T (2009) Abanoz Yaylası. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 21 / 2009. Sayfa: 473-487.
Toroğlu E, Kılınç N (2008) Binboğa Dağlarında Yaylacılık. Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, DOA Dergisi (Journal of DOA). Sayı: 14 Sayfa:33-60.
Tunçdilek N (1964) Türkiye’de Yaylalar ve Yaylacılık, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 7:(14): 15-28.
Tunçel H, Gürgen G, Çiçek İ, Doğu AF (2004) Doğu Karadeniz Dağlarında Yaylacılık. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt: 14, Sayı: 2, Sayfa: 49-66, Elazığ-2004.
TÜİK (2011) Türkiye İstatistik Yıllığı-2010. Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara.
Vural M (1996) Yüksek Dağ Vejetasyonu, Turkish Journal of Botany, 20 (1996) 83-102 Ek sayı, Tübitak, Ankara.
Yüksek T, Kurdoğlu O (2006) Rize Yöresindeki Yayla Kullanımlarının Toprak ve Su Kaynakları Üzerinde Oluşturduğu Sorunlar, 1. Rize Sempozyumu 16-18 Kasım s: 250-255, Rize.