Sûfîler, yaratılan eşyada Hakk’ın ilminin farklı tezahürlerinin olduğuna inandıklarından nesnelerdeki hakikatikeşfetmekle, Hakk’ı Hak ile yaşayacaklarına inanırlar. İşte sûfîlerin mevcûdāttaki bilinmezliği Allah’ın ma’rifetiyle idraketmeleri “varlık dili” olarak tarif edilir. Tasavvuf tarihinde varlıkları Allah’ın muradı gereğince okuyan ve eserlerindeişleyen birçok sûfî vardır. Sûfîlerin varlıkları tefekkür ederek, onlardaki ilâhî sırları okumaları, genelde mürîdin terbiyeeğitimi olan seyr u sülûkte yaşadıkları hâller ve makamlar için örnek olarak verilmektedir. 17. yüzyılda Anadolu’dayaşayan “Feqiyê Tayran” mahlasıyla meşhur muhakkik sûfî Muhammed Müksî’nin (ö. 1049/1640) varlıkları şiir diliyleokuması diğer sûfilerin varlık okumalarından farklıdır. Tayran, bu çalışmanın konusu olan, “Ey av û av/Ey su su”şiirinde suyun yaratılış amacını, anâsır-ı erbaa gerçeğiyle analiz ederek, suyun her hareketinde Allah’ı nasıl yaşadığınısûfî perspektifiyle anlatmaktadır.