Anadolu, Kafkasya ve İran’da Zili Dokuma Tekniği

Zili bir el dokuması olarak üç bölgede; İran, Kafkasya ve Anadolu’da dokunmaktadır. Her bölgenin zili dokuma yapısı, tasarımı, rengi, kullanılan hammadde açısından kendi özelliklerine sahiptir. Zili ahşaptan yapılmış dikey tezgahlarda dokunmaktadır. Anadolu ve Kafkasya’daki zili dokuma göçebe topluluk ve köye ait olurken İran’ın zili dokuması sadece Meybod, Yazd ve Kaşan gibi İran’ın çöl kentlerinde yaşayan gruplar tarafından dokunmaktadır. İran’ın zili’sinde kullanılan hammadde tamamen pamuk ipliğidir, çoğunlukla iki renktir. Mavi-beyaz rengi olan zili, en eski ve yaygın zilidir. İran’ın zili dokuma tekniği, düz dokumalar arasında en karmaşık dokumalardan biridir. Anadolu ve Kafkasya zililerinde, desen atkısı üçüncü iplik olarak kullanılır. Anadolu’da desen atkıları, dokumanın sonuna kadar değişmeyecek şekilde belli çözgülerin üzerinden ve altından geçer. Kafkasya’nın zili dokumasında desen atkısı çözgülere sarılarak dokunur. Anadolu’da, zili tekniği ile yer yaygısı yanı sıra, heybeler, çuvallar ve torbalar gibi dokuma da dokunmaktadır. Zili’de kullanılan motifler tamamen geometrik ve soyuttur ve yalnızca Kafkasya’nın Bakü zililerinde, kuş ve hayvan figürları da gözlenmektedir.

The Technique of Zilu Weaving in Anatolia, Caucasus and Iran

Zilu is a kind of hand woven which is woven in three regions of Iran, Caucasus, and Anatolia. Zilu weaving of each area hasits own characteristics in terms of the type of structure, design, color, raw materials used. Zilu is woven on the verticalwooden loom. zilu weaving in Anatolia and the Caucasus belong to the nomadic community and the village while thezilu weaving of Iran is only woven by groups that inhabit Iran’s desert cities such as Meybod, Yazd and Kashan. The rawmaterial used in Iran’s zilu is entirely of cotton yarn, often in two colors. Zilu with blue-white color is common and theoldest zilu. The weaving structure of Iran’s zilu is one of the most complex weavings among flat weaves. In Anatolian andCaucasian zilu, in addition to the warp and ground weft, the pattern weft is also used. In Anatolia, the pattern weft runsover and below certain warps that do not change to the end of the weaving. In the zilu weaving of the Caucasus, patternweft wrapped around the warps. In Anatolia, with the technique of zilu, in addition of the floor covering, storage weavinglike saddlebags, sacks, and bags are also woven. The motifs used in the zilu are entirely geometric and abstract, and onlyin the zilues of the Caucasus (Baku), there are motifs of birds and animals.

PDF

___

ACAR, Belkis, Kilim ve Düz Dokuma Yaygılar, İstanbul 1975.
AFSHAR, Iraj; POURSHARIATI, Parvaneh, “Zilu”, Iranian Studies, V. 25, 1992, pp. 31-36.
AZADI, Siawosch U.; KERIMOV, Latif; ZOLLINGER, Werner, Azerbaidjanisch- Kaukasische Teppiche, Hamburg 2001.
AZADI, Siawosch; ANDREWS, Peter. A., Mafrash, Woven Transport Packs As An Art Form Among The Shahsevan and Other Nomads in Persian, Berlin 1985.
ALIMOHAMMADI ARDAKANI, Javad, A Survey of Yazd’s Zilu, Tehran 2007.
BALPINAR ACAR, Belkıs, Kilim, Cicim, Zili, Sumak, Türk Düz Dokuma Yaygıları, İstanbul 1982.
DEHKHODA, Ali Akbar, Loghat-nameh (Encyclopedic Dictionary), Tehran 1960.
DENİZ, Bekir, “Azerbaycan ve Anadolu-Türk Halılarının Benzer Özellikleri”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S.18, 2007, pp. 17-38.
DENİZ, Bekir, “Kemalpaşa (İzmir) Civarında Yaşayan Sancaklı Yörüklerinde Dokuma”, Kemalpaşa Kültür ve Çevre Sempozyumu. Kemalpaşa, 3-5 Haziran 1999, pp. 131-148.
DENİZ, Bekir, Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları, Ankara 2000.
EDER, Doris, Orientteppiche Band 1: Kaukasische, München 1979.
GÖRGÜNAY KIRZIOĞLU, Neriman, Türk Halk Kültüründe Doğu Anadolu Dokumaları ve Giysileri, Ankara 1994.
ITTIG, Annette, “Notes on a Zilu Fragment Dated 963/1556 in the Islamic Museum Cairo”, Iranian Studies, V. 25, 1992, pp. 37-42.
JANEBOLLAHI, S. “Zilu Weaving in Meibod”, Miras Farhangi, V. 3, 4, 1991, pp. 80-96.
HULL, Alastair; WYHOWSKA, Jose Luczyc, Kilim the Complete Guide, London 1993.
LANDREAU, Anthony. N.; PICKERING W. R., From Bosporus to Samarkand Flat-Woven Rugs, Washington, D. C. 1969.
KERIMOV, Latif, Azerbaydjanskiy Kover (Azerbaijan Carpet), Vol. 1, Baku-Leningrad. 1961.
MALLET, Marla, Woven Structures: A Guide to Oriental Rug and Textile Analysis. Atlanta 1998.
MOEIN, Mohammad, Farhange Farsi (Persian Dictionary), Tehran 2003.
REINHARD, U., “Silifke Yöresi Dokumaları”, I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildiriler, C. 5 - Etnografya, Ankara 1977, pp. 241- 250.
SOYSALDI, Aysen, Düz Dokuma Teknikleri ve Teknik Desen Çizimleri: (Kilim, Cicim, Zili/ Sili, Sumak, vb.), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2009.
TAGIYEVA, Roya, Azerbaijan Carpet, Baku 1999.
TAGHIYEVA, Roya, Azerbaijani Carpet (Encyclopedia), Baku 2017.
TANAVOLI, Parviz, Persian Flatweaves, London 2002.
THOMPSON Jon; GRANDGER TAYLOR, Hero, “The Persian Zilu Loom of Meybod”, CIETA Bulletin, V. 73, 1995-1996, pp. 27-53.
WULFF, Hans E., The Traditional Crafts of Persia, London 1966.