Bulaşıcı Hastalıkların Türkiye'de ve Dünya' da Güncel Durumu ve Türkiye'de Bulaşıcı Hastalık Kontrol Programları

Tarih boyunca bulaşıcı hastalıklar insanlık için ciddi sorunlar oluşturmuştur. Bu derlemede Türkiye’de ve Dünya’da bulaşıcı hastalıkların güncel durumunu ortaya koyan ve Türkiye’deki bulaşıcı hastalık kontrol programlarını bir arada bulunduran bir kaynağın oluşturulması amaçlanmıştır. Türkiye’de 2019 yılı için dolaşım sistemi hastalıkları tüm ölümlerin %36,8’ini, neoplazmlar %18,4’ünü ve bulaşıcı hastalıklar %8,5’ini oluşturmaktadır. Bulaşıcı hastalıklardan ölümler incelendiğinde her iki cinsiyette de pnömoniden ve sepsisten ölümlerin ön plana çıktığı görülmektedir. Türkiye’de 2020 yılı için yüz bin kişide AİDS insidans hızı 0,06, kızamık insidans hızı 0,74, tüberküloz insidans hızı 10,6 ve sıtma insidans hızı 0,16’dır. 2019 yılı için Türkiye’de bulaşıcı hastalıklara atfedilen DALY’ler (Engelliliğe ayarlanmış yaşam yılları) %0,08 olup, bu oran bulaşıcı olmayan hastalıklara atfedilen DALY’lere (%83,5) kıyasla oldukça düşüktür. Dünya genelindeki en sık on ölüm nedeninden ikisi (alt solunum yolu enfeksiyonları ve ishalli hastalıklar) bulaşıcı hastalık grubundadır. Dünya genelinde 2019 yılı için bulaşıcı hastalıklara bağlı ölümlerin sıklığı tüm ölümlerin %13,81’i olup, %4,41 ile en büyük pay alt solunum yolu enfeksiyonlarına aittir. Dünya genelinde 2019 yılı için bulaşıcı hastalıkların toplam insidansı yüz bin kişide 337,91’dir. Bulaşıcı hastalıkların DALY’leri incelendiğinde Dünya genelinde bulaşıcı hastalıklara bağlı DALY’ler %16,49’dur. Türkiye’de Lejyoner hastalığı, viral hepatitler, HİV/AİDS, sağlık hizmeti ilişkili enfeksiyonlar, influenza, zoonozlar ve tüberküloz kontrolü için ulusal programlar bulunmaktadır. Bulaşıcı hastalıklar hem Dünya genelinde hem de Türkiye’de bir halk sağlığı sorunu olarak varlığını ve etkisini sürdürmektedir.

Anahtar Kelimeler:

bulaşıcı hastalık, mortalite, insidans hızı, DALY, kontrol programı, Communicable disease, mortality, incidence rate, control programme

Current Situation of Communicable Diseases in Turkey and in the World and Communicable Disease Control Programs in Turkey

Keywords:

Communicable disease, mortality, incidence rate, control programme, Communicable disease, mortality, incidence rate, DALY, control programme,

PDF

___

1. Parıldar H. Tarihte bulaşıcı hastalık salgınları. Tepecik Eğit. ve Araşt. Hast. Dergisi. 2020; 30(Ek sayı): 19-26.
2. Türk A, Ak Bingül B, Ak R. Tarihsel süreçte yaşanan pandemilerin ekonomik ve sosyal etkileri. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2020; Özel sayı: 612-632.
3. Tekin A. Tarihten günümüze epidemiler, pandemiler ve ekonomik sonuçları. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2021; 2(40): 330-355.
4. Akın L. Bulaşıcı Hastalıkların Kontrolü. Halk Sağlığı Temel Bilgiler içinde (Ed. Bertan M, Güler Ç). 2. Baskı. Ankara: Güneş Kitabevi. 1997. s. 323-356.
5. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). Ölüm Nedeni İstatistikleri 2016. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Olum-Nedeni-Istatistikleri-2016-24572#:~:text=Dola%C5%9F%C4%B1m%20sistemi%20hastal%C4%B1klar%C4%B1%20nedeniyle%20ger%C3%A7ekle%C5%9Fen,ise%20serebro%2Dvask%C3%BCler%20hastal%C4%B1ktan%20kaynakland%C4%B1.&text=K%C3%B6t%C3%BC%20huylu%20t%C3%BCm%C3%B6r%20nedeniyle%20ger%C3%A7ekle%C5%9Fen,78%20bin%20931%20ki%C5%9Fi%20oldu. (Erişim tarihi: 20.05.2022)
6. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). Ölüm Nedeni İstatistikleri 2019. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Olum-ve-Olum-Nedeni-Istatistikleri-2019-33710 (Erişim tarihi: 24.04.2022)
7. T.C. Sağlık Bakanlığı. Sağlık İstatistik Yıllığı 2018. Ankara. 2019. Erişim adresi: https://sbsgm.saglik.gov.tr/Eklenti/40564/0/saglik-istatistikleri-yilligi-2019pdf.pdf (Erişim tarihi: 20.05.2022)
8. T.C. Sağlık Bakanlığı. Sağlık İstatistik Yıllığı 2020. Ankara. 2022. Erişim adresi: https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/43399,siy2020-tur-26052022pdf.pdf?0 (Erişim tarihi: 02.06.2022)
9. T.C. Sağlık Bakanlığı. Sağlık İstatistik Yıllığı 2019. Ankara. 2021. Erişim adresi: https://sbsgm.saglik.gov.tr/Eklenti/40564/0/saglik-istatistikleri-yilligi-2019pdf.pdf (Erişim tarihi: 24.04.2022)
10. Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). Global Burden of Diseases 2019, Communicable Diseases DALYs (Turkey). Erişim adresi: https://vizhub.healthdata.org/gbd-results?params=gbd-api-2019-permalink/8e3270d85a30fe4bef4f971d2a2a03c0 (Erişim tarihi: 21.05.2022)
11. Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). Global Burden of Diseases 2019, Deaths (Global and by socioeconomic state). Erişim adresi: https://vizhub.healthdata.org/gbd-results?params=gbd-api-2019-permalink/6e4ef0514de7bf6930c269ca0965e529 (Erişim tarihi: 20.05.2022)
12. Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). Global Burden of Diseases 2019, Communicable Diseases Deaths (Global and by socioeconomic state). Erişim adresi: https://vizhub.healthdata.org/gbd-results?params=gbd-api-2019-permalink/716feb825ec890e38630d1b48e84c67f (Erişim tarihi: 28.04.2022)
13. Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). Global Burden of Diseases 2019, Communicable Diseases Incidence (Global and by socioeconomic state). Erişim adresi: https://vizhub.healthdata.org/gbd-results?params=gbd-api-2019-permalink/1124e2e4e77bc6685802d0ae4da317e9 (Erişim tarihi: 29.04.2022)
14. Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). Global Burden of Diseases 2019, Communicable Diseases DALYs (Global and by socioeconomic state). Erişim adresi: https://ghdx.healthdata.org/gbd-results-tool?params=gbd-api-2019-permalink/8e1ee1a4c0a0fe376d0d079bb37ea7c7 (Erişim tarihi: 27.04.2022)
15. World Health Organization (WHO). Coronavirus Disease (COVID-19) 2021. Erişim adresi: https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/question-and-answers-hub/q-a-detail/coronavirus-disease-COVID-19 (Erişim Tarihi: 13.05.2022)
16. World Health Organization (WHO). Coronavirus Disease (COVID-19) Dash board 2022. Erişim adresi: https://covid19.who.int/ (Erişim Tarihi: 31.05.2022)
17. T.C. Sağlık Bakanlığı. Lejyoner Hastalığı Kontrol Programı Rehberi. 1. Baskı. Ankara. 2016. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/Bulasici-hastaliklar-db/hastaliklar/Lejyoner/Lejyoner_Hastalik_Rehberi/Lejyoner_Hastaligi_Kontrol_Programi_Rehberi_24072018.pdf (Erişim tarihi: 09.05.2022)
18. T.C. Sağlık Bakanlığı. Türkiye Viral Hepatit Önleme ve Kontrol Programı (2018-2023). 1. Baskı. Ankara. 2018. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/Bulasici-hastaliklar-db/duyurular/Turkiye_Viral_Hepatit_Onleme_ve_Kontrol_Programi/Turkiye_Viral_Hepatit_Onleme_ve_Kontrol_Programi_TR.pdf (Erişim tarihi: 10.05.2022)
19. T.C. Sağlık Bakanlığı. Türkiye HİV/AİDS Kontrol Programı (2019-2024). 1. Baskı. Ankara. 2019. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/Bulasici-hastaliklar-db/hastaliklar/HİV-ADS/Tani-Tedavi_Rehberi/HİV_AİDS_Kontrol_Programi.pdf (Erişim tarihi: 10.05.2022)
20. T.C. Sağlık Bakanlığı. Türkiye Sağlık Hizmeti ile İlişkili Enfeksiyonları Önleme ve Kontrol Programı (2019-2024). 1. Baskı. Ankara. 2019. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/Bulasici-hastaliklar-db/hastaliklar/SHIE/Programlar/SHIE_PROGRAMI.pdf (Erişim tarihi: 10.05.2022)
21. T.C. Sağlık Bakanlığı. Pandemik İnfluenza Ulusal Hazırlık Planı. 1. Baskı. Ankara. 2019. Erişim adresi: https://www.grip.gov.tr/depo/saglik-calisanlari/ulusal_pandemi_plani.pdf (Erişim tarihi: 10.05.2022)
22. T.C. Sağlık Bakanlığı. Türkiye Zoonotik Hastalıklar Eylem Planı (2019-2023). 1. Baskı. Ankara. 2019. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/zoonotik-vektorel-hastaliklar-db/daire-baskanligi/eylem_plani/Zoonotik_Hastaliklar_Eylem_Pani.pdf (Erişim tarihi: 10.05.2022)
23. T.C. Sağlık Bakanlığı. 2030 Yılına Kadar Tüberkülozu Sona Erdirme Sürecini Hızlandırmak İçin Çok Sektörlü Sorumluluk Çerçevesi. 1. Baskı. Ankara. 2021. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/tuberkuloz_db/haberler/2030_tubekuloz_sona_erdirme_sureci/DSO_2030_Yilina_Kadar_Tuberkulozu_Sona_Erdirme_Surecini_Hizlandirmak_Icin_Cok_Sektorlu_Sorumluluk_Cercevesi_dokumani.pdf (Erişim tarihi: 10.05.2022)
24. 2709 sayılı ve 18.10.1982 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf (Erişim tarihi: 11.05.2022)
25. 1593 sayılı ve 24.04.1930 tarihli Umumi Hıfzıssıhha Kanunu. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.1593.pdf (Erişim tarihi: 11.05.2022)
26. 5237 sayılı ve 26.09.2004 tarihli Türk Ceza Kanunu. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5237.pdf (Erişim tarihi: 11.05.2022)
27. 19.04.1961 tarihli Genel Kadınlar ve Genelevlerin Tabi Olacakları Hükümler ve Fuhuş Yüzünden Bulaşan Zührevi Hastalıklarla Mücadele Tüzüğü. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/2.4.5984.pdf (Erişim tarihi: 11.05.2022)
28. 06.11.2004 tarihli Bulaşıcı Hastalıkların İhbarı ve Bildirim Sistemi Hakkında Tebliğ. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=8580&MevzuatTur=9&MevzuatTertip=5 (Erişim tarihi: 11.05.2022)
29. 11.08.2005 tarihli Yataklı Tedavi Kurumları Enfeksiyon Kontrol Yönetmeliği. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=9285&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 (Erişim tarihi: 11.05.2022)
30. 30.05.2007 tarihli Bulaşıcı Hastalıklar Sürveyans ve Kontrol Esasları Yönetmeliği. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=11347&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 (Erişim tarihi: 11.05.2022)
31. 25.02.2008 tarihli Genişletilmiş Bağışıklama Programı Genelgesi. Erişim adresi: https://khgmsaglikhizmetleridb.saglik.gov.tr/TR-42937/genisletilmis-bagisiklama-programi-genelgesi.html (Erişim adresi: 11.05.2022)
32. 27.03.2014 tarihli Salmonella ve Belirlenmiş Diğer Gıda Kaynaklı Zoonotik Etkenlerin Kontrol Altına Alınması Hakkında Yönetmelik. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=19510&mevzuatTur=KurumVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5 (Erişim tarihi: 11.05.2022)
33. 13.05.2015 tarihli Lejyoner Hastalığı Kontrol Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=20750&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 (Erişim tarihi: 11.05.2022)