Anadolu Geleneksel Bez Dokumacılığından Bazı Örnekler ve Günümüzdeki Durumu

Doğusundan batısına, güneyinden kuzeyine, Anadolu’nun her yöresinde dokuma kültürüne rastlanmaktadır. Bunların bazıları halı, kilim gibi yaygılar vb. şeklinde kirkitli dokumalar; büyük bir kısmı da giysi, örtü, ev süsleme eşyası vb. amaçlarla üretilen mekikli dokumalardır, yani yöresel bezlerdir. Her biri malzemesi, üretim ve kullanım şekli, desen ve kompozisyonu ile kendine has özellikler taşımaktadır. Yüzyıllardır üretilen ve kullanım alanı bulan bu bezler son yıllarda tekstil sektöründe yaşanan gelişmelere paralel olarak olumsuz yönde etkilenmiş; özellikle modern şehirlerde günlük yaşamda kolay ve ucuz elde edilebilen, aynı zamanda modaya da uyum gösteren kumaşlar ve ortak çizgilere sahip giysiler tercih edilir hale gelmiştir. Tüm dünyada tüketim hızı aynı oranda artmış, kısa süre kullanıldıktan sonra atılan tekstillerden büyük yığınlar meydana gelmiştir. Halbuki Anadolu bez dokumaları genellikle doğal elyaflarla üretilen ve ekolojik kullanım imkanı sunan, üretildiği sayı sınırlı olduğundan bölgeye özel kalan, taşıdığı değerden dolayı anneden kıza geçen ve yıllarca saklanan değerlerdir. Geleneksel dokuma kültürü muazzam bir çeşitliliğe sahip olduğundan; Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı tarafından 10-11.03.2017 tarihinde düzenlenen “Gelenekli Türk Sanatlarının Dünü, Bugünü, Geleceği” konulu çalıştay kapsamında hazırlanan bu makalede, mekikli el dokumacılığını kısaca tanıtmak amacıyla yurdumuzun çeşitli yörelerinden bazı örneklemeler seçilmiş, geçmiş ve günümüzdeki durumları tanıtılmaya çalışılmıştır.

Some Examples of Anatolian Traditional Hand Weaving and Present Situation

From east to west, from north to south, weaving culture is found in every region of Anatolia. Some of them are called kirkitli weaving in forms of carpets, rugs, etc. . A large part of them are shuttle weaving which are also called reginal weavings and in forms of traditional fabrics, clothing, quilts, and home decorative items, etc. However, each of them carries unique characteristics with its material, production and usage style, pattern and composition. These cloths, which have been produced and used for centuries, have been affected negatively in parallel with the developments experienced in the textile sector in recent years; especially clothes in modern cities which are easy and cheap to obtain in everyday life and which are also compatible with fashion and have common lines have become preferred. As the consumption increased at the same rate all over the world, and large stacks of textiles occured, which are discarded after being used for a short time. Whereas Anatolian hand weavings are generally produced with natural fibers and offer the possibility of ecological use, thus be used by several generations. However, due to limited production, this value generally stays within a region. Since traditional weaving culture has a tremendous variety, in order to present a brief introduction to shuttle hand weaving and its past and present situation, some samples from various regions of Turkey were selected for this report, which is prepared by Atatürk Culture Center on 10-11.03.2017 in the scope of the workshop titled “Past, Present, Future of Traditional Turkish Arts”

Keywords:

Weaving, Textile, Ehram, Karacakılavuz, Göynük, Pomak, Sof ŞalŞapik,

PDF

___

Akpınarlı, Feriha (2004). Kırım El Sanatlarının Dünü ve Bugünü, Atatürk Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Ankara.
Akpınarlı, Feriha-Başaran, Fatma Nur (2012). “Kırım Kültüründe Maramalar”, Milli Folklor Dergisi. Cilt 12, Yıl 24, Sayı 94. s. 162-172. ISSN 1300-3984.
Akpınarlı, Feriha; Kuru, Songül (2014). “Yeşilüzümlü Dokumaları Geleneksel Giysileri ve Çağdaş Tasarımlar”, Dastar Dokuma Örneklerinin Belgelenmesi ve Çağdaş Tasarımlar, Yeşilüzümlü Belediyesi Yayını.
Atalayer, Günay (1993). “Dünden Bugüne Anadolu’da Kumaş Dokuma Sanatı”, Türk Kültüründe Sanat ve Mimari, s.64, İstanbul.
Başaran, Fatma Nur (2014). “Bayburt Yöresinde Geleneksel “Ehram Dokumacılığı”-Üretim Teknikleri, Motif ve Kompozisyon Özellikleri”, Milli Folklor Dergisi, Cilt 13, Yıl 26, Sayı 104. s. 151-166. ISSN 1300-3984.
Başaran, Fatma Nur-Gürcüm, T. Banu. 2007. “A Reflection on Pomak Culture in Modern-day Turkey: Traditional Female Clothing and the Bride’s Wedding Outfit”, Folklore Journal, Volume 118 Issue 2, 217-228. August. London, UK.
Başaran, Fatma Nur; Yarmacı, Hanife (2017). “Karacakılavuz Dokumalarının Teknik, Renk Ve Kompozisyon Özellikleri”, VI. International Vocational Schools Symposium, May 18-20, 2017 Bosnia And Herzegovina / Sarajevo. ISBN:978-9944-0637-6-0
Başaran, Fatma Nur-Kılıç, Özge (2014). “Nallıhan İğne Oyalı Bez Dokumacılığı”, e-Journal of New World Sciences Academy ISSN:1306-3111, Volume: 9, Number: 2, Article Number: (2C) 1308- 7355. s.17-27.
Başaran, Fatma Nur-Yıldırım, Şaban (2015). “Şırnak Yöresi Şal Şapik Dokumacılığı”, Akdeniz Üniversitesi, III. Yöresel Ürünler Sempozyumu ve Kültür/Sanat Etkinlikleri,(13-15 Kasım 2014). TRC Copy Center, s.114-124. Antalya.
Batur, Gülcan-Yaşar, Neslihan, (2016). “İzmir İli Ödemiş İlçesi Örneğinde Dokuma Geleneğini Sürdürme Çalışmaları”, Bezce 7. Uluslararası Tekstil Konferansı “Anadolu’ya Dokunan Bezler”, 21 Mart 2016. İstanbul. s:281-288.
Emir, Dursun Ali (2005). “Ehram”, Bayburt Valiliği İl Özel İdaresi, AİPP Yeni Fırsatlar Programı. İstanbul: Aksiseda Matbaacılık Reklamcılık Turizm San. Ltd. Şti.
Gündüz, Lütfiye Gül-Uysal, Başak Özdemir, Atalayer, Günay (2016). “Anadolu’da Geleneksel İpekli Kumaşlara Karşılaştırmalı Bir Bakış”, Bezce 7. Uluslararası Tekstil Konferansı “Anadolu’ya Dokunan Bezler”, 21 Mart 2016, İstanbul. s:214-222.
İmer, Zahide (2001). Gaziantep Yöresinde Üretilen Kutnu, Alaca ve Meydaniye Kumaşların Bazı Teknolojik Özellikleri. TC Kültür Bakanlığı Yayınları, ISBN: 975-17-2783-9, Ankara.
Öğsüz, Nagehan (2016). “Geçmişten Günümüze Milas’ta Bez Dokumacılığı”, Bezce 7. Uluslararası Tekstil Konferansı “Anadolu’ya Dokunan Bezler”, 21 Mart 2016, İstanbul, s:134-146.
Önlü, Nesrin (2016). “Nikfer Bezi, Geçmişten Günümüze Durum Analizi, Geliştirilip Yaşatılmasına İlişkin Çözüm Önerileri”, Bezce 7. Uluslararası Tekstil Konferansı “Anadolu’ya Dokunan Bezler”, 21 Mart 2016, İstanbul, s:38-50.
Özay, Sühendan (2016). “Kutnuculuk Zanaatı: Yeni Yaklaşımlar ve Canlandırmalar”. Bezce 7. Uluslararası Tekstil Konferansı “Anadolu’ya Dokunan Bezler”, 21 Mart 2016, İstanbul, s:29-37.
Özbağı, Tevhide-Çetintaş, V-Kasaplı H-Başaran, Fatma Nur-Ülger N-Bahar T-Toktaş P (2010). Göynük El Sanatları. Gazi Üniversitesi, Türk El Sanatları Araştırma ve Uygulama Merkezi. Sistem Ofset. Ankara.
Özcan, Nazan-Başaran, Fatma Nur (2016). “Kastamonu Selalmaz Dokumaları”. Bezce 7. Uluslararası Tekstil Konferansı “Anadolu’ya Dokunan Bezler”, 21 Mart 2016, İstanbul, s:112-123.
Özer, Meyancı Lale. (2016). “Yöresel Bir Dokuma: Buldan Bezi”. Bezce 7. Uluslararası Tekstil Konferansı “Anadolu’ya Dokunan Bezler”. 21 Mart 2016. İstanbul. s:199-202.
Sevinç, Berna (2016). “Anadolu’da Pomak Bez Dokumaları”, Bezce 7. Uluslararası Tekstil Konferansı “Anadolu’ya Dokunan Bezler”, 21 Mart 2016, İstanbul, s:161-173.
Soysaldı, Aysen-Çıttır, Tuğba (2006). “Buldan Dokuma ve İşlemeleri”, I. El Sanatları Kongresi. Denizli Ticaret Odası, Denizli.
Uysal, Başak Özdemir (2016). “Anadolu’da Gözenekli Yapı İle Elde Edilen Desenli Kumaşlar”. Bezce 7. Uluslararası Tekstil Konferansı “Anadolu’ya Dokunan Bezler”, 21 Mart 2016, İstanbul, s:259-268.
Yağan, Şahin Yüksel (1978). Türk El Dokumacılığı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Yanar, Ayşem-AKPINARLI, Feriha (2016). “Geleneksel Ankara Sof Dokumaları”. Ankara Araştırmaları Dergisi, 4(2), s:170-179.
Yararlanılan Fotoğraflar:
Arslan, Arzu. Gazi Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Tekstil Tasarımı ABD Doktora öğrencisi.
Akpınarlı, Feriha. Gazi Üniversitesi, Sanat Tasarım Fakültesi, Tekstil Tasarımı Bölümü Öğretim Üyesi.
Seçim, Esra. Gazi Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Tekstil Tasarımı ABD Doktora öğrencisi.