Ahmet İhsan AYTEK, Alper Yener YAVUZ, Orhan Gazi ÖZBEY, Evren ŞAHİN

Tefenni Kurtarma Kazısından Çıkan İskeletlerin Antropolojik Analizi ve Bir Kafatası Deformasyonu Örneği

Burdur ili, Pisidia bölgesinin önemli antik kentlerini barındırmaktadır. Yerleşimi Neolitik döneme kadar giden Burdur ilinde yapılmış ve halen yapılmakta olan kazılar, kentin geçmişine dair önemli veriler sunmaktadır. Buna rağmen, kentin geçmişini aydınlatacak antropolojik çalışmaların sayısı oldukça azdır. Bu çalışmada, Burdur ili Tefenni ilçesinde bir okul inşaatı esnasında tespit edilen ve Bizans dönemine tarihlendirilen nekropol alanından çıkartılan insan iskeletlerinin antropolojik analizi gerçekleştirilmiştir. Kurtarma kazısı olarak yürütülen çalışmada nekropol alanının sadece küçük bir kısmında mezar açma işlemleri gerçekleştirilebilmiştir. İskeletler üzerinde yapılan antropolojik analizler sonucunda, 8’i yetişkin ve 8’i çocuk olmak üzere toplam 16 birey tespit edilmiştir. Bu bireylerin yaşları ve boy uzunlukları belirlenmiş, ayrıca iskelet üzerindeki patoloji ve varyasyonlar da incelenmiştir. Bir bireyin femur ve coxae kemiklerinde ileri derecede artrit tespit edilmiştir. İskelet serisi içerisinde karşılaşılan en önemli durum, 11-12 yaşlarında bir çocukta görülen kültürel kafatası deformasyonudur. İnsan etkisi ile kafatasının şeklinin değişmesine yol açan bu duruma ait bu örnek, antik dönem insanları için Burdur ilindeki ilk örnek durumundadır. Her ne kadar büyük bir iskelet serisi üzerinde gerçekleşmemiş olsa da, bu çalışma, az sayıda antropolojik çalışma ile temsil edilen Burdur ilinin antik geçmişine ait yeni bilgileri ortaya koymaktadır. Ayrıca, Tefenni ilçesinde Bizans dönemine ait çok fazla bilginin olmaması da bu çalışmanın önemini arttırmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Tefenni, Burdur Müzesi, kurtarma kazısı, nekropol, kültürel kafatası deformasyonu, paleopatoloji

The Anthropological Analysis of Skeletal Material from Tefenni Salvage Excavation and an Example of Artificial Cranial Deformation

Burdur hosts major ancient cities of Pisidia. Human occupation history goes back to the Neolithic period and the archaeological excavations yield crucial data about the ancient history of the city. However, the number of anthropological studies, which can give important information about the history of city, is very low. In this study, anthropological examination was conducted on the skeletal remains unearthed from a Byzantine period necropolis. The necropolis is located in Tefenni district of Burdur province. Since it was a salvage excavation, just a small part of the area could be excavated. 16 individuals were identified in total, 8 adults and 8 sub-adults. Age at death and stature estimation were made, pathological conditions and variations were observed. A severe arthritis was detected on a femur and coxae of one individual. The most interesting condition is an example of artificial cranial deformation of an 11-12 years-old sub-adult. This human-made cranial deformation is the first known example from ancient Burdur. Although the sample size of this study is relatively low, this study reveals anthropological results on ancient history of Burdur, which is not represented with a high number of anthropological studies. Furthermore, the fact that the archaeological data about the Byzantine period in Tefenni is low increases the importance of this study.

Keywords:

Tefenni, Burdur Museum, salvage excavation, necropolis, artificial cranial deformation, paleopathology,

PDF

___

Alpagut, B. (1986). Skeletons from Kurban Höyük-Urfa, Turkey. Anatolica, 13, 49-174.
Brothwell, D. R. (1981). Digging up bones: The excavation, treatment and study of human skeletal remains. Oxford University Press.
Buikstra, J. E., ve Ubelaker, D. H. (1994). Standarts for data collection from human skeletal remains. Arkansas Archeological Survey Research Series No. 44.
Cleymans, S., ve Talloen, P. (2018). Protection in life and death: Pendant crosses from the cemetery of Apollo Klarios at Sagallasos, Turkey. European Journal of Archaeology, 21(2), 280-298. https://doi.org/10.1017/eaa.2017.55
Cleymans, S., Talloen, P., Beaujean, B., Van de Vijver, K., ve Poblome, J. (2018). From burial to dump site: The history of the PQ4 compound at Sagalassos (southwest Anatolia). Anatolica, 44, 123-163. https://doi.org/10.2143/ANA.44.0.3285052
Goodman, A. H., Martin, D. L., Armelagos, G. J., ve Clark, G. (1984). Indicators of stress from bone and teeth. M. N. Cohen ve G. J. Armelagos (Ed.) içinde, Paleopathology and the origins of agriculture (s. 13-49). Academic Press.
Güleç, E. (1989). Paleoantropolojik verilere göre eski Anadolu bireylerinin boy açısından incelenmesi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 5, 147-160. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/05_arkeometri.pdf
Koca Özer, B., Sağır, M., ve Özer, İ. (2011). Secular changes in the height of the inhabitants of Anatolia (Turkey) from the 10th millennium B.C. to the 20th century A.D. Economics and Human Biology, 9(2), 211-219. https://doi.org/10.1016/j.ehb.2010.12.003
Meiklejohn, C., Agelarakis, A., Akkermans, P.A., Smith, P. E. L., ve Solecki, R. (1992). Artificial cranial deformation in the Proto-Neolithic and Neolithic Near East and its possible origin: Evidence from four sites. Paléorient, 18(2), 83-97. https://doi.org/10.3406/paleo.1992.4574
Ortner, D. J. (2003). Identification of pathological conditions in human skeletal remains. Academic Press. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-528628-2.X5037-6
Ottoni, C., Rasteiro, R., Willet, R., Claeys, J., Talloen, P., Van de Vijver, K., Chikhi, L., Poblome, J., ve Decorte, R. (2016). Comparing maternal genetic variation across two millennia reveals the demographic history of an ancient human population in southwest Turkey. Royal Society Open Science, 3, 150250. https://doi.org/10.1098/rsos.150250
Özbek, M. (1982). İnsan toplumlarında kafatası deformasyonları (Etnoantropolojik bir araştırma). Antropoloji, 11, 47-57. https://doi.org/10.1501/antro_0000000161
Özsait, M. (1985). 1984 yılı Burdur-Isparta çevresi tarih öncesi sraştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 3, 389-408. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arastirmalar/03_arastirma.pdf
Özsait, M. (2006). 2004 Yılı Burdur İli Yüzey Araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 23(2), 259-262. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arastirmalar/23_arastirma_2.pdf
Özsait, M. (2007). 2005 yılı Burdur İli yüzey araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 24(2), 463-478. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arastirmalar/24_arastirma_2.pdf
Özsait, M. (2008). 2006 Yılı Burdur ve Isparta İlleri Yüzey Araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 25(2), 307-322. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arastirmalar/25_arastirma_2.pdf
Özsait, M. (2009). 2007 Yılı Burdur, Isparta ve Antalya İlleri Yüzey Araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 26(2), 357-372. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arastirmalar/26_arastirma_2.pdf
Pearson, K. (1899). Mathematical contrubition on the theory of evolution: On the reconstruction of the stature of prehistoric races. Philosophical Transactions of The Royal Society, 192, 169-244. https://doi.org/10.1098/rsta.1899.0004
Ricaut, F. X. ve Waelkens, M. (2008). Cranial discrete traits in a Byzantine population and eastern Mediterranean population movements. Human Biology, 80(5), 535-564. https://doi.org/10.3378/1534-6617-80.5.535
Sağır, M. (2000). Uzun kemik radyografilerinden boy formülü hesaplaması. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Sevim Erol, A., Yavuz, A. Y., ve Tarkan, D. (2015). Teke yöresinde yaşamış bir antik dönem toplumunun antropolojik analizi. Ş. Kazan Nas (Ed). içinde, I. Teke Yöresi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 1. Cilt (s. 615-626). Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi.
Soni, G., Dhall, U., ve Chhabra, S. (2010). Determination of sex from femur: Discriminant analysis. Journal of the Anatomical Society of India, 59(2), 216-221. https://doi.org/10.1016/S0003-2778(10)80029-2
Şahin, S. (2016). Dilkaya toplumunun sağlık sorunları. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
The Workshop of European Anthropologists (1980). Recommendations for age and sex diagnosis of skeletons. Journal of Human Evolution, 9(7), 517-549. https://doi.org/10.1016/0047-2484(80)90061-5
Trinkaus, E. (1982). Artificial cranial deformation in the Shanidar 1 and 5 Neandertals. Current Anthropology, 23(2), 198-199. https://doi.org/10.1086/202808
Trotter, M., ve Glesser, G. (1952). Estimation of stature from long bones of American Whites and Negroes. American Journal Physical Anthropology, 10(4), 463-514. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330100407
Uysal, G. (1993). Oylum Höyük Erken Tunç Çağı çocuklarının paleodemografik açıdan analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Yaşar, Z. F., Demirel, F. A., ve Çankaya, A. (2012) Burdur/Kızılin Mağarası iskeletlerinin antropolojik açıdan değerlendirilmesi. Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(2), 129-142. http://static.dergipark.org.tr/article-download/imported/5000001592/5000002283.pdf?
Yılmaz Usta, N. D. (2015). Antik insanın sosyokültürel yaşamını yansıtan bazı diş ve iskelet sistemi anomalileri. International Journal of Social Sciences and Education Research, 1(2), 547-559. https://doi.org/10.24289/ijsser.106451