Muğla, Börükçü toplumunda bebek ve çocuk iskeletlerinin ağız ve diş sağlığı

Antropolojik ve arkeolojik kazılardan elde edilen iskelet kalıntıları, insanların biyolojik yapıları ve sosyokültürel davranışları hakkında birçok bilgi sunmaktadır. İskeletin biyolojik karakterini ortaya koymamızı sağlayan en önemli parçayı dişler oluşturmaktadır. Diş, vücudun en sert yapısı olması dolayısıyla tafonomik süreçlere daha dayanıklıdır. Bu yüzden dental çalışmalar sonucunda, birey ve toplumların diyetleri, tükettikleri gıdalar ve bu gıdaları tüketim sıklıkları, besin hazırlama teknikleri, ağız ve diş hijyeni, geçirmiş oldukları hastalıklar gibi oldukça kapsamlı bir değerlendirme yapılabilir. Bu çalışmanın konusunu, Muğla İline bağlı Börükçü Mevkii’nden çıkarılan ve Geç Geometrik-Roma Dönemine tarihlendirilen bebek ve çocuk iskeletlerinin ağız ve diş sağlığı oluşturmaktadır. Çalışma kapsamında 125 bebek ve 698 çocuğa ait toplam 823 diş ve soket incelenmiştir. Çene ve diş patolojilerinin esas alındığı çalışmada; aşınma, çürük, hipoplazi, diş taşı, abse, antemortem diş kaybı ve alveol kaybı incelenmiştir. Çalışma sonunda süt ve daimi dişler toplamında aşınma %81,7, çürük %3,5, hipoplazi %25,8, diş taşı %10,8 oranında tespit edilirken; apse, antemortem diş kaybı ve alveol kaybı bulunamamıştır. Elde edilen veriler, Börükçü bebek ve çocuklarının beslenme eksikliği ve gelişimsel süreçleri olumsuz etkiyecek faktörlere maruz kaldığını göstermektedir. Ancak analiz sonuçlarının ortalama değerler aralığında olması, Börükçü’nün yaşam koşullarının çok kötü olmadığını, antik toplumların genel sağlık profili içerisinde yer aldığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Dental antropoloji, beslenme, dental patoloji, bebek ve çocuk paleopatolojisi

Oral and dental health of infant and child skeletons in Muğla, Börükçü population

The skeletal remains obtained from anthropological and archaeological excavations provide a lot of information about the biological structure and socio-cultural behavior of people. The teeth constitute the most important part that lets us unearth the skeleton’s biological character. Provided that the tooth is the hardest substance in the body, it is more resistant to taphonomic processes. Therefore, comprehensive evaluations can be made thanks to dental studies, such as the diets of individuals and societies, the food they consume and the frequency of their consumption, food preparation techniques, oral and dental hygiene, and the diseases they suffered. The subject of this study is the oral and dental health of infant and child skeletons excavated from Börükçü Site of Muğla Province, dating back to the Late Geometric-Roman Period. A total of 823 sockets and teeth belonging to 125 infants and 698 children were examined within the scope of the study. Dental wear, tooth decay, hypoplasia, calculus, abscess,aleolar loss, ante-mortem tooth loss were examined in the study based on jaw and dental pathologies. At the end of the study, wear was 81.7%, caries 3.5%, hypoplasia 25.8%, calculus 10.8% in total milk and permanent teeth; Abscess, antemortem tooth loss and alveolar loss were not found. The data obtained show that Börükçü infants and children are exposed to nutritional deficiencies and factors that will negatively affect their developmental processes. However, the fact that the results of the analysis are in the range of average values shows that the living conditions of Börükçü were not very bad, and that he was included in the general health profile of ancient societies.

Keywords:

dental anthropology, dental pathology, nutrition, infant and child paleopathology,

PDF

___

Akbaş, N. (2021). Müslümantepe Ortaçag iskeletlerinin ağız ve diş sağlığı. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Akduru, H. E. (2022). Antik Çağda ticaret: Karia bölgesinde bir araştırma. Academic Knowledge, 5(1), 156-166. https://doi.org/10.5281/zenodo.6780496
Bonsall L., Ogden A. R., ve Mays S. (2016). A case of early childhood caries from Late Roman Ancaster, England, International Journal of Osteoarchaeology, (26), 555-560. https://doi.org/10.1002/oa.2441
Büyükkarakaya, A. M. (2012). Tasmasor ve İkiztepe arkeolojik topluluklarında mine hipoplazilerinin incelenmesi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Dergisi, 52(2), 1-17. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dtcfdergisi/issue/66784/1044355
Büyüközer, A. (2012). Börükçü’deki atölyeler mahallesi ve zeytinyağı üretimi. B. Söğüt (Ed.) içinde, Stratonikeia’dan Lagina’ya. A. A. Tırpan’a Armağan (s. 127-146). Ege Yayınları.
D’Agostino, A., Gismondi, A., Di Marco, G., Lo Castro M., Olevano R., Cinti T., Leonardi D., ve Canini A. (2019). Lifestyle of a Roman imperial community: Ethnobotanical evidence from dental calculus of the Ager Curensis inhabitants. Journal Ethnobiology and Ethnomedicine, 15(62), https://doi.org/10.1186/s13002-019-0334-z
Demirhan Durak, C. (2022). Geç Geometrik-Roma Dönemi Börükçü popülasyonu bebek ve çocuk iskeletlerinde uzun kemiklerin oksolojik açıdan değerlendirmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.12575/85770
Erdal, Ö. D., ve Özbek, M. (2009). Değirmentepe (Malatya) çocuk iskeletlerinin antropolojik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 25, 279-296. https://dar.vin/arkeo25
Eroğlu, S. (1998). Sardis Roma-Bizans toplumlarında diş hastalıkları ve ağız sağlığı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Federation Dentaire International. (1982). An epidemiological index of developmental defects of dental enamel (DDE Index). International Dental Journal, (32), 159- 167.
Gider Büyüközer, Z. (2014). Börükçü nekropol alanından bir arkaik mezar. TÜBA-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, (17), 111-128. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tubaar/issue/61839/925483
Goodman, A. H., ve Armelagos, G. J. (1985). Factors Affecting the Distribution of Enamel Hypoplasias within the Human Permanent Dentition. American Journal of Physical Anthropology, 68(4), 479-493. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330680404
Goodman, A. H., ve Rose, J. C. (1990). Assessment of systemic physiological perturbations from dental enamel hypoplasias and associated histological structures. Yearbook of Physical Anthropology, 33(11), 59-110. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330330506
Goodman, A. H., Armelagos, G. J., ve Rose, J. C. (1980). Enamel hypolasias as indicatiors of stress in three prehistoric populations from Illionis. Human Biology, (52), 515-528.
Goodman, A. H., Martinez, C., ve Chavez, A. (1991). Nutritional supplementation and the development of linear enamel hypoplasias in children from Tezonteopan, Mexico. The American Journal of Clinical Nutrition, 53(3), 773-781. https://doi.org/10.1093/ajcn/53.3.773
Goodman, A., ve Martin, D. L. (2002). Reconstructing health profiles from skeletal remains. R. Steckel ve J. Rose (Ed.) içinde, The backbone of history: Health and nutrition in the western hemisphere (s. 11-60). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511549953.003
Gözlük Kırmızıoğlu, P., Yaşar, Z. F., Yiğit A., Alpaslan F. S., Erol A. S., ve Kesikçiler B. (2010). Trabzon Kızlar Manastırı iskeletlerinde ağız ve diş sağlığı, Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 25, 127-150. https://dar.vin/arkeo25
Güleç, E. (1989). Panaztepe iskeletlerinin paleoantropolojik ve paleopatolojik incelemesi. Türk Arkeoloji Dergisi, (28), 73-95.
Gümeli, O. (2020). Stratonikeia ve Lagina’da bulunan mimari bloklardaki hayvan betimlemeleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Pamukkale Üniversitesi, Arkeoloji Enstitüsü, Denizli.
Hallett, K. B, ve O’Rourke, P. K. (2002). Early childhood caries and infant feeding practice. Community Dental Health, 19(4), 237-242.
Hillson, S. (1996). Dental anthropology. John Wiley & Sons, Inc. https://doi.org/10.1017/CBO9781139170697
Hillson, S. (2008). Dental pathology. M. A. Katzenberg ve S. R. Saunders (Ed.) içinde, Biological anthropology of human skeleton (2nd edition). Cambridge University Press.
Kent, R. G. (1920). The edict of Diocletian fixing maximum prices. University of Pennsylvania Law Review and American Law Register, 69(1), 35-47. https://doi.org/10.2307/3314009
Koruyucu, M. M. (2019). Anadolu Erken Tunç Çağı topluluklarında ağız ve diş sağlığı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/11655/6143
Lambrechts, P., Debels, E., Van Landuyt, K., Peumans, M., ve Van Meerbeek, B. (2006). How to simulate wear?: Overview of existing methods. Dental Materials, 22(8), 693-701. https://doi.org/10.1016/j.dental.2006.02.004
Lanfranco, L. P., Eggers, S. (2010). The usefulness of caries frequency, depth, and location in determining cariogenicity and past subsistence: A test on early and later agriculturalists from the Peruvian coast. American Journal of Physical Anthropology, 143(1), 75-91. https://doi.org/10.1002/ajpa.21296
Larsen, C. S. (1997). Bioarchaeology: Interpreting behaviour from the human skeleton. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511802676
Lenger, D. S. (2011). Antik Çağda Karia bölgesinde bal. ACTA TURCICA Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 1(1), 28-35.
Lieverse, A. R. (1999). Diet and the aetiology of dental calculus. International Journal of Osteoarchaeology, 9(4), 219-232. https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-1212(199907/08)9:4%3C219::AID-OA475%3E3.0.CO;2-V
Lukacs, J. R., Nelson, G. C., ve Walimbe, S. R. (2001). Enamel hypoplasia and childhood stress in prehistory: New data from India and Southwest Asia. Journal of Archaelogical Science, 28(11), 1159–69. https://doi.org/10.1006/JASC.1999.0632
Mays, S. (2015). A study of the potential of deciduous incisor wear as an indicator of weaning using a human skeletal population. International Journal of Osteoarchaeology, 26(4), 725-731. https://doi.org/10.1002/oa.2464
Mays, S. (2002). The archaeology of human bones. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203194393
Moggi-Cecchi, J., Pacciani, E., ve Pinto-Cisternas, J. (1994). Enamel hypoplasia and age at weaning in 19th-century Florence, Italy. American Journal of Physical Anthropology, 93(3), 299-306. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330930303
Ortner, D. J. (2003). Identification of pathological conditions in human skeletal remains (2nd edition). Academic Press.
Owais, A. I., Shaweesh, M., ve Abu Alhaija, E. S. J. (2013). Maximum occlusal bite force for children in different dentition stages. European Journal of Orthodontics, 35(4), 427-433. https://doi.org/10.1093/ejo/cjs021
Özer, İ., Sağır M., ve Şahin S. (2022). Muğla, Börükçü iskeletlerinin paleoantropolojik analizi. 2019-2020 Yılı Arkeometri Çalışmaları, 55-62. https://dar.vin/arkeo2019-2020
Pearson, J. A., Hedges, R. E., Molleson, T. I., ve Özbek, M. (2010). Exploring the relationship between weaning and infant mortality: An isotope case study from Aşıklı Höyük and Çayönü Tepesi. American Journal of Physical Anthropology, 143(3), 448-457. https://doi.org/10.1002/ajpa.21335
Polat G., Polat Y., Yağız K., ve Zunal, O. (2010). Antandros 2008 yılı kazıları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 31(4), 1-22. https://dar.vin/kazi31-4
Sakashita, R., Inoue, M., Inoue, N., Pan, Q., ve Zhu, H. (1997). Dental disease in the Chinese Yin-Shang period with respect to relationships between citizens and slaves. American Journal of Physical Anthropology, 103(3), 401-408. https://doi.org/10.1002/(SICI)1096-8644(199707)103:3%3C401::AID-AJPA9%3E3.0.CO;2-S
Scott, M. R., Halcrow S.E. (2017). Investigating weaning using dental microwear analysis: A review. Journal of Archaeological Science: Reports, 11, 1-11. https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2016.11.026
Söğüt, B. (2012). Börükçü 2003-2006 yılları kazıları. B. Söğüt (Ed.) içinde, Stratonikeia’dan Lagina’ya. A. A. Tırpan’a Armağan (s. 553-586). Ege Yayınları.
Sönmez Sözer, Ç. (2016). Milas Belentepe Doğu Roma-Bizans insanlarında ağız ve diş sağlığı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.12575/83834
Şahin S. (2019). Dilkaya (Orta Çağ) insanlarının sağlık yapısı. Antropoloji, (37), 50-71. https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.517217
Şarbak, A. (2017). Dara Geç Roma Dönemi antik kenti Toplumunun ağız ve diş sağlığı üzerine bir araştırma. Eurasian Art & Humanities Journal, (7), 10-35.
Şimşek N., Günay I., ve Güleç E. (2008). Kelenderis toplumunda ağız ve diş sağlığı. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 23, 187-202. https://dar.vin/arkeo23
Şimşek, N. (2011). Laodikeia populasyonunun diş ve çenelerinin paleopatolojik açıdan incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.12575/81805
Tırpan, A., Büyüközer A., ve Büyüközer G. Z. (2016) Arkaik Dönem’de Börükçü (Koliorga?). Studies in honour of Ahmet Ünal armağanı içinde (s. 499-516). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Tsubouchi, J., Tsubouchi, M., Maynard, R. J., Domoto, P.K., ve Weinstein, P. (1995). A study of dental caries and risk factors among Native American infants. ASDC Journal of Dentistry for Children, 62(4), 283-7.
Tuna, N. (1999). Batı Anadolu’da Geç Klasik Dönem kentleşme hareketleri. A. M. Dinçol (Ed.) içinde, Çağlar Boyunca Anadolu’da Yerleşim ve Konut Uluslararası Sempozyumu, Haziran 5-7, 1996 (s. 477-494) Ege Yayınları.
Üstündağ H., ve Demirel, F. A. (2009). Alanya Kalesi iskelet topluluğunda ağız ve diş sağlığı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 26(1), 219-234. https://dergipark.org.tr/tr/pub/huefd/issue/41208/500932
Yaşar, Z. F., Yiğit, A., Gözlük Kırmızıoğlu, P., ve Sevim Erol, A. (2008). Smyrna Agorası insanlarının ağız ve diş sağlığı. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 23, 127-140. https://dar.vin/arkeo23
Yaşar, Z. F., ve Sevim Erol, A. (2009). Minnetpınarı insanlarının ağız ve diş sağlığı, Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 24, 193-208. https://dar.vin/arkeo24
Yılmaz Usta, N. D. (2013). Iasos (Bizans Dönemi) toplumunda ağız ve diş sağlığı. Antropoloji, (25), 117-154. https://doi.org/10.1501/antro_0000000032
White, T. D., Black, M. T., ve Folkens, P. A. (2011). Human osteology (Third edition). Academic Press. https://doi.org/10.1016/C2009-0-03221-8
Wilson, E. M., Green, J. R., ve Weismer, G. (2012). A kinematic description of the temporal characteristics of jaw motion for early chewing: Preliminary findings. Journal of Speech, Language and Hearing Resource, 55(2), 626-638. https://doi.org/10.1044/1092-4388(2011/10-0236)