Osmanlı İmparatorluğu'nda Sivil ve Türkçe Tıp Eğitımıne Geçis

Bu yazıda Osmanlı İmparatorluğu'nda sivil ve Türkçe tıp eğitimine geçiş hakkında genel bir çer-- çeve sunulması amaçlanmıştır. Ülkemizde tıp eğitimi tarihi düşünüldüğünde, tıp eğitiminin si-- villeştirilmesi ve Türkçeleştirilmesi önemli adımlar arasındadır. Her iki olay da Osmanlı İmpara-- torluğunun son yüzyılı içerisinde gerçekleşmiştir. Osmanlı'nın içinde bulunduğu durum düşü-- nüldüğünde atılan bu adımların ne kadar önemli olduğu anlaşılabilir. Osmanlı'da modern tıp eğitimi 1827'de kurulan ve aynı zamanda bir askeri okul olan Tıbhane-i Amire ile başlamıştır. Tıbhane--i Amire zaman içinde tıp eğitimi veren tek okul olmuştur. Tıbhane--i Amire'nin devamı niteliğinde olan Mekteb--iTıbbiye--i Şahane bünyesindeki eğitim 1839 yılından itibaren Fransızca olarak sürdürülmüştür. Bir sivil tıp okulu olan Mekteb--i Tıbbiye-i Mülkiye 1867 yılında kurulmuş ve okulda Türkçe tıp eğitimi verilmiştir. 1870 tarihinden itibaren bir askeri okul olan Mekteb--i Tıbbiye'i Şahane'de de dersler Türkçe olarak sürdürülmüştür. Sivil tıp okulunun açılması ve Türkçe eğitime geçilmesi birbirine paralel gelişmiş ve birbirini etkilemiştir. Belli koşulların oluş-- ması ve bazı kişilerin özel çabaları da süreci olumlu etkilemiştir.

Transition to Civil and Turkish Medical Education in the Ottoman Empire

In this article, it is aimed to present a general framework about the transition to civilian and Turkish medical training in the Ottoman Empire. Considering the history of Turkish medical tra- ining, demilitarization of medical training and medical training translating into Turkish are among important steps. Also both incidents were taken place in the Ottoman’s last century. Considering status of the Ottoman Empire, the importance of the steps can be understood. Mo- dern medical training in The Ottoman Empire initiated with TÖbhane-i Amire which was founded in 1827 and was at the same time a military school. TÖbhane-i Amire became the only school for medical training over time. Medical training within the Mekteb-i TÖbbiye-i ĸahane which was a continuation of TÖbhane-i Amire, was continued in French from 1839. Mekteb-i TÖbbiye-i Mülkiye was founded in 1867 as a civilian medical school and Turkish medical training was given at this school. Starting from 1870, medical training in the Mekteb-i TÖbbiye-i ĸahane, a military school, was also conducted in Turkish. The processes of establishing the civilian medical school and transition to Turkish medical training advanced parallel to each other and influenced each ot- her. The occurrence of certain conditions and special efforts of some people also positively af- fected this process

PDF

___

Bayat AH. TÖp tarihi. 2nd ed. ùstanbul: Merkez Efendi Geleneksel TÖp Derneİi; 2010.
SarÖ N. OsmanlÖlarda tÖphanenin doİuûuna kadar tÖp eİitimi. Türk DünyasÖ AraûtÖrmalarÖ. 1983;22:152–183.
Gençer Aù. ùstanbul tersanesinde açÖlan ilk tÖp mektebi. ùstanbul Üniversitesi Edeb Fakültesi Tar Derg. 1977;31:301–316.
AltÖntaû A. Mülki tÖbbiye’nin kuruluûu. Tar ve Toplum. 1999;31:12–18.
AltÖntaû A. TÖbhane-i Amire ve 14 mart tÖp bayramÖ. Tar ve Toplum. 1993;20: 45–56.
Zorlu T. Süleymaniye tÖp medresesi-Ö. OsmanlÖ Bilim AraûtÖrmalarÖ. 2002;3:79– 123.
Ayduz S. Süleymaniye medical madrasa (dar-al tib) in the history of Ottoman medicine. Found Sci Technol Civiliz. 2007;(ID: 665):1–16.
AltÖntaû A. Sivil TÖp Eİitimi (Mülki TÖbbiye)’nin Kuruluûu. In: Hatemi H, AltÖntaû A, editors. Türk TÖp Eİitiminin Önemli AdÖmlarÖ. 1st ed. ùstanbul: csa Global Publishing; 2006. p. 118–124.
Unat EK, SamastÖ M. Mekteb-i tÖbbiye-i mülkiye (Sivil tÖp mektebi) 1867-1909. 1st ed. ùstanbul: ùstanbul Üniversitesi Cerrahpaûa TÖp Fakültesi YayÖnlarÖ; 1990.
SaygÖlÖ S. Türk KÖzÖlayÖ’nÖn kurucularÖndan: KÖrÖmlÖ Dr. Aziz Bey. 1st ed. Ankara: Türk KÖzÖlayÖ YayÖnlarÖ; 2011.
Koloİlu O. OsmanlÖ basÖnÖnda 1865 kolera salgÖnÖ ùstanbul saİlÖk konferansÖ ve Mirza Malkom Han. OsmanlÖ Bilim AraûtÖrmalarÖ. 2005;6:139–150.
Zorlu T. Süleymaniye tÖp medresesi-ÖÖ. OsmanlÖ Bilim AraûtÖrmalarÖ. 2002;4: 65– 98.
KazancÖgil A, editor. TÖp fakültesi tarihçesi (mir’at-Ö mekteb-i tÖbbiye). 1st ed. ùstanbul: Özel YayÖnlarÖ; 1991.
Pallaut F. Medical Students in England and France 1815-1858 A Comperative Study [Internet]. University of Oxford; 2003. Available from: http://www. biusante.parisdescartes.fr/ressources/pdf /histmed-asclepiades-pdf-palluault2.pdf
AltÖntaû A. OsmanlÖ imparatorluİunda hekimbaûÖlÖİÖn laİvÖ meselesi. TÖp Tarihi AraûtÖrmalarÖ. 1993;5:52–58.
Ergin ON. Türkiye maarif tarihi. ùstanbul: Eser MatbaasÖ; 1977.
Köprülü MF. Türk edebiyatÖ tarihi. 2nd ed. ùstanbul: Ötüken Neûriyat; 1980.
Hatemi H, Yeûim Ü. Bir Bilim Dili 28. BölükbaûÖ O. Türkçe tÖp eİitimi; eski ama Mücadelesi ve Tanzimat. In: Hatemi H, AltÖntaû A, editors. Türk TÖp Eİitiminin Önemli AdÖmlarÖ. 1st ed. ùstanbul: csa Global Publishing; 2006. p. 125–152.
BalcÖ S. OsmanlÖ devleti’nde modernleûme giriûimlerine bir örnek: lisan mektebi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coİrafya Fakültesi Tar Bölümü Tar AraûtÖrmalarÖ Derg. 2008;27:77–98.
AltÖntaû A. TÖbhane’de Eİitim. In: Hatemi H, AltÖntaû A, editors. Türk TÖp Eİitiminin Önemli AdÖmlarÖ. 1st ed. ùstanbul: csa Global Publishing; 2006. p. 61–66.
Hatemi H, IûÖl Y. Bir Bilim Dili Mücadelesi ve Tanzimat. 1st ed. ùstanbul: ùûaret; 1989.
İhsanoİlu E, Kaçar M. AynÖ münasebetle iki nutuk, Sultan ùkinci Mahmud’un Mekteb-i TÖbbiye ziyaretinde irad ettiİi nutkun hangisi doİrudur? Tar ve Toplum. 1991;14:44–48.
AltÖntaû A. II. Mahmud’un tÖbbiye nutku düzmece miydi? Tar ve Toplum. 1997;28:4–8.
Işıl Ülman Y. Mekteb-i TÖbbiye-i Adliye-i şahane’de Eİitim (1838-1848). In: Hatemi H, AltÖntaû A, editors. Türk TÖp Eİitiminin Önemli AdÖmlarÖ. 1st ed. ùstanbul: csa Global Publishing; 2006. p. 71–6.
Uludaİ Oş. TÖbbiyede dersler nasÖl Türkçeleûtirildi. Dirim. 1935;10 (ùkincikanun-şubat 1-2):72–74.
ÖzaydÖn Z. Hayrullah Efendi mekteb-i tÖbbiye-i ûahane’de türkçe eİitime karûÖ mÖydÖ? Tar ve Toplum. 1993;20:17–22.
Uludaİ Oş. TÖbbiyede dersler nasÖl Türkçeleûtirildi. Dirim. 1935;10:106–108. gerçekleûmiû bir hayalin, elbirliİi ile yok ediliûi. Sürekli TÖp Eİitimi Derg. 2004;13:415–417.
Unat EK. OsmanlÖ imparatorluİunda FransÖzca tÖp öİretimi ve etkileri. Dirim. 1977;52:65–71.
Widmann H. Atatürk üniversite reformu. 1st ed. ùstanbul: ùstanbul Üniversitesi Cerrahpaûa TÖp Fakültes Atatürk’ün Yüzüncü Doİum YÖlÖnÖ Kutlama YayÖnlarÖ; 1981.
Namal Y. Türkiye’de 1933–1950 yÖllarÖ arasÖnda yükseköİretime yabancÖ bilim adamlarÖnÖn katkÖlarÖ. Yükseköİretim ve Bilim Derg. 2012;2:14–19.