KEMALİST OTORİTERLİK, ANAYASA YARGISI VE ASKERİ MAHKEMELER

Anayasa Mahkemesi, gerek verdiği kararlar gerekse Türkiye siyasetindeki konumu bakımından çeşitlitartışmaların odağı olmuştur. Bu tartışmalar çerçevesinde Türkiye’de anayasa yargısının benimsenme süreciniaçıklamaya yönelik bir teori sıkça ifade edilmektedir. Türkiye’de “Kemalist elitler/blok” olarak adlandırılanordu, bürokratlar, yargı organları ve üniversitelerin merkezi, bunun dışındaki kesimlerin de çevreyioluşturduğu, Anayasa Mahkemesi’nin de merkezin çıkarlarını korumak için kurulduğu ve kuruluş amacınauygun olarak faaliyet gösterdiği iddia edilmiştir. “Kemalist otoriterlik” olgusu vurgulanarak merkezin çıkarınındevletin korunması olduğu ileri sürülmüştür. Söz konusu açıklama girişiminin kaynağı Şerif Mardin’in“merkez-çevre ilişkileri” teorisi olup bu teori Ran Hirschl’ın “hegemonik koruma” ve “jüristokrasi” tezleri iledesteklenmiştir. Bu makalenin amacı Türkiye’deki durumun Mardin’in ve Hirschl’ın tezleri ileaçıklanamayacağını ve merkez unsurları arasında devletin korunması bakımından bir bütünlük olmadığınıortaya koymaktır. Merkeze dahil bir aktör sayılan ordunun organı olan askeri mahkemeler, temel hak veözgürlükleri sınırlandıran birçok hükmün iptalini isteyerek oldukça özgürlükçü bir yaklaşım sergilerkenAnayasa Mahkemesi ise birçok başvuruyu reddederek askeri mahkemelerden geri plana düşmüştür.

Kemalist Authoritarianism, Military Courts and Constitutional Judiciary

Pursuant to controversies regarding the Turkish Constitutional Court‘s decisions and position in Turkish politics, it is claimed that in Turkey, there is a “centre” called “Kemalist elites/bloc” consisting of army members, bureaucrats, judiciary and universities, whereas other groups constitute the “periphery”. Furthermore, it is asserted that the Turkish Constitutional Court was established to protect interests of central elites and that the Court operated according to its founding purpose. With emphasis to “Kemalist authoritarianism”, interest of the centre is to protect the state. This explanation is based on Şerif Mardin’s theory of “center-periphery relations” which is supported by Ran Hirschl’s theories of “hegemonic preservation” and “juristocracy”. The purpose of this article is to explain that the situation in Turkey cannot be explained by Mardin’s and Hirschl’s theories. Also it aims to propose that there is no integrity among the central actors regarding the protection of state. The military courts, the organ of the army, an actor involved in the centre, have shown a rather libertarian approach, demanding the unconstitutionality of many articles which restrict basic rights and freedoms. On the contrary, the Turkish Constitutional Court has rejected several claims of unconstitutionality made by the military courts.

PDF

___

Alpay, Yalın (2019), “Türk “Kulturkampf”ında Post Kemalizm Parantezi”, Varlık Aylık Edebiyat ve Kültür Dergisi, (1337): 12-20. Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi
Arslan, Zühtü (2008), “Anayasa Mahkemesinin “Yorum Tekeli”, Yargısal Üstünlük ve Demokrasi”, Yazıcı, Serap (Der.), Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan Cilt II (Ankara: Yetkin Yayıncılık): 59-88.
Atar, Yavuz (2013), “Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi”, Öden, A. Merih, Levent Gönenç, Selin Esen, Ali Ersoy Kontacı, Deniz Polat ve Ali Erdem Doğanoğlu (Der.), Prof. Dr. Erdal Onar’a Armağan Cilt II (Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları): 857-894.
Anayasa Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi.
Aydemir, Şevket Süreyya (1998), Menderes’in Dramı, 6. bs. (İstanbul: Remzi Kitabevi).
Aytürk, İlker (2015), “Post-post-Kemalizm: Yeni Bir Paradigmayı Beklerken”, Birikim, (319): 34-48.
Aytürk, İlker (2019), “Post Kemalizm”, Varlık Aylık Edebiyat ve Kültür Dergisi, (1337): 4-7.
Bâli, Aslı (2013), “Courts and constitutional transition: Lessons from the Turkish Case,” International Journal of Constitutional Law, 11 (3): 666-701.
Belge, Ceren (2006), “Friends of the Court: The Republican Alliance and Selective Activism of the Constitutional Court of Turkey”, Law & Society Review, 40 (3): 653-692.
Bendix, Reinhard (2003), “Ideology”, Outhwaite, William (Der.), Alain Touraine (Danışman Der.), The Blackwell Dictionary Of Modern Social Thought, 3. bs. (Cornwall: Blackwell Publishing), s. 282-283.
Bickel, Alexander M. (1986), The Least Dangerous Branch The Supreme Court at the Bar of Politics, 2. bs., (New York: Yale University Press).
Bilir, Faruk (2013), “Anayasalarda Başlangıç Bölümü ve İdeoloji”, Yeni Türkiye yeni anayasa özel sayısı, (50): 563-574.
Can, Osman (2012a), Yol Ayrımında Statükodan Önce Son Çıkış, 2. bs. (İstanbul: Timaş Yayınları).
Can, Osman (2012b), “The Turkish Constitutional Court as Defender oh the Raison d’Etat?”, Grote, Rainer ve Tilmann Röder (Der.), Constitutionalism in Islamic Countries: Between Upheavel and Continuity (Oxford: Oxford University Press): 259-278.
C.H.F. (1931), C.H.F. Nizamnamesi ve Programı Fırkanın 10 mayıs 1931 de toplanan üçüncü Büyük Kongresi tarafından kabul edilmiştir (Ankara).
C.H.P. (1935), C.H.P. Programı Partinin Dördüncü Büyük Kurultayı Onaylamıştır (Ankara).
C.H.P. (1939), C.H.P. Beşinci Kurultay Zabıtları 29 Mayıs 939-3 Haziran 939 (Ankara).
C.H.P. (1943), Cümhuriyet Halk Partisi Program ve Nizamname (Ankara).
C.H.P. (1947), C.H.P. Program ve Tüzüğü (y.y.).
C.H.P. (1948), C.H.P. Yedinci Kurultay Tutanağı (Ankara).
CHP (2016), Fotoğraflarla Cumhuriyet Halk Partisi Kurultayları (1919-2016) (Ankara).
Coşkun, Vahap (2010), “Turkey’s Illiberal Judiciary: Cases and Decisions”, Insight Turkey, 12 (4): 43- 67.
Çiğdem, Ahmet, Fethi Açıkel, Necmi Erdoğan ve Tanıl Bora (2006), “Şerif Mardin’le merkez-çevre analizi üzerine”, Toplum ve Bilim, (105), s. 3-10.
Emiroğlu, Kudret (2015), Kısa Osmanlı-Türkiye Tarihi Padişahlık Kültürü ve Demokrasi Ülküsü (İstanbul: İletişim Yayınları).
Erdem, Fazıl Hüsnü (2005), “Türkiye’de “İdeolojik Devlet” Gölgesinde Yargı ve Bağımsızlığı Sorunu”, Demokrasi Platformu Üç Aylık Fikir-Kültür-Sanat ve Araştırma Dergisi, (2): 51-69.
Erdoğan, Mustafa (2002): Anayasa ve Özgürlük, (Ankara: Yetkin Yayınları).
Erdoğan, Mustafa (2010), “Hukuk ve Siyaset İlişkisi Bağlamında Türk Anayasa Mahkemesi’nin Laiklik Politikası”, Çağan, Nami (Der.), Prof. Dr. Tunçer Karamustafaoğlu’na Armağan, (Ankara: Adalet Yayınevi): 59-76.
Erdoğan, Mustafa (2011), “Demokrasi, Anayasa Yargısı ve Türkiye Örneği”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (20): 27-45.
Ergül, Ozan (2013), “Berraklaştırılamayan Bir Kavram: Yargısal Aktivizm”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi (104): 37-54.
Eroğlu, Hamza (2008), Atatürk Hayatı ve Üstün Kişiliği, (Ankara: Savaş Yayınevi).
Feyzioğlu, Turhan (1951), Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Kazaî Murakabesi, (Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi).
Feyzioğlu, Turhan (1985), “Türk Milli Mücadelesinin ve Atatürkçülüğün Temel İlkelerinden Biri Olarak Millet Egemenliği”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, (3), s. 741-791.
Gavison, Ruth (2002), “What Belongs in a Constitution?”, Constitutional Political Economy, (13): s. 89-105.
Giritli, İsmet (1995), “Kemalizm İdeolojisi”, Feyzioğlu, Turhan (Koordinatör), Aysan, Mustafa, Hamza Eroğlu, İsmet Giritli ve Mehmet Gönlübol (Der.), Atatürk Yolu, (Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi), s. 279-298.
Göle, Nilüfer (2016), Modern Mahrem, 16. bs., (İstanbul: Metis Yayınları). Gönenç, Levent (2006), “2000’li Yıllarda Merkez-Çevre İlişkilerini Yeniden Düşünmek”, Toplum ve Bilim, (105): 129-152.
Göztepe, Ece (2008), “Muhakeme Etmek ya da Karar Vermek: Anayasa Mahkemesi’nin 367 Kararı İçin Kavramsal Bir Çerçeve Denemesi”, Yazıcı, Serap (Der.), Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan Cilt II (Ankara: Yetkin Yayıncılık): 339-363.
Göztepe, Ece (2012), “Anayasa Yargısının Meşruluğu,”, Göztepe, Ece ve Aykut Çelebi (Der.), Demokratik Anayasa Görüşler ve Öneriler, (İstanbul: Metis Yayınları): 387-417.
Göztepe, Ece (2013), “Katkı ve Eleştiriler”, Erdal, Muhammed (Der.), Kamu Hukukçuları Platformu Küreselleşen Dünyada Anayasal Demokrasi Konulu Toplantı 19-20 Mayıs 2011, (Lefkoşa: Yakındoğu Üniversitesi Yayınları): 153-155.
Graber, Marx A. (2006), “Foreword: From The Countermajoritarian Difficulty to Juristocracy And The Political Construction Of Judicial Power (Symposium Foreword)”, Maryland Law Review, 65 (1): 1-14.
Gülener, Serdar (2012), Türkiye’de Anayasa Yargısının Demokratik Meşruluğu, (İstanbul: On İki Levha Yayıncılık).
Güneş, İhsan (2009), Türk Parlamento Tarihi TBMM V. Dönem (1935-1939) I. Cilt, (Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları).
Hakyemez, Yusuf Şevki (2009), Hukuk ve Siyaset Ekseninde Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve İnsan Hakları Anlayışı, (Ankara: Yetkin Yayıncılık).
Heywood, Andrew (2002), Politics, 2. bs. (New York: Palgrave Macmillan).
Hirschl, Ran (2004a), Towards Juristocracy The Origins and Consequences on the New Constitutionalism, (Cambridge, Massachusetts, London: Harvard University Press).
Hirschl, Ran (2004b), “Constitutional Courts vs. Religious Fundamentalism”, Texas Law Review, 82 (1819): 1-42.
Hirschl, Ran (2004c), “‘Juristocracy’-Political, not Judicial”, The Good Society, 13 (3): 6-11.
Hirschl, Ran (2006), “The New Constiutionalism and the Judicialization of Pure Politics Worldwide”, Fordham Law Review, (75): 721-754.
Hirschl, Ran (2008), “Judicialization of Mega-Politics and the Rise of Political Courts”, Annual Review of Political Science, 11: 93-118.
Hirschl, Ran (2009a), “The Socio-Political Origins of Israel’s Juristocracy”, Constelliations, 16 (3): 476-492.
Hirschl, Ran (2009b), “Juristocracy vs. Theocracy: Constitutional Courts and the Containment of Sacred Law”, Middle East Law and Governance, (1): 129-165.
Işık, Hüseyin Murat (2012), Anayasa Mahkemesi Kararlarında Devletin Resmi İdeolojisi [Siyasi Parti Kapatma Kararlarının İçerik Analizi], (Ankara: Adalet Yayınevi).
Karatepe, Şükrü (2012), “Anayasa ve Devletin İdeolojisi”, Tekin, A. Recai (Der.), Milli Anayasa Şurası “Bürokratik Anayasadan Demokratik ve Adil Anayasaya Tebliğler ve Teklifler 21-22 Ekim 2011 (Ankara: Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Merkezi [ESAM]): 401-409.
Kıvılcımlı, Hikmet (1974), Osmanlı Tarihinin Maddesi, (İstanbul: Tarihsel Maddecilik Yayınları).
Koçak, Cemil (2014), Resmi Tarihe Meydan Okuyorum, (İstanbul: Timaş Yayınları).
Koçak, Cemil (2017), Türkiye’de İki Partili Siyâsi Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950) CHP İktidarının Sonu Cilt 6, (İstanbul: İletişim Yayınları).
Köker, Levent (2010), Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, 12. bs., (İstanbul: İletişim Yayınları).
Kuzu, Burhan (1992): “Demokrasi-Resmi İdeoloji-Sivil Toplum”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 47 (1): 335-369.
Küçük, Ferhat (2019), Anayasa Yargısının Siyasi Kökenleri ve Meşruluğu Sorunu, (İstanbul: On İki Levha Yayıncılık).
Mardin, Şerif (2016), “Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar: Merkez-Çevre İlişkileri”, Türköne, Mümtaz’er ve Tuncay Önder (Der.), Türkiye’de Toplum ve Siyaset Makaleler 1, 23. bs. (İstanbul: İletişim Yayınları): 35-77.
Möllers, Cristoph (2015), The Three Branches A Comparative Model of Seperation of Powers, (New York: Oxford University Press).
Özbudun, Ergun (2006), “Political Origins of the Turkish Constitutional Court and the Problem of Democratic Legitimacy”, European Public Law, 12 (2): 213-223.
Özbudun, Ergun (2007), “Türk Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve Siyasal Elitlerin Tepkisi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 62 (3): 257-268.
Özbudun, Ergun (2017), Anayasa Hukuku, 14. bs. (Ankara: Yetkin Yayıncılık). Parla, Taha (2008), Türkiye’de Siyasal Kültürün Resmi Kaynakları / Cilt 3 Kemalist Tek-Parti İdeolojisi ve CHP’nin Altı Ok’u, 3. bs., (İstanbul: Deniz Yayınları).
Parla, Taha (2016), Türkiye’de Anayasalar Tarih, İdeoloji, Rejim 1921-2016, 2. bs., (İstanbul: Metis Yayınları).
Resmi Gazete (01.04.1981/17297).
Resmi Gazete (31.07.1991/20946).
Resmi Gazete (07.08.1991/20953).
Seven Gülşen ve Lars Vinx (2017), “The Hegemonic Preservation Thesis Revisited: The Example of Turkey”, Hague Journal on the Rule of Law, 9 (1): 45-82.
Shils, Edward (1961), “Centre and Periphery”, http://escosman.hse.ru/data/735/053/1218/shilscentre-peripheria-1.doc (02.03.2019).
Tanör, Bülent (2018), Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, 31. bs., (İstabul: Yapı-Kredi Yayınları).
Taşkın, Yüksel (2019), “Liberal Post-Kemalizm’in Yanılgıları ve Türkiye’de Otoriterliğin Kaynaklarını Yeniden Düşünmek”, Varlık Aylık Edebiyat ve Kültür Dergisi, (1337): 8-11.
T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (2004), Cumhuriyet’ten Günümüze Milletvekili Seçimleri (1923-2002) (Ankara).
Thompson, John B. (2001), “Ideology: History of the Concept”, Smelster, Neil J. ve Balets, Paul B. (Der.), International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences Vol 11, (Exeter: Elsevier): 7170-7174.
Tunçay, Mete (2010), Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması 1923-1931, 7. bs., (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları).
Turan, Şerafettin (2005), Türk Devrim Tarihi 3. Kitap (İkinci Bölüm) Yeni Türkiye’nin Oluşumu (1923- 1938), (Ankara: Bilgi Yayınevi).
Turhan, Mehmet (2007), “Anayasanın Hak Temelli Yorumu ve Anayasa Yargısı”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 62 (3): 379-404.
Uslu, Ferhat (2014), Anayasa Yargısının Sınırları Sorunu (Ankara: Adalet Yayınevi).
Uzun, Cem Duran (2016), “Yeni Anayasada Yüksek Yargı”, SETA Analiz, (158): 7-35.
Yayla, Atilla (2015), Kemalizm: Liberal Açıdan Bir Tahlil, 2. bs., (İstanbul: Liberte Yayınları).
Yazıcı, Serap (2008), “Yeni Bir Anayasa Yapımı Sürecinde Türkiye: Yasakçılıktan Özgürlükçülüğe, Otoritarizmden Demokrasiye, Vesayetçilikten Demokratik Temsile”, Yazıcı, Serap (Der.), Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan Cilt II (Ankara: Yetkin Yayıncılık): 739-810.
Zürcher, Eric Jan (2009), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, 24. bs. (İstanbul: İletişim Yayınları).