Aydınlıkta saklanan bir Ayet: Ve - inneke le - alā ḫuluḳin aẓīm (68/el -Ḳalem: 4) ayeti çerçevesinde Kur'an'da Ḫuluḳ kavramını yeniden düşünmek
El-Ḳalem suresinin 4. ayetinde geçen ve -inneke le - alā ḫuluḳin aẓīm ifadesindeki ḫuluḳsözcüğü, tefsir külliyatının ve genel dini literatürün pek çoğunda Hz. Peygamberin yüksekahlaki karakteriyle ilişkilendirilmiştir. Ancak ayette geçen ḫuluḳ sözcüğünün ahlakla ilgili birçağrışıma sahip o lduğunu destekleyecek tutarlı ve geçerli bir veriden bahsetmek güçtür. Bunakarşın nuzūl sebebi, siyak-sibakı, Kuran bütünlüğü içindeki yeri, tefsir rivayetleri, vucūh - neẓā ir literatürü ve dilsel tespitler gibi veriler ışığında ḫuluḳ kelimesinin, doğrudan veyadolaylı olarak, din kavramıyla ilişkilendirildiği görülmektedir. Bu makale, ḫuluḳ kelimesinintarihsel semantiğinin netleştirilmesine yönelik bir analiz sunmakta ve sonuç olarak el-Ḳ alemsuresinin 4. ayetteki ḫ ulu ḳ sözcüğününyaygın ve popüler kanaatin aksine Hz.Peygamberin ahlakî karakteriyle ilgili olmadığını, bilakis onun büyük ve kadim bir dinîgelenek üzerinde bulunduğunu ifade ettiğini ileri sürmektedir.
A verse hidden in the light: Rethinking the meaning of the word khuluq in the Qur an with special reference to 68/Sūrat al-Qalam:4
The meaning of the word khuluq in the Qur anic versewa -innaka la -ʿalā khuluqin ʿaẓīmin (68/al-Qalam: 4) has been related in most tafsīr works and almost all religious literature to theProphet Muhammad s moral character. However, one can hardly find any evidence thatwould coherently support the idea that the word khuluq has anything to do with the moralcharacter of the Prophet. On the contrary, the occasion of the revelation of the verse, itscontext, the relevant tafsīr reports, the wujūh -nazā ir literature, and linguistic findings revealthat the word khuluq has been connected to the te rm religion instead. Based on these data, Ioffer an analysis towards clarification of the historical semantics of the word khuluq andargue that the verse in question, contrary to popular and widespread opinion, has nothing to do with the Prophet s character and only encourages and strengthens the Prophet s spiritualmotivation by reassuring that he stands on a great religious tradition.
___
- Abdurr azzāḳ b. Hemmām. Et- Tefsīr. 3 c. Tah. Maḥmūd Muḥammed Abduh. Beyrut: Dārul-Kutubil- İlmiyye, 1419.
- Arberry, Arthur John. The Koran Interpreted. 2 c. London: George Allen & Unwin Ltd.; New York: The Macmillan Company, 1955.
- El- Askerī, Ebū Hilāl Ḥasen b. Abdillāh b. Sehl. El-Furūḳul-Luġaviyye . Kahire: Dārul- İlm ves ̠-S̠eḳāfe, tsz.
- ---------- . El- Vucūh ven- Neẓā ir . Tah. Muḥammed Us ̠mān. Kahire: Mektebetus ̠- eḳāfetid- Dīnīyye, 2007.
- Atay, Hüseyin. Kuran Türkçe Çeviri. Ankara: Atay ve Atay, 2008.
- Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.
- Bauman, Zygmunt. Akışkan Modern Dünyadan 44 Mektup. Terc. Pelin Siral, İstanbul: Habitus Kitap, 2012.
- El- Biḳā ī, Ebūl-Ḥasen Burhānuddīn. Naẓmud- Durar fī Tenāsubi1 -Āyāti ves- Suv ar. 22 c. Kahire: Dārul-Kitābil-İslāmī, 1992.
- Blachère, Régis. Le Coran (Al-Qoran) traduit de larabe . Paris: G.P. Maisonneuve & Larose Éditeurs, 1966.
- El- Buḫārī, Ebū Abdullāh Muḥammed b. İsmā īl. El- Cāmi u ṣ- Ṣaḥīḥ. 8 c. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
- ---------- . El-Edebul-Mufred. Tah. Muḥammed Fu ād Abdulbāḳī. Beyrut: Dārul- Beşā iril-İslāmiyye, 1989.
- ---------- . Et-Tārīḫul-Kebīr. 8 c. Haydarabad-Dekken: Dā ira tul-Ma ārifil- Ūs ̠mā niyye, tsz.
- El- Būṣirī, Ebūl- Abbās Şihābuddīn. Miṣbāḥuz-Zucāce fī Zevā idi İbn Māce . 4 c. Tah. Muḥammed Muntaḳā el- Kuşnāvī. Beyrut: Dārul- Arabiyye, 1403.
- El- Cābirī, Muḥammed Ābid. El- Aḳlul- Aḫlāḳi yyul- Arabī. Ed- Dārul- Beyḍā : Dārun-Neşril-Maġribiyye, 2001.
- El- Cevherī, Ebū Naṣr İsmā īl b. Ḥammād. Eṣ -Ṣiḥāḥ: Tācul- Luġa ve Ṣiḥāḥul- Arabiyye . 6 c. Tah. Aḥmed Abdulġafūr Aṭṭār. Beyrut: Dārul- İlm lil- Melāyīn, 1987.
- Ed- Dāmeġānī, el-Ḥuseyn b. Muḥammed. Ḳāmūsul- Ḳur ān ev İṣlāḥul-Vucūh ven- Neẓā ir fīl-Ḳur ānil-Kerīm . Tah. Abdul azīz Seyyidul-Ehl. Beyrūt: Dārul- İlm lil-Melāyīn, 1980.
- Ed- Dānī, Ebū Amr Us ̠mān. Et-Teysīr fī Ḳırā ātis- Seb . Tah. Otto Pretzl. Beyrut: Dārul- Kitābil- Arabī, 1984.
- Ed- Dārimī, Ebū Muḥammed Abdullāh. Es -Sunen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
- Denny, Frederick M. Ethical Dimensions of Islamic Ritual Law, Edwin B. Firmage, Bernard G. Weiss, John W. Welch (ed.) Religion and Law: Biblical-Judaic and Islamic Perspectives (Winona Lake: Eisenbrauns, 1990) içinde, ss. 199-210.
- Ebū Dāvūd, Suleymān b. el-Eş as ̠. Es -Sunen. 5 c. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
- Ebūl-Beḳā el-Kefevī, Eyyūb b. Mūsā el-Ḥuseynī. El- Kulliyyāt. Tah. Adnān Derviş, Muḥammed el- Mıṣrī. Beyrut: Mu essesetur- Risāle, 1998.
- Elik, Hasan & Muhammed Coşkun. Tevhit Mesajı. İstanbul: Fikir Yayıncılık, 2013.
- Erul, Bünyamin. Hz. Peygamberin Risalet Öncesi Hayatına Farklı Bir Yaklaşım, Diyanet İlmi Dergi Özel Sayı (2000), ss.33 -66.
- Esed, Muhammed. Kuran Mesajı. İstanbul: İşaret Yayınları, 2001.
- ---------- . The Message of the Qur ān. Byy: Dar Al- Andalus, 1980.
- El- Ezherī, Muḥammed b. Aḥmed. Tehẓībul-Luġa. Tah. Muḥammed İvaḍ Mur ib. Beyrut: Dāru İḥyā it- Turās ̠il- Arabī, 2001.
- Fakhri, G. H. Abolqasemi. Le Coran. Kum: Publications Ansarian, 2003.
- Fayda, Mustafa. Âmir b. Sasaa, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.3, s. 66-67.
- El- Ferrā , Ebū Zekeriyyā Yaḥyā b. Ziyād. Ma ānīl-Ḳur ān. 3 c. Tah. Aḥmed Yūsuf Necātī, Muḥammed Alī Neccār, Abdulfettāḥ İsmā īl Şelebī. Kahire: Dārul- Miṣriyye, tsz.
- El- Fīrūzābādī, Ebūṭ-Ṭāhir Mecduddīn. Beṣā iru evīt- Temyīz fī Leṭā ifil-Kitābil- Azīz. 6 c. Tah. Muḥammed Ālī en- Neccār. Kahire: el-Meclisul-A lā liş - Şu ūnid- Dīniyye, 1973 - 1996.
- Goldziher, Ignaz. İslamda Fıkıh ve Akaid. Te rc. İlhan Başgöz. Ankara: Ardıç Yayınları, 2004.
- Gözeler, Esra. Kurân Âyetlerinin Tarihlendirilmesine Batılı Yaklaşımlar, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51:1 (2010), ss. 295 - 326.
- El- Ḫarā iṭī, Ebū Bekr Muḥammed b. Ca fer. Mekārimul- Aḫlāḳ ve Me ālīhā ve Maḥmūdu Ṭarā iḳihā. Tah. Eymen Abdulcābir el-Buḥayrī. Kahire: Dārul- Āfā ḳil- Arabī, 1999.
- El- Ḥīrī, Ebū Abdurrahmān İsmā īl b. Aḥmed. Vucūhul-Ḳur ānil-Kerīm . Tah. Fāṭıma Yūsuf el-Ḫiyemī. Dime ş ḳ: Dārus -Sekā, 1996.
- Ḫalīl b. Aḥmed. Kitābul- Ayn. 8 c. Tah. Mehdī el- Maḫzūmī ve İbrāhīm es - Sāmerrā ī. Beyrut: Dāru Mektebetil-Hilāl, tsz.
- Izutsu, Toshihiko. Kuranda Tanrı ve İnsan. Terc. M. Kürşad Atalar, İstanbul: Pınar Yayınları, 2012.
- İbn Aṭiyye, Ebū Muḥammed Abdulḥaḳ. El-Muḥarr arul- Vecīz fī Tefsīril-Kitābil- Azīz. Tah. Abdusselām Abduşşāfī Muḥammed. Beyrut: Dārul-Kutubil- İlmiyye, 1993.
- İbn Cinnī, Ebūl-Fetḥ Us ̠mān. El- Ḫaṣā iṣ. 3 c. Tah. Muḥammed Ali en-Neccār. Beyrut: Ālemul-Kutub, tsz.
- İbn Ebī Şeybe, Ebū Bekr Abdullāh b. Muḥammed. El- Muṣannef fīl- Aḥādīs ̠ vel- Ās ̠ār. 7 c. Tah. Kemāl Yūsuf el-Ḥūt. Riyad: Mektebetur -Ruşd, 1409.
- İbn Fāris, Ebūl-Ḥuseyn Aḥmed. Mu cemu Meḳāyisil-Luġa. 6 c. Tah. Abdusselām Muḥammed Hārun. Beyrut: Dārul-Fikr, 1979.
- İbn Ḥacer el- Asḳalānī, Ebūl-Faḍl Şihābuddīn. Ta rī fu Ehlit-Taḳdīs bi Merātibil- Mevṣūfīn bit- Tedlīs. Tah. Āṣ im b. Abdullāh el-Ḳaryūtī. Ürdün: Mektebetul-Menār, tsz.
- ---------- . El-İṣābe fī Temyīziṣ- Ṣaḥābe . 8 c. Tah. Ādil Aḥmed Abdulmevcūd & Alī Muḥammed Mu avviḍ. Beyrut: Dārul-Kutubil- İlmiyye, 1415.
- ---------- . Lisānul- Mīzān. 10 c. Tah. Abdulfettāh Ebū Ġudde. Beyrut: Dārul- Beşā iril-İslāmiyye, 2002.
- İbn Ḥa nbel, Aḥmed. El-Musned. 6 c. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
- İbn Ḥibbān, Ebū Ḥātim Muḥammed b. Aḥmed el-Bustī. Es ̠- S̠iḳāt. 9 c. Haydarabad- Dekken: Dā ira tul-Ma ārifil- Ūs ̠māniyye, 1973.
- ---------- . El- Mecrūḥīn minel- Muḥaddis ̠īn veḍ- Ḍu afā vel-Metrūkīn. 3 c. Tah. Maḥmūd İbrāhīm Zāyed. Haleb: Dārul -Va ī, 1396.
- İbn Kes ̠īr, Ebūl-Fidā İmāduddīn. Tefsīrul-Ḳur ānil- Aẓīm . 8 c. Tah. Sāmī b. Muḥammed Selāme. Riyad: Dāru Ṭaybe, 1999.
- İbn Māce, Ebū Abdullāh Muḥammed b. Yezīd. Es -Sunen. 2 c. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
- İbn Rāhūye, Ebū Ya ḳūb İsḥāḳ b. İbrāhīm b. Maḫled. Musnedu İsḥāḳ b. Rāhūye . Tah. Abdulġafūr b. Abdulḥaḳḳ el-Belūşī. Medine: Mektebetul-Ī mān, 1991.
- İbn Ṣa d, Ebū Abdullah Muḥammed. Eṭ-Ṭabaḳātul-Kubrā. Tah. Muḥammed Abdulḳadīr Aṭā. Beyrut: Dārul-Kutubil- İlmiyye, 1990.
- İbn Sīde, Ebūl-Ḥasen el- Mursī. El- Muḥaṣṣaṣ. 5 c. Tah. Ḫalīl İbrāhīm Ceffāl. Beyrut: Dāru İ ḥyā it- Turās ̠il- Arabī, 1996.
- İbnul- Cevzī, Ebūl-Fer a c Cemāluddīn. Nuzhetul- A yunin- Nevāẓir fī İlmil-Vucūh ven-Neẓā ir. Tah. Muḥammed b. Abdulkerīm Kāẓ im er- Rāzī. Beyrut: Mu essesetur- Risāle, 1984.
- İbnul- Mubāra k, Ebū Abdurraḥmān Abdullāh. Ez-Zuhd ver -Raḳā iḳ. Tah. Ḥabīburraḥmān el- A ẓamī. Beyrūt: Dārul-Kutubil- İlmiyye, tsz.
- El- İṣfahānī, Ebū Muḥammed Abdullāh b. Muḥammed b. Ca fer b. Ḥayyān el- Enṣārī. Aḫlāḳun-Nebī ve Ādābuhū. Tah. Ṣālih b. Muḥammed Veneyyān. Riyad: Dārul- Muslim, 1998.
- El- İṣfahānī, er- Rā ġib. El-Mufredāt fī Ġarībil- Ḳur ān. Tah. Ṣafvān Adnān Dāvūdī. Dime ş ḳ: Dārul-Ḳalem; Beyrut: ed-Dāruş -Şāmiyye, 1412.
- El- İṣfahānī, Ebū Nu aym Aḥmed b. Abdullāh b. İsḥāḳ. Ma rifetuṣ-ṣaḥābe . 7 c. Tah. Ādil b. Yūsuf el- Ġarāzī. Riyad: Dārul-Vaṭan, 1998.
- Jeffery, Arthur. Foreign Vocabulary of the Qur ān. Leiden & Boston: Brill, 2007.
- Kandemir, M. Yaşar , Halit Zavalsız, Ümit Şimşek. Ayet ve Hadislerle Açıklamalı Kurân- ı Kerîm Meâli. İstanbul: İFAV Yayınları, 2011.
- Karaman, Hayrettin, Ali Özek, İbrahim Kâfi Dönmez , Mustafa Çağrıcı, Sadrettin Gümüş, Ali Turgut. Kurân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2006.
- El- Kirmānī, Ebūl-Ḳās im Tācu l- ḳurrā . Ġarā ibut- Tefsīr ve Acā ibut- Te vīl. Cidde: Dārul- Ḳ ible ; Beyrut: Mu essesetu Ulūmil-Ḳur ān, tsz.
- El- Ḳurṭubī, Muḥammed b. Aḥmed. El-Cāmi li Aḥkāmil-Ḳur ān. Tah. Hişām Semīr el- Buḫārī. Riyad: Dāru Ālemil-Kutub, 2003.
- Koç, Mehmet Akif. Sebeb-i Nüzûle Bağlı Anlamın Aşılmasını Kolaylaştıran Bir Unsur Olarak Kurân Metni: 7. Arâf Suresinin 31 -32. Ayetleri, İslâmiyât 7:1 (2004), ss.113 - 124.
- ---------- . İsnad Verileri Çerçevesinde Erken Dönem Tefsir Rivayetleri İbn Ebī Ḥātim (327/939) Tefsiri Örneğinde Bir Literatür İncelemesi. Ankara: Kitâbiyat, 2003.
- El- Māturīdī, Ebū Manṣūr . Te vīlātul-Ḳur ān. 16 c. Tah. Abdullah Başak. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2010.
- El- Māverdī, Ebūl- Ḥasen Āli b. Muḥammed. Tefsīrul-Māverdī (en-Nuket vel- Uyūn). 6 c. Tah. Seyyid b. Abdulmaḳṣūd b. Abdurraḥīm. Beyrut: Dārul- Kutubil- İlmiyye, 1992.
- El- Mizzī, Ebūl- Ḥaccāc Cemāluddīn. Tehẕībul- Kemāl fī Esmā ir- Ricāl. 35 c. Tah. Beşşār Avvād Ma rūf. Beyrut: Mu essesetur- Risāle,1980.
- Muḥammed Fu ād Abdulbāḳī. El-Mu cemul-Mufehras li Elfāẓil- Ḳur ānil- Kerīm . Kahire: Dārul-Ḥadīs ̠, 1364.
- Muḥammed R a fet Sa īd. Tārīḫu Nuzūlil-Ḳur ān. Kahire: Dārul- Vefā, 2002. Muḳātil b. Suleymān. Tefsīru Muḳātil b. Suleymān. Tah. Abdullāh Maḥmūd Şeḥḥāte . Beyrut: Dāru İḥyā it- Turās ̠, 1423.
- ---------- . El-Vucūh ven-Neẓā ir fīl- Ḳur ānil- Kerīm . Tah. Ḥātim Ṣālih ed- Dāmin. Bağdat: Merkezu Cum atil- Mācid, 2006.
- Muslim b. el- Ḥaccāc Ebūl- Ḥuseyn el-Ḳ uşeyrī. El- Cāmi u ṣ-Ṣaḥīḥ. 3 c. Tah. M. Fu ād Abdulbā ḳī. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
- Mutercim Āṣım Efendi, Ḳāmūs Tercumesi. 3 c. İstanbul: Bahriye Matbaası, 1305.
- En- Nesā ī, Ebū Abdurraḥmān Aḥmed. Es -Sunen. 8 c. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
- ---------- . Es -Sunenul-Kubrā. 10 c. Tah. Ḥasan Abdulmun im Şelebī. Beyrut: Mu essesetur- Risāle, 2001.
- Neuwirth, Angelika. Der Koran. Band 1: Frühmekkanische Suren. Berlin: Verlag der Weltreligionen, 2011.
- En- Nevevī, Ebū Zekeriyyā Yaḥyā b. Şeref. El- Minhāc fī Şerḥi Ṣaḥīḥi Muslim b. el- Ḥaccāc . 18 c. Beyrut: Dāru İ ḥyā it-Turās ̠il- Arabī, 1392.
- Öztürk, Mustafa, Hadiye Ünsal. Kuran Tarihine Giriş: - İlk Nazil Olan Ayetler Meselesi- Tefsirin Halleri (Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013) içinde, ss. 95 -164.
- Öztürk, Mustafa. Kuran- ı Kerim Meali. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2011.
- Paret, Rudi. Der Koran. Stutgart: W. Kohlhammer Verlag, 1979.
- Pickthall, Marmaduke. The Meaning of the Glorious Quran. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1996.
- Pieper, Annemarie. Etiğe Giriş. Terc. Veysel Atayman ve Gönül Sezer . İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1999.
- Er- Rāzī, Faḫruddīn, Mefātīḥul- Ġayb. 32 c. Beyrut: Dāru İḥyā it-Turās ̠il- Arabī, 1420.
- Rosenthal, Franz. Bilginin Zaferi: İslam Düşüncesinde Bilgi Kavramı. Terc. Lami Güngören. İstanbul: Da Yayıncılık, 2004.
- Es ̠- a lebī, Ebū İsḥāḳ. El-Keşf vel- Beyān an Tefsīril- Ḳur ān. 10 c. Tah. Muḥammed b. Āşūr. Beyrut: Dāru İ ḥyā it- Turās ̠il- Arabī, 2002. Sahaikan, William S. Ethics: An Introduction to Theories and Problems . New York: Barnes & Noble Books, 1974. Savary, Claude -Étienne. Le Koran: traduit de larabe . Paris: Editions Garnier Fréres, 1955 . Schmid, H.H. קלה -ḥlq, Ernst Jenni, Claus Westermann (ed.), Theological Lexicon of the Old Testament. İng. Terc . Mark E. Bidlle (Peabody, MA: Hendricson Publisher, 1997) içinde, c. 1 , s.432. Es -Suyūṭī, Celāluddīn Abdurraḥmān b. Ebū Bekr. El-İtḳān fī Ulūmil-Ḳur ān. 4 c. Tah. Muḥammed Ebūl-Faḍl İbrāhīm. Kahire: el-Hey etul- Miṣriyye, 1974. ---------- . Ed- Durrul- Mens ̠ūr fīt- Tefsīril-Me s ̠ūr. 8 c. Beyrut: Dārul- Fikr, tsz. ---------- . Lubābun- Nuḳūl fī Esbābin- Nuzūl. Beyrut: Mu essesetul-Kutubis ̠- eḳāfiyye, 2002. Es -Suyūṭī, Celāluddīn ve Celāluddīn el-Maḥallī. Tefsīrul- Celāleyn. Dārul- Ḥadīs ̠, tsz. Şener, Abdülkadir, Cemal Sofuoğlu, Mustafa Yıldırım. Yüce Kuran. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2011. Eṭ- Ṭaberī, Ebū Ca fer Muḥammed b. Cerīr. Cāmi ul-Beyān fī Te vīlil- Ḳur ān. 24 c. Tah. Aḥmed Muḥammed Şākir. Beyrut: Mu essesetur- Risāle, 2000. Eṭ- Ṭaḥāvī, Ebū Ca fer Aḥmed b. Muḥammed b. Selāme. Şerḥu Muşkilil- Ās ̠ār. 16 c. Tah. Şu ayb el-Arna ūṭ. Beyrut: Mu essesetur -Risāle, 2006. Et- Tirmiẕ ī, Muḥammed b. Īsā. Es -Sunen. 5 c. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981. Ünver, Mustafa. Kuranda Yaratma Konulu Bir Kavram: Haleqa, İslâmî Araştırmalar 15:4 (2002), ss.497 -511. El- Vāḥidī, Ebūl-Ḥasen Alī b. Aḥmed. Esbābun- Nuzūl. Tah. İṣām b. Abdulmuḥsin el- Ḥumeydān. Demmam: Dārul- Iṣlāḥ, 1992. ---------- . El-Vaṣīṭ fī Tefsīril-Ḳur ānil-Mecīd. 4 c. Tah. Ādil Aḥmed Abdulmevcūd, Alī Muḥammed Mu avviḍ, Aḥmed Muḥammed eṣ -Ṣīra, Aḥmed Abdulġanī el-Cemel, Abdurraḥmān Uveys. Beyrut: Dārul-Kutubil- İlmiyye, 1994. Yaḥyā b. Sellām b. Ebī a lebe . Et- Taṣārīf li Tefsīril- Ḳur ān. Tah. Hind Şelebī. Tunus: eş - Şeriketut- Tūnisiyye, 1979. Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kurân Dili. 10 c. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979. Ez -Zebīdī, Ebūl-Feyḍ el-Murtaḍā. Tācul- Arūs min Cevāhiril- Ḳāmūs. 40 c. Beyrut: Dārul-Hidāye, tsz.