CUMHURİYET KARŞITI BİR KURUM: CUMHURBAŞKANI YARDIMCILIĞI

Cumhurbaşkanı yardımcısı, yürütmenin monist şekli olan başkanlık rejimine has bir makamdır. İlk kez ABD Anayasası ile düzenlenen cumhurbaşkanı yardımcılığı, Latin Amerika başta olmak üzere başkanlık rejimini kabul eden ülkelerde çeşitli değişikliklerle birlikte korunan bir makam olmuştur. Cumhuriyetçilik geleneği, yaklaşık iki bin beş yüz yıllık geleneğinde yasaya dayalı özyönetimi ilke edinmiştir. Modern cumhuriyetlerin kurulması ile yürütme organının seçimle işbaşına gelmesi cumhuriyetin dar ve geniş tanımlarının ayrılmaz bir ilkesi olmuştur. Türkiye’de 2017 yılında yapılan anayasa değişikliği ile getirilen yeni sistemde cumhurbaşkanı yürütmenin tek organı olarak yerini almıştır. Cumhurbaşkanının yanında yeni bir makam olarak cumhurbaşkanı yardımcısı da anayasal bir kurum haline gelmiştir. Cumhurbaşkanınca atanması, cumhurbaşkanına vekalet etmesi, sorumluluğunun sadece cumhurbaşkanına karşı olması, işleyeceği suçlara ilişkin geniş bir dokunulmazlığa sahip olan cumhurbaşkanı yardımcısının anayasal konumu doktrinde tartışmalıdır. cumhuriyetçiliğin geleneksel ilkeleri ile Türk anayasa mevzuatı ve Anayasa Mahkemesinin cumhuriyet kavramına ilişkin içtihatları göz önüne alındığında cumhurbaşkanı yardımcısına ilişkin Anayasanın 106. Maddesinin, Anayasanın 1, 2 ve 4. maddelerinde düzenlenen cumhuriyet ilkesine aykırı bir düzenleme olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

cumhuriyet, cumhuriyetçilik, cumhurbaşkanı yardımcılığı, başkanlık sistemi, temsil.

PDF

___

30 Temmuz 1982 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Tasarısı ve Anayasa Komisyonu Raporu.
447 sıra sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifine dair Anayasa Komisyonu Raporu.
Anayasa Mahkemesinin 05.06.2008 günlü, E. 2008/19, K. 2008/116 sayılı Kararı, AMKD, Sayı 45, Cilt: 2, s. 1233.
Anayasa Mahkemesinin 13.4.1971 günlü, E. 1970/41, K. 1971/37 sayılı Kararı, AMKD, Sayı 9, s. 428-429.
Anayasa Mahkemesinin 16.06.1970 günlü, E. 1970/1, K. 1970/31 sayılı Kararı, AMKD, Sayı: 8, s. 313-340.
Anayasa Mahkemesinin 18.06.1987 günlü, E. 1987/9, K. 1987/15 sayılı Kararı, AMKD, Sayı 23, s. s. 285-286.
Anayasa Mahkemesinin 26.9.1965 günlü, E. 1963/173, K. 1965/40 sayılı Kararı, AMKD, Sayı: 4, s. 290-368.
Anayurt Ömer ve Ekinci, Ahmet. Tek Başlı Yürütme Esasına Dayalı Hükümet Sistemlerinde Başkan Yardımcılığı ve 2017 Anayasa Değişikliği ile Getirilen Sistemde Cumhurbaşkanı Yardımcılığı Kurumu Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz. İçinde: Prof. Dr. Zafer Gören Armağanı, Ankara, Yetkin Yayınları, 2017.
Başgil, Ali Fuat. Esas Teşkilât Hukuku Birinci Cilt: Türkiye Siyasi Rejimi ve Anayasa Prensipleri Fasikül I. İstanbul, 1960 tarihli basıdan tıpkı basım, 2019.
Baumgartner, Jody C. The American vice presidency reconsidered. Bloomsbury Publishing, 2006. Danışma Meclisi Tutanak Dergisi.
Doğan, Oğuz Kaan. Türk Anayasa Hukukunda Cumhuriyetçilik İlkesi, Yetkin Yayınları, Ankara, 2023.
Erdoğan, Mustafa. Başkanlık Sistemi, Latin Amerika Tecrübesi ve Türkiye. Özgürlük Araştırmaları Derneği, Ankara, 2016.
Esen, Selin. 2016 Anayasa Değişiklik Teklifinin Değerlendirilmesi. İçinde: Ankara Barosu Dergisi, Yıl: 2016, Sayı: 4.
Feerick, John, D. “The Vice-Presidency and the Problems of Presidential Succession and Inability.” Frodham Law Review, Vol: 32, Issue: 3, 1964.
Geuss, Raymond Kamusal Şeyler, Özel Şeyler. Çev.: Koçak, Gülayşe. Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2007.
Gözler, Kemal. Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, 1. Cilt, Ekin Yayınevi, Bursa, 2011.
Gözler, Kemal. Türk Anayasa Hukuku Dersleri, 14. Baskı, Ekin Yayınları, Bursa, 2013.
Gözler, Kemal. Türk Anayasa Hukuku. Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, Güncellenmiş 3. Baskı, 2019.
Haakonssen, Knud. “Republicanism” Maddesi, İçinde: Robert E. Goodin, Philip Pettit, Thomas W. Pogge. A Companion to Contemporary Political Philosophy, Vol. 2. Blackwell Publishing, 2007.
Lewis, Bernard. Demokrasinin Türkiye Serüveni. Çev.: Hamdi, Aydoğan, Esra, Ermert. Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 3. Baskı, 2007.
Lewis, Bernard. Djumhurıyya, Encyclopaedia of Islam, Ed: Bernard, Lewis, Charles, Pellat, Joseph, Schacht. Cilt: 2, (C-G maddeleri), Brill, 1991.
Lijphart, Arend. Demokrasi Motifleri. Çev.: Güneş Ayas ve, Utku Umut, BULSUN, Salyangoz Yayınları, İstanbul, 2006.
Millî Güvenlik Konseyi Anayasa Komisyonu Raporu (1/397).
Okutan, Cevat. Cumhuriyetçi Paradigma Paradigmatik Cumhuriyet, Paradigma Yayınları, İstanbul, 2006. Onar, Erdal. 1982 Anayasasında Anayasayı Değiştirme Sorunu. Ankara, 1993.
Öden, Merih. Türk Anayasa Hukukunda Eşitlik İlkesi. Yetkin Yayınları, Ankara, 2003.
Özbudun, Ergun. Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları 14. Baskı, Ankara, 2013.
Özbudun, Ergun.Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, 20. Baskı, Ankara, 2020.
Sellers, M.N.S. Republican Legal Theory, The History, Constitution and Purposes of Law in a Free State, Palgrave Macmillan, 2003.
Smelser, Neil, J ve Paul, Baltes, B. eds. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. Vol. 11. Amsterdam, Elsevier, 2001.
Tanör, Bülent ve Yüzbaşıoğlu, Necmi. 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, Beta Basım A. Ş., 18. Baskı, İstanbul, 2019.
Teziç, Erdoğan. Anayasa Hukuku, 8. Bası, Beta Basım Dağıtım A.Ş., İstanbul, 2003.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Tasarısı ve Anayasa Komisyonu Raporu (5/7). Temsilciler Meclisi Tutanak Dergisi, Otuz dördüncü Birleşim, 30.03.1961
Türkiye Cumhuriyeti Anayasa tasarısı ve Anayasa Komisyonu Raporu.
Yıldızhan, Yayla. Anayasa Mahkemesine Göre Cumhuriyetin Özü. İçinde: Hıfzı Timur’un Anısına Armağan, İstanbul, 1979.
Yılmaz, Battal. The presidential system in Turkey: Opportunities and obstacles. Palgrave Macmillan, 2018.