Cengiz ÇETİN, Kozan UZUN, Simin ŞAY, Elif SARAÇ

TÜRKİYE’DE KÜLTÜR VARLIKLARINI KORUMA VE ONARIM: BAŞKENT MESLEK YÜKSEKOKULU ÖRNEĞİ

Kültür varlıklarını koruma ve onarım alanının bir bilim dalına dönüşme sürecinin temeli Rönesans Dönemi ile 18-19. yüzyıldaki gelişmeler sonucunda atılmıştır. Bu süreç I. ve özellikle II. Dünya Savaşları sonrası hızlanmış ve 1970’li yıllarda büyük ölçüde tamamlanmıştır. Osmanlı Dönemi’nde, kültür varlıklarını koruma ve onarım bilincinin ilk işaretlerinin görülmesi ve bu bilincin yasal düzenlemelerde yer alması 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren gerçekleşir. Cumhuriyet Dönemi’nin ilk yıllarında kurucu lider Atatürk’ün kültür varlıklarının korunmasına özel bir ilgi gösterdiği anlaşılmaktadır. Ancak bu ilginin Atatürk sonrası kuşaklar tarafından yeterince geliştirilemediği, Osmanlı Devleti’nin yıkılma süreci içinde 1906’da düzenlenen Asar-ı Atika Nizamnamesi’nin ancak 67 yıl sonra 1973’te yürürlükten kaldırılabilmiş olmasından anlaşılmaktadır. Profesyoneller tarafından uygulanması gereken kültür varlıklarını koruma ve onarım mesleğinin becerikli müze personeli tarafından yapılan bir iş olarak görülmesi geleneği Avrupa ülkelerinde 1970’li yıllarda son bulurken Türkiye’de ancak 2012 yılında restorasyon ve konservasyon bölge laboratuvarlarının kurulması ile sona erebilmiştir. 1989 yılında kurulan Başkent Meslek Yüksekokulu Eser Koruma Programı’nın Türkiye’de kültür varlıklarını koruma ve onarım alanının gelişiminde önemli bir yeri vardır. Söz konusu yüksekokulun eğitim programı, bugün bu alanda söz sahibi yükseköğretim kurumlarının programlarına örnek oluşturmuştur. Bu ön lisans programı ile lisans eğitiminin sürdürüldüğü programlar arasında ders isimleri ve içerikleri açısından büyük oranda benzerlikler bulunmaktadır. 2016 yılında Ankara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü’nde eğitime başlanması ile Başkent Meslek Yüksekokulu Eser Koruma Programının kültür varlıklarını koruma ve onarım alanında üstlendiği misyon tamamlanmış ve yüksekokulun bu programı kapanma sürecine girmiştir. Ancak kültür varlıklarını koruma ve onarım alanında ara eleman ihtiyacı sürmektedir. Bu nedenle müfredatlarında etkin koruma yer alan ön lisans programlarının eğitimlerini büyük ölçüde önleyici koruma teorik bilgi ve uygulamalarına yer verecek şekilde güncelleyerek varlıklarını sürdürmeleri gerekmektedir. Öte yandan lisans programlarının da eğitim programlarını lisansüstü eğitime hazırlayan ve teşvik eden bir nitelikte, öğrenciye bilgi, beceri ve eğilimi doğrultusunda alan seçme imkanı tanıyacak şekilde geliştirmeleri önemlidir. Önleyici koruma, kültür varlıklarını koruma ve onarım yöntemlerinin vazgeçilmez parçasıdır. Önleyici korumanın başarısı, etkin korumanın aksine yalnızca profesyoneller tarafından değil, meslekleri gereği kültür varlıkları ile temasta bulunan tüm bireyler tarafından eşgüdüm içinde uygulanmasına bağlıdır. Bu nedenle meslekleri gereği kültür varlıkları ile temasta bulunan bireylere, özellikle arkeolog ve sanat tarihçilere önleyici koruma eğitiminin verilmesi kültür varlıklarını koruma ve onarımının başarısı açısından büyük öneme sahiptir. Başkent Meslek Yüksekokulu, Türkiye’de müze personeli ve arkeologlarla sanat tarihçileri hedefleyen ilk ve tek önleyici koruma programını yapan ve uygulayan kurumdur.

Anahtar Kelimeler:

Eser koruma, koruma ve onarım, önleyici koruma, etkin koruma, eğitim.

Conservation and Restoration of Cultural Properties in Turkey: The Example of Baskent Vocational School

The period of transformation of the field of conservation and restoration of cultural properties into a branch of science is based on the Renaissance Period and 18-19th centuries that was taken as a result of the developments. This process accelerated after the 1st and especially 2nd World Wars and 1970's was largely completed in the year. In the Ottoman period, the first signs of the conservation and restoration of the cultural properties are seen, and this consciousness takes place in the legal regimes from the second half of the 18th century. It is understood that in the first years of the Republican Period, the founder leader Atatürk showed a special interest in the conservation of cultural properties. However, this interest can not be sufficiently developed by the later generations of Atatürk. It can be understood that the Ottoman Empire was abolished in 1973 only after 67 years of the Asar-ı Atika Nizamnamesi which was organized in 1906 during the demolition period. The establishment of the conservation and restoration of cultural properties profession should be applied by professionals to be seen as a job well done by skilled museum staff tradition in European countries in the 1970s recent finding that in Turkey, but in 2012, restoration and conservation of laboratories could end up with. Founded in 1989, Başkent Vocational School in the development of Object Conservation Programme conservation cultural properties have an important place in this area in Turkey. The vocational school education program in question has set an example for the programs of higher education institutions that speak this area today. There are great similarities between this associate degree program and the programs for which the undergraduate study is currently carried out in terms of course names and contents. With the start of education in the Department of Conservation and Restoration of Cultural Properties of the Fine Arts Faculty of Ankara University in 2016, the mission of the Başkent Vocational School of Object Conservation Programme in the field of conservation and restoration of cultural properties was completed and the vocational school of the programme was entered closure prosses. However, the need for intermediate staff in the field of protection and repair of cultural assets still continues. For this reason, associate degree programs with active conservation in their curriculum should maintain their assets by updating their training courses to include a substantial amount of preventive conservation theoretical knowledge and practice. On the other hand, the bachelor’s degree program in educational programs that prepare graduate education and promote a quality, student information, lets you choose the field to develop in line with the skills and trends is important. Preventive conservation is indispensable part of cultural properties conservation and restoration. The success of preventive conservation depends not only on the active conservation but also on the coordinated implementation of all the individuals who are in contact with the cultural properties. Therefore professions to individuals in contact with cultural properties needed, particularly in preventive conservation education to be given archaeologists and art historians for the success of conservation and restoration of cultural heritage is of great importance. Başkent Vocational School, which the museum staff and the first and only conservation program aimed at art historians and archaeologists in Turkey.

Keywords:

Conservation of cultural properties, conservation and restoration, preventive conservation, active conservation, education.,

PDF

___

Ahunbay, Z. (1996). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. İstabul: YEM Yayınları.
Akçura, N. (1972). Türkiye ve Eski Eserler. Mimarlık, Sayı 8, 39-42.
Anayasa (1982). https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf [Erişim Tarihi: 18.06.2018].
Ankara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi (2018). Ankara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü Bologna Bilgi Paketi.
http://bbs.ankara.edu.tr/Ders_Plani.aspx?bno=3985&bot=1576 [Erişim Tarihi: 28.06.2018].
Anonim (1997). The Document of Pavia, http://www.ecco eu.org/fileadmin/assets/documents/ Others/Document_of_Pavia.pdf [Erişim Tarihi: 26.06.2018].
Anonim, (2004). E.C.C.O. Professional Guidelines 3. http://www.ecco eu.org/fileadmin /user_upload/ECCO_professional_guidelines_III.p f [Erişim Tarihi: 26.06.2018].
Arık, R.O. (1953). Türk Müzeciliğine Bir Bakış. İstanbul.
Batman Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü Bologna Bilgi Paketi (2018). https://obs.batman.edu.tr/oibs/bologna/start.aspx? gkm=0415388003 110135570344603775638808333423627637679311153889634480 [Erişim Tarihi: 28.06.2018].
Bingöl, I. (2000). Türkiye’de Konservasyonun Tarihi. I. Ulusal Taşınabilir Kültür Varlıkları Konservasyonu ve Restorasyonu Kolokyumu, 6-7 Mayıs 1999 Ankara. Ankara: Anakara Üniversitesi Basımevi, 9-15.
Bourque, B. J.; Brooke S. W.; Kley, R. & Morris, K. (1980). Conservation in Archaeology: Moving toward Closer Cooperation. American Antiquity, 45(4): 794-799.
Caple, C. (2000). Conservation Skills: Judment, Method and Decision Making. London and New York: Routledge.
Cellini, B. (1878), The Autobiography of Benvenuto Cellini (Translated by J. Addington Symonds 1910), New York. https://archive.org/stream/autobiographyofb00cell #page/412/mode/2 up [Erişim Tarihi: 19.06.2018]
Corr, S., Hutchings, J., Burg, J., Ceuco, D. A., NollMiner, M., Ortlik, A. G. & Dobrusskin, S. (2011). Competences for Acces to the Conservation-Restoration Profession, European Confederation of Conservator-Restorers’ Organisations, Brusells, 2nd Edition.
http://www.ecco- eu.org/fileadmin/assets/documents/publications/ECCO_Competence s_EN.pdf [Erişim Tarihi: 19.06.2018].
Çetin C. (2012a). Türkiye’de Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Ön Lisans Eğitim Programlarının Uluslararası Etik Kurallar ve Standartlar Açısından Değerlendirmesi.
Ulusal Meslek Yüksekokulları Çalıştayı ve Öğrenci Sempozyumu UMÇÖS 2012, 13-15 Haziran 2012 içinde (s. 109-114). Nevşehir: Nevşehir Üniversitesi Basımevi.
Çetin C. (2012b). Kültür Varlıklarını Koruma Eğitimi: Türkiye Yükseköğretimindeki Yeri ve Önemi. Uluslararası Bilim ve Kültür Sempozyumu, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi: Sosyal Bilimler, 1(1): 241-250.
Demas, M. (2002). Planning for Conservation and Management of Archaeological Sites. Management Planning for Archaeological Sites içinde (s. 27-54). Los Angeles: The Getty Conservation Institute.
Ege Üniversitesi Bergama Meslek Yüksekokulu Eser Koruma Programı Bolonya Bilgi Paketi (2018). http://ebys.ege.edu.tr/ogrenci/ebp/organizasyon.aspx?kultur=tr- TR&Mod=0& ustbirim=90&birim=23&altbirim=- 1&program=7710&organizasyonId=60814&mufredat TurId=932001 [Erişim Tarihi: 28.06.2018].
Gazi, (2018). Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü Bologna Bilgi Paketi. http://gbp.gazi.edu.tr//htmlProgramHakkinda.php? dr=0&lang=0&ba slik=1&FK=15&BK=60&ders_kodu=&sirali=0&fakulte=G%DCZE L+SANATLAR+FAK%DCLTES%DD&fakulte_en=FACULTY+O F+FINE+ARTS&bolum=K%DCLT%DCR+VARLIKLARINI+KO RUMA+VE+ONARIM&bolum_en=PROTECTION+AND+RENO VATION+OF+CULTURE+HERITAGE+&ac=11 [Erişim Tarihi: 28.06.2018].
Gelişim (2018). İstanbul Gelişim Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu Restorasyon ve Konservasyon Bölümü Bologna Bilgi Paketi. https://gbs.gelisim.edu.tr/ders-plani-9- 156-1 [Erişim tarihi: 28.06.2018].
Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sanat ve Tasarım Meslek Yüksekokulu Bolonya Bilgi Paketi (2018). https://obs.mku.edu.tr/oibs/bologna/start.aspx?gkm=0251333003330 338912378053443234404333423313834388366903889632240 [Erişim Tarihi: 24.06.2018].
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Taşınır Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü Bologna Bilgi Paketi (2018). http://ebs.istanbul.edu.tr/home/dersprogram/?id=1223& yil=2017 [Erişim Tarihi: 28.06.2018].
Kanun (1973). https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/ka nuntbmmc056/kanuntbmmc056/kanuntbmmc05601710.pdf [Erişim Tarihi: 18.06.2018].
Karaduman, H. (2004). Belgelerle İlk Türk Asar-ı Atika Nizamnamesi, Belgeler, 25 (29), 73-92.
Karakaya, S. (2018). Köşk Höyük Kazıları’nda Ele Geçen, Kullanıldığı Dönemde Onarım Görmüş Bir Küpün Restorasyon-Konservasyon Çalışmaları.
https://www.academia.edu/4465914/Kosk_Hoyuk_Onarimli_ Pithos_Makalesi_Serhat_Karakaya [Erişim Tarihi: 09.06.2018].
Kastamonu Üniversitesi Taşköprü Meslek Yüksekokulu Eser Koruma Programı Bolonya Bilgi Paketi (2018). https://obs.kastamonu.edu.tr/oibs/bologna/start.aspx?gkm=07263330 0333033891233345355403330336684229235485389203222437840 [Erişim Tarihi: 28.06.2018].
Kejanlı, D. T., Akın, C. T. & Yılmaz, A. (2007). Türkiye’de Koruma Yasalarının Tarihsel Gelimi Üzerine Bir İnceleme. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (19): 179-196. www.esosder.com [Erişim Tarihi: 18.06.2018].
Koob, S. (1998). Obsolete Fill Materials Found on Ceramics. JAIC: Journal of the American Institute for Conservation, 37(1): 49 67.
Kökten, H. (1999). Educational Opportunities for Turkish Conservators. Field Notes, Number 7, Pratical Guides for Archaeological conservation and Site Preservation, Ankara: Japanese Institute of Anatolian Archaeology.
Kökten, H. (2000). Türkiye’de Taşınabilir Kültür Varlıklarının Konservasyonu Konusunda Etik Birliğinin Sağlanması. I. Ulusal Taşınabilir Kültür Varlıkları Konservasyonu ve Restorasyonu Kolokyumu içinde (s.33-38). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Kökten, H. (2003). Development of Archaeological Conservation in Turkey. Challenges in Conserving Archaeological Collections, World Archaeology Congrees-5. Washington, D.C.
Kökten, H. (2006). Türkiye’de Arkeoloji ve Taşınabilir Kültür Varlıklarını Koruma(ma). Hayat Erkanal’a Armağan Kültürlerin Yansıması içinde (s.510-514). İstanbul.
Kökten, H. & Çetin, C. (2010). Transformation from Chaos to Knowledge: A Collaboration for the Sake of Cultural Heritage. Conservation and the Eastern Mediterranean Contributions to the Istanbul Congress 20-24 September 2010 içinde (s.147-151). London: The International Institute for Conservation of Historic and Artistic Works.
Kökten, H., Eskici, B., Şener, S.Y., Hepdinç, D. & Çelik, S. (2007). Müzede Önleyici Koruma Programı. Ankara: Ankara Üniversitesi Matbaası.
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü (2016). 2016 Yılı İstatistik Bilgileri. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,176422/istatistikler.html [Erişim Tarihi: 29.06.2018]
Lewis, G. (1992). Museums and Their Precursors: A Brief World Survey. in M.A. Thompson (ed.), (pp.20-44). Manual of Curatorship, (Butterworth & Museums Association), Oxford: Butterworth-Heinemann, Second Edition.
Madran, E. (1996). Cumhuriyet Öncesi Koruma Etkinliklerine Genel Bir Bakış. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 16 (1-2): 59-97.
Madran, E. (2007). Ulusal Mevzuatın Tarihsel Gelişimi. Mustafa Servet Akpolat (Ed.), Kültürel Miras Mevzuatı içinde (s.52- 76). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları.
Mason R. & Avrami E. (2002). Heritage Values and Challenges of Conservation Planning, in Management Planning for Archaeological Sites (pp.13-26). Los Angles: The Getty Conservation Institute. Mumcu, A. (1969). Eski Eserler Hukuku ve Türkiye. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 26(3): 45-78. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Eserleri Konservasyonu ve Restorasyonu Bölümü Bologna Bilgi Paketi (2018).
http://www.msgsu.edu.tr/faculties/guzel-sanatlar-fakultesi/sanat- eserleri-konservasyonuve-restorasyonu-bolumu [Erişim Tarihi:28.06.2018].
Mumcu, A. (1971). Eski Eserler Hukuku ve Türkiye. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 28 (1): 41-76. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Naude, N. V. & Wharton, G. (1955). Guide to the Maintenance of Outdoor Sculpture. US: American Institute for Conservation of Historic and Art Works.
ÖSYM (2010), http://www.osym.gov.tr/belge/1-12076/2010-osys yerlestirme-yuksekogretimprogramlari-ve-kont-.html [Erişim Tarihi: 19.06.2018]
Öztan, A. & Faydalı, E. (2003). Köşk Höyük’den Erken Kalkolitik Çağ’a Ait Bir Yapı. Belleten, Cilt. LXVII, s.13-44. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Price N. S. (1995). Excavation and Conservation. Conservation on Archaeological Excavations, ICCROM, 2-4.
Rapor, (2016), Restorasyon - Konservasyon Alanında Mesleki Yetkinlik ve Unan Tanımları Çalıştayı Sonuç Raporu http://kumid.net/storage/zUjEQAanccIKx6qKXH01ymp AMyyGk3B .pdf [Erişim Tarihi:29.06.2018]
Resmi Gazete (1961). http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/10816.pdf [Erişim Tarihi: 18.06.2018].
Sease, C. (1995). First Aid Treatment for Excavated Finds. Conservation on Archaeological Excavations. Rome: ICCROM, 29-39.
Stout, G. L. (1931). The Technical Conference at Rome. Notes (Fogg Art Museum). 2 (6): 330- 332.
Strandberg, H. (1997). Perspectives on Bornze Sculpture Conservation: Modelling Copper and Bronze Corrosion. Göteborg.
Su, A. (1965). Osman Hamdi Bey’e Kadar Türk Müzesi. İstanbul: ICOM Türkiye Milli Komitesi Yayınları.
Sullivan, S. (1997). A Plannning Model for the Management of Archaeological Sites. In the Conservation of Archaeological Sites in the Mediterranean Region, (pp.15-26). Los Angeles: The Gety Conservation Institute.
Şahin, G. (2007). Avrupalıların Osmanlı Ülkesindeki Eski Eserlerle İlgili İzlenimleri ve Osmanlı Müzeciliği. Tarih Araştırmaları Dergisi, 36 (42): 101-125.
Şimşek, F. & Dinç, G. (2009). XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Eski Eser Anlayışının Doğuşu ve Bu Alanda Uygulanan Politikalar. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 10, Sayı 16: 101-127.
TTK, (1931). Türk Tarih Kurumu Tarihçesi. http://www.ttk.gov.tr/genel/tarihce/ [Erişim tarihi: 29.06.2018].
UKIC-Archaeology Section (1995). Packaging and Storage of Freshly Excavated Artefacts from Archaeological Sites. Conservation on Archaeological Excavations. ICCROM, 47.
Waelkens, M.-Rens, R., Richard, J., Uleners, H., Uytterhoeveni I., Beeumen, R. V., Jacobs, I., Claeys, J., Van-Haelst, S., Murphy, E., Talloen, P., Theelen, J., Risser, E., Torun, E., Ercan, S. & Poblome, J. (2013). Sagalassos’ta 2012 Yılı Kazı ve Restorasyon Çalışmaları. 35. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 2., 242-260.
Yaldız, M. (1922), Atatürk ve Müzecilik, 1922. https://play.google.com/books/reader?id= yBYxDwAAQBAJ&hl=tr &printsec=frontcover&pg=GBS.ZZ0 [Erişim Tarihi:19.06.2018]. Yasa (1983). http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2863.pdf [Erişim Tarihi: 18.06.2018].
Yönetmelik (1990). http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1_ 41691/eski2yeni.html [Erişim Tarihi:19.06.2018].