“ÇOCUKLARI YAŞAT Kİ YAŞASIN DEVLET”: ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE ÇOCUK ÖLÜMLERİYLE MÜCADELE

Trablusgarp Savaşıyla başlayıp Millî Mücadeleyle sonuçlanan süreçte, yüzbinlerce insan yaşamını yitirmiş, bir o kadarı da aktif işgücünün dışında kalmıştı. Bu nedenle, Cumhuriyet Türkiye’sinin çözmesi gereken başlıca sorunlardan biri nüfus meselesiydi. Zira yeni kurulan ulus devlet açısından devletin ve rejimin devamlılığı yetiştirilecek yeni nesillere bağlıydı. Nüfusu arttırıp daha nitelikli hale getirebilmenin ilk aşamasını ise oldukça yüksek olan çocuk ölümleriyle etkin bir şekilde mücadele etmek oluşturuyordu. Bu nedenle, ülkenin aydınları, sağlık görevlileri ve siyasetçileri iş birliği içerisinde sorunu çözmeye odaklandı. Çocuk ölümlerinin oranını düşürebilmek için çeşitli yasal düzenlemelere gidildi, halk bu konuda aydınlatılmaya çalışıldı. Sorunun nedenleri tespit edildikten sonra çocuk ölümlerine sebep olan çeşitli salgın hastalıklarla mücadele edilmeye çalışıldı. Söz konusu mücadele, 1930’lu yılların başından itibaren ilk meyvelerini vermeye başladı ve çocuk ölümü oranlarında kayda değer düşüşler gözlemlendi. Bununla birlikte, istenilen seviyeye ulaşılması noktasında bir hayli yol kat edilmesi gerektiği anlaşılmıştı. Çocuğun hem devletin geleceğini sağlayacak olan işgücünü hem de nüfusun niteliksel değişiminin itici gücünü oluşturduğu gerçeğinden hareketle, erken Cumhuriyet dönemi kadrolarının üzerinde en fazla durduğu meselelerin başında çocuk ölümleri sorunu gelmekteydi. Bu çalışma, söz konusu sorunun boyutlarını ve sorunu çözmek için atılan hukukî, sosyo-kültürel, sıhhî ve iktisadî adımların izini sürmekle birlikte alınan önlemlerin ne derece etkili olduğu da sorgulamaktadır. Makalenin hazırlanmasında, dönemin gazete ve dergileri, Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi temel referans kaynaklar olarak kullanıldı. Bunun yanı sıra, yasal düzenlemelerin metinleri için resmî gazetenin ilgili nüshalarından istifade edildi. Çalışmanın, erken Cumhuriyet dönemi sağlık ve çocuk araştırmaları literatürüne katkı sağlaması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

erken cumhuriyet dönemi, çocuk ölümler, hıfsısıhha, kamu sağlığı

"LET THE CHILDREN LIVE AND THE STATE LIVE": COMBATING CHILD MORTALITY IN THE EARLY REPUBLICAN PERIOD

Hundreds of thousands of people lost their lives during the period starting with the War of Tripoli and ending with the National Struggle, and many more were left out of the active labor force. Therefore, one of the main problems that Republican Turkey had to solve was the issue of population. For the newly established nation state, the continuity of the state and the regime depended on the new generations to be raised. The first step in increasing the population and making it more qualified was to effectively combat the high infant mortality rate. Therefore, the country's intellectuals, health officials and politicians focused on solving the problem in cooperation. In order to reduce the rate of child mortality, various legal arrangements were made and the public was enlightened on the issue. After identifying the causes of the problem, efforts were made to combat various epidemics that caused child mortality. This struggle began to bear its first fruits as of the early 1930s, and significant decreases were observed in child mortality rates. However, it became clear that there was still a long way to go to reach the desired level. Based on the fact that the child constituted both the labor force that would ensure the future of the state and the driving force of the qualitative change in the population, the problem of child mortality was one of the most important issues that the early Republican cadres focused on. This study traces the dimensions of this problem and the legal, socio-cultural, medical and economic steps taken to solve it, while also questioning the effectiveness of the measures taken. In the preparation of the article, newspapers and magazines of the period and the Presidential Republican Archive were used as the main reference sources. In addition, for the texts of legal regulations, the relevant copies of the official gazette were utilized. The study is expected to contribute to the literature on health and child research in the early Republican period.

Keywords:

early republican period, child mortality, hıfsısıhha, public health,

PDF

___

Akalın, B. Ö. (1939). Türk Çocuğunu Nasıl Yaşatmalı, İstanbul: Ahmet İhsan Basımevi.
Akın, Y. (2018). Gürbüz ve Yavuz Evlatlar: Erken Cumhuriyette Beden ve Spor. İstanbul: İletişim Yayınları.
Aslan, D. A. (2018). Gürbüz Türk Milleti İçin Gürbüz Türk Çocuğu: 23 Nisan Çocuk Bayramı. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 63, 87-114.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III. (2006). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Aydemir, Ş. S. (1932). Çok Nüfuslu Anadolu. Kadro, 5, 31-36.
Aytekin, A. (2006). 1914-1924 Yılları Arasında Korunmaya Muhtaç Çocuklar ve Eğitimleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Barlas, C. (t.y.). Nüfus İşlerinde Nereye Gidiliyor? (S. Sabit, Çev.). İstanbul: Devlet Matbaası.
Bedi, N. (1326, 31 Mayıs /1910, 13 Haziran). Teksir-i Nüfus Meselesi. Ulum-ı İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası (Cilt II/A), 18, 760-763.
Bel Soğukluğu (Erkek ve Kadınlarda Suret-i Tedavisi). (1330, 18 Teşrin-i evvel /1914, 31 Ekim). Afiyet, 48, 4.
Cumhuriyetin Sağlık, Bakım ve Yardım İşleri. (1933, Teşrin-i evvel /Ekim). Ülkü, 2(9), 253.
Çeçen, A. (2000). Atatürk’ün Kültür Kurumu Halkevleri. Ankara: Cumhuriyet Kitapları.
Çocuklarımız Yalnız Bizim Değil, Aynı Zamanda Vatanın. (1926, Teşrinisani /Kasım). Gürbüz Türk Çocuğu, 1(3), 2.
Gökay, F. K. (1933, Teşrin-i evvel /Ekim). Cumhuriyet Devrinde Sıhhi Tekâmül ve İnkişafımız. Yeni Türk Mecmuası, 1(11), 11-14.
Güvercin, C. H. ve Aksu, M. ve Arda, B. (2004). Köy Enstitüleri ve Sağlık Eğitimi. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 57(2), 97-103.
Harman, Ö. F. (1993). Çocuk Düşürme. İslam Ansiklopedisi (C. 8, s. 363-364). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
İçtimaî Hıfzıssıhha, (Çocuk Vefiyatı ve Tenakus Çareleri). (1928, 15 Temmuz). Türkiye Hilal-i Ahmer Mecmuası, 7(83), 527-529.
İçtimaî Hıfzıssıhha (Çocuk Vefiyatımız Korkunç Bir Nisbette midir?). (1928, 15 Ağustos). Türkiye Hilal-i Ahmer Mecmuası, 7(84), 575-578.
İsmail, K. (1941, 19 Haziran). İçtimaî Bir Yara (Kaybolan Çocuklar). Cumhuriyet gazetesi.
Karavar, H. (2022). Millî Mücadele Döneminde Sıhhat ve Muavenet-i İçtimaiye Vekillerinin Faaliyetleri. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 42, 47-75.
Keser, D. (2020). Kazım Karabekir Paşa’nın Yetim Çocukları Himayesi Üzerine Bir Değerlendirme. Ankara Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 3(5), 15-37.
Kocabıyık, M. O. (2019). Cumhuriyet Dönemi Çocuk Koruma Politikaları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Aydın: Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
Küçüka, N. A. (1936, Mart). Çocuk Düşürme. Ülkü, 6(37), 23-26.
Malthus, R. T. (2017). Nüfus İlkesi. (Ç. Taşkın, Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
Nasır, Z. (1933, Ağustos). Köylerimizin Sağlık İşleri. Ülkü, 2(7), 42-45.
Necmettin, S. (1917, 20 Eylül). Nüfus Meselesi: Büyük Bir Tehlike Çocuk Vefiyatı. Yeni Mecmua, 1(11), 205-206.
Safiye Ali (1341, 15 Teşrinisani /1925, 15 Kasım). Nüfus Siyasetinde Vefiyat-ı Etfal Meselesi. Asar-ı Nisvan, 1(17), 8-11.
Sarıkaya, M. (2011). Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti (1921-1935). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
Şemsi, M. (1933, Birinci Teşrin-i evvel). Irk Sağlığı (İnsan Irklarının Sıhhati İçin Alınan Yeni Tedbirler). Hakimiyet-i Milliye, 7, 5.
Şimşek, S. (2002). Bir İdeolojik Seferberlik Deneyimi Olarak Halkevleri (1932-1951). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Tarcan, S. S. (1937, 3 Mayıs). Çocuk Hastalıklarına ve Ölümlerine Karşı Savaş. Cumhuriyet gazetesi.
Teksir-î Nüfus Meselesinde Kadınlık. (1339, 15 Temmuz/1923). Halk Yolu, 1(11), 160-163.
Toksoy, N. (2007). Halkevleri: Bir Kültürel Kalkınma Modeli Olarak. Ankara: Orion Yayınevi.
Toprak, Z. (2017). Erken Cumhuriyet, Nüfus Sorunu ve Çocuk Ölümleri. Toplumsal Tarih, 281, 22-31.