ULUSLARARASI HUKUK ÇERÇEVESİNDE KANAL İSTANBUL’DAN OLASI GEÇİŞ REJİMLERİ VE MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ AÇISINDAN TAŞIDIĞI RİSKLER

Kanal İstanbul projesiyle, İstanbul boğazına paralel ve alternatif bir suyolu açılması planlanmaktadır. Gerçekleşmesi halinde açılacak kanaldan geçişlerin ücretli olması öngörülmektedir. Montrö Boğazlar Sözleşmesi kapsamında İstanbul Boğazından geçiş rejimi zararsız geçişe benzeyen sui generis bir rejimdir ve ücretsizdir. Kanalın açılması ve gemilerin kanalı kullanmaya zorlanması Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin varlığını tehlikeye atacak niteliktedir. Ayrıca sözleşmeye taraf devletler, kanal sebebiyle “rebus sic stantibus” ilkesi çerçevesinde sözleşmenin feshini veya tadilini talep edebilir. Özellikle Rusya-Ukrayna savaşındaki gelişmelerde de görüldüğü üzere, Türkiye’nin ve Karadeniz’in güvenliğini önceleyen Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin korunması uluslararası toplumun çıkarınadır. Makalede, Kanal İstanbul projesinin Montrö Sözleşmesi açısından taşıdığı riskler ve kanaldan geçiş rejiminin sözleşmeye uygun olması amacıyla nasıl düzenlenebileceği ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Türk Boğazları, Kanal İstanbul, Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Karadeniz, Zararsız geçiş

POSSIBLE REGIMES OF PASSAGE FROM CANAL ISTANBUL AND ITS RISKS FOR MONTREUX STRAITS CONVENTION UNDER INTERNATIONAL LAW

With the Kanal Istanbul project, it is planned to open an alternative waterway parallel to the Bosphorus. If it happens, it is foreseen that the passages through the channel will be paid. Under the Montreux Convention, the regime of passage through the Bosphorus is a sui generis regime similar to innocent passage and is free of charge. The opening of the canal and forcing the ships to use the canal threatens the existence of the Montreux Convention. In addition, the contracting states may request the termination or amendment of the contract within the framework of the principle of “rebus sic stantibus” due to the channel. As can be seen especially in the developments in the Russia-Ukraine war, it is in the interest of the international community to protect the Montreux Convention, which prioritizes the security of Turkey and the Black Sea. In the article, the risks of the Canal Istanbul project in terms of the Montreux Convention and how the regime of passage through the canal can be arranged to comply with the Convention will be discussed.

Keywords:

Turkish Straits, Canal Istanbul, Montreux Convention, Black Sea, Innocent passage,

PDF

___

Abdullahzade, Cavid. “Gemilerden Kaynaklanan Petrol Kirliliği: Türk Hukukundaki Son Gelişmelerin Değerlendirilmesi.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 58, Sayı 4, 2009, 693-710.
Acer, Yücel ve İbrahim Kaya. Uluslararası Hukuk Temel Ders Kitabı. Ankara: USAK Yayınları, 2013.
Akkaya, M. Ali. “Kanal İstanbul Projesi Karadeniz Kıyısındaki Devletlerle Olan İlişkilerimize Etkisi ve Montrö Sözleşmesi.” Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5 (12), 242-262.
Aksar, Yusuf. Teoride ve Uygulamada Uluslararası Hukuk II, Ankara: Seçkin Yayınevi, 2. Baskı, 2013.
Apaydın, Deniz Tekin. “The Canal Istanbul Project: Governance By National Law Or International Law?” Tam Metin Bildiri, Contemporary Issues in Public Administrative Law, Szeged, Macaristan: 26 Eylül 2018, 122-141.
Canca, Hakan Selim. Uluslararası Hukukta Türk Boğazları. Ankara: Seçkin Yayınevi, Mayıs 2012.
Çınar, Meliha. “Kanal Istanbul’un Uluslararasi Hukuk Bağlaminda Değerlendirilmesi.” Uluslararasi Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, S:3, 2017/1, 20-34.
Doğru, Sami. “Türk Boğazlarının Hukukî Statüsü: Sevr ve Lozan’dan Montrö’ye Geçiş.” Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 15, Sayı: 2, 2013, 123-169.
Ece, Nur Jale. “Montreux Boğazlar Konferansı Tutanaklarından Tarihe Düşen Notlar ve Kanal İstanbul.” Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi Rapor No:155, Mayıs 2013.
Erhan, Çağrı. “Kanal İstanbul’un İnşası İçin Hukuki Engel Yok.” http://cagrierhan.net/2011/05/03/kanal-istanbulun-insasi-icin-hukuki-engel-yok-turkiye-gazetesi/ (Erişim Tarihi:21.08.2022).
Ecemiş Yılmaz, Hatice Kübra. “Kanal İstanbul’un Hukuksal Açıdan Dört Büyük Kanal ile Karşılaştırmalı Analizi.” Uluslararası Çalışmalar Dergisi C.4, S.1, 108-134.
Ecemiş Yılmaz, Hatice Kübra. “Uluslararası Hukuk Perspektifinden Kanallara Kazandırılabilecek Hukuki Statüler: Kanal İstanbul Örneği.” DÜHFD, Cilt: 25, Sayı: 42, 126 Yıl: 2020, 95-132.
Ilgın, Sezer. “Türk Boğazları Konusunda Uluslararası Denizcilik Örgütü’ndeki (IMO) Çalışmalar.” (Prof. Dr. Ergon A. Çetingil ve Prof. Dr. Rayegan Kender’e 50. Yıl Birlikte Çalışma Yılı Armağanı): Çizgi Basın Yayın, 2007, 686-706.
İnan, Yüksel. Türk Boğazlarının Siyasal ve Hukuksal Rejimi. Turhan Kitabevi, 2. Bası, Ankara 1995.
Kalinov, Todor. “Canal Istanbul Challenges And Opportunities And Their Relationship To The Security.” IJASOS- International E-Journal of Advances in Social Sciences, Vol. V, Issue 14, August 2019, 756-767.
Kanal İstanbul Çalıştayı Raporu, 10 Ocak 2020.
Kesici, Ömer. “İstanbul Boğazı’na Alternatif Bir Suyolu Olarak Kanal İstanbul’un Montreux Sözleşmesi Bağlamında Değerlendirilmesi.” Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi, Mayıs 2015.
Kundak, Seda ve Mete Basar Baypınar. “The Crazy Project – Canal İstanbul.” Trimestrale del Laboratorio Territorio Mobilità e Ambiente, Vol 4, No 3, Settembre 2011, 53-63.
Meriç, Engin. “İstanbul Boğazı ve Türkiye’nin Yeni Geleceği İçin Su Yolu: Yeni İzmit Kanalı (KAP).” İçinde Türk Boğazları, Derleyen Nur Jale Ece, Engin Yayıncılık, 2011.
Öğüt, Selman. “Kanal İstanbul Projesi’nin Uluslararası Hukuk Açısından Değerlendirilmesi.” Uluslararası Hukuk ve Politika Dergisi, C:10, S:38, 119-153.
Ökten, Kazım. “Montreux Boğazlar Sözleşmesi.” Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Haziran 2008.
Önem, Yüksel. “İstanbul Kanalı'nı Düşünüyorum.” TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, Ağustos 1990, 48-49.
Özersay, Kudret. Türk Boğazlarından Geçiş Rejimi. Ankara 1999.
Pazarcı Hüseyin. “Çılgınlığın Uluslararası Olası Etkileri.” Cumhuriyet 04.04.2011. https://www.yeniyaklasimlar.org/?d=739 (Erişim Tarihi: 21.08.2022).
Pazarcı, Hüseyin. Uluslararası Hukuk. Ankara: Turhan Kitabevi, 2013.
Saydam, A. Cemal. “Kanal İstanbul Projesi: Bilimsel Bir Karşı Görüş.” https://yeniinsanyayinevi.com/kanal-istanbul-projesi-bilimsel-bir-karsi-gorus-cemal-saydam/ (Erişim Tarihi:21.08.2022).
Simavoryan, Arestakes. “The Istanbul Canal or New Bosphorus.” Orbeli Center, 18 Haziran 2020, s. 7. https://ssrn.com/abstract=3905727 (Erişim Tarihi:21.08.2022).
Soysal, İsmail. “Türk Boğazları ve 1936 Montreux Sözleşmesi.” Boğazlardan Geçiş Güvenliği ve Montreux Sözleşmesi: Prof. Mahmut Belik ve Prof. Dr. Tahir Çağa’ya Saygı Semineri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1994.
Sucuoğlu, M. Kürşad. “Kanal İstanbul Projesi’nin Türk Denizciliği Açısından SWOT Analizi.” İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: 2014.
Şener, Bülent. “Türk Boğazları’nın Geçiş Rejiminin Tarihi Gelişimi ve Hukuki Statüsü.” Tarih Okulu Dergisi (TOD), Mart 2014, Yıl 7, Sayı XVII, 467-493.
TC. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü, “Kanal İstanbul Projesi Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu”, Ankara Ocak 2020. https://www.kanalistanbul.gov.tr/images/uploads/icerik/KANALISTANBULNIHAICEDRAPORU.pdf (Erişim Tarihi: 20.08.2022).
Tuncer, Hüner. “Dünden Bugüne Boğazların Durumu ve Montrö Sözleşmesi.” Çılgın Proje Kanal İstanbul, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2014.
Toluner, Sevin. Türkiye’nin Bazı Dış Politika Sorunları. İstanbul: Beta Yayınevi, 2. Bası, 2004.
Tütüncü, Ayşe Nur. “Montrö Sözleşmesi ve Kanal İstanbul.” Public and Private International Law Bulletin, Volume: 37, Issue: 1, 113-123.
Vank, M. Deniz. “Uluslararası Boğazların Hukuki Statüsü, Geçiş Rejimleri ve Türk Boğazları.” Ankara Barosu Dergisi, Cilt. 1, Sayı. 6, 1998, 84-116.
Ya Kanal, Ya İstanbul, Kanal İstanbul Projesinin Ekolojik, Sosyal ve Ekonomik Değerlendirmesi, WWF Rapor. https://wwftr.awsassets.panda.org/downloads/yakanalyaistanbulpdf_duzeltilmi_1_1.pdf?9720/yakanalyaistanbul (Erişim Tarihi:21.08.2022).
Zenginkuzucu, Dikran M. ve Abdülbari Çintan. “Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin Statüsünün Güncel Gelişmeler ve Kanal İstanbul Projesi Bağlamında Değerlendirilmesi.” Uluslararası Hukuk ve Sosyal Bilim Araştırmaları Dergisi, C:1, S:2, 2019, 67-79.