Hukuk Devleti Bağlamında Türkiye'de Olağanüstü Hal Rejiminin Sınırları

Modern demokratik hukuk sistemlerinde olağanüstü hâl rejimleri, yürütmenin yetki alanını önemli ölçüde genişletmesine rağmen, hukuk dışı yönetim usulleri olarak kabul edilmemektedir. Bu dönemlerde yürütme her ne kadar temel hak ve özgürlükleri olağan dönemlere kıyasla daha geniş bir sınırlandırma rejimine tabi tutabilirse de bu sınırlamalar anayasa, kanun ve devletin taraf olduğu uluslararası insan hakları sözleşmelerine aykırı olmamak zorundadır. Yürütmenin bu sınırlar içinde hareket etmesini sağlayacak olan şey ise etkili bir denetimdir. Burada karşımıza siyasal ve yargısal denetim mekanizmaları çıkmaktadır. Siyasal denetimin sınırları düşünüldüğünde ise olağanüstü hâl rejimlerini hukuki sınırlar içinde tutmakta yargısal denetimin önemi daha da artmaktadır. Bu çalışmada Türkiye’de olağanüstü hâl rejiminin sınırları ortaya konduktan sonra bu rejimin denetimi hukuk devleti bağlamında ve Anayasa Mahkemesi kararları ışığında ortaya konulmaya çalışılacaktır..

Anahtar Kelimeler:

Olağanüstü hal, Hukuk devleti, İnsan hakları, Siyasal denetim, Yargısal denetim

Limits of the State of Emergency Regime in Turkey in the Context of Human Rights

The state of emergency regimes in modern democratic law systems has been not accepted as unlawful governance procedures even though it significantly expanded the jurisdiction of the executive. Even though the executive can subject fundamental rights and freedoms to a wider restriction regime in their periods, these restrictions must not be contrary to the constitution, law, and international human rights conventions to which the state is a party. The thing that helps the executive to act in their limits is an effective control. Here we came across with political and judicial control mechanisms. When the limit of political control is considered, the importance of judicial control increases about keeping the state of emergency regimes into the legal limits. In this study, after bringing out the limits of state of emergency regime in Turkey, the control of this regime has been tried put forth in the context of rule of law and in the light of decisions of The Constitutional Court of the Republic of Turkey.

Keywords:

State of emergency, Rule of law, Human rights, Political control, Judicial control,

PDF

___

Abdulhakimoğulları, Erdal. “Türk Anayasa Hukukunda Parlamento (Meclis) Kararlarının Yargısal Denetim Sorunu.” Yasama Dergisi, no. 5 (2007).
Agamben, Giorgio. Olağanüstü Hâl. Çeviren Kemal Atakay. İstanbul: Ayrıntı, 2018.
Akal, Cemal Bali. Hukuk Nedir. Ankara: Dost Kitabevi, 2017.
Akartürk, Ekrem Ali. “Sınırlı Denetimden Mutlak Denetimsizliğe: OHÂL KHK’lerinin Hukukla İmtihanı.” Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 13, no. 1 (2016).
Aybay, Rona. İnsan Hakları Hukuku. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2015.
Barın, Taylan. “Temel Hak ve Özgürlüklerin Durdurulması ve Sınırlandırılması Arasında: Kanunlaşan OHÂL KHK’larının Yargısal Denetimi.” Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 75, no. 2 (2020).
Benjamin, Walter. “Şiddetin Eleştirisi Üzerine.” içinde Şiddetin Eleştirisi Üzerine. Çeviren Ece G. Çelebi. Derleyen Aykut Çelebi. İstanbul: Metis, 2010.
Büyüktavşan, Muhammed Taha. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 15. Maddesi Uyarınca Taraf Devletlerin Sözleşme’den Kaynaklanan Yükümlülüklerinin Azaltılması (Derogasyon).” Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2023.
Can, Osman ve Aktaş, Duygu Şimşek. “Olağanüstü Hâl Kanun Hükmünde Kararnamelerin Yargısal Denetimi Üzerine.” Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 23, no. 1 (2017).
Doehring, Karl. Genel Devlet Kuramı. Çeviren Ahmet Mumcu. İstanbul: İnkılâp, 2014.
Dursun, Hasan. Nasıl Bir Yargı Reformu. Ankara: Adalet, 2009.
Erdoğan, Mustafa. Özgürlük Perspektifinden Hukuk ve Demokrasi. İstanbul: Kesit, 2013.
Eren, Abdurrahman. Anayasa Hukuku Dersleri. Güncellenmiş 2. Baskı. Ankara: Seçkin, 2020.
Esen, Selin. Karşılaştırmalı Hukukta ve Türkiye’de Olağanüstü Hâl Rejimi. İstnbul: Adalet, 2008.
Gözler, Kemal. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Hukuki Rejimi. Bursa: Ekin, 2000.
Gözler, Kemal. “15 Temmuz Kararnameleri- Olağanüstü Hâl Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Hukuki Rejiminin İfsadı Hakkında Bir İnceleme.” erişim 8 Temmuz 2022. http://www.anayasa.gen.tr/gozler.htm.
Gözler, Kemal. Türk Anayasa Hukuku Dersleri. 25. Baskı. Bursa: Ekin, 2020.
Gözler, Kemal. Anayasa Hukukunun Genel Esaslarına Giriş. 13. Baskı. Bursa: Ekin, 2020.
Gözler, Kemal. “Olağanüstü Hâl Rejimlerinde Özgürlüklerin Sınırlandırılması Sistemi ve Olağanüstü Hâl Kanun Hükmünde Kararnamelerin Hukuki Rejimi.” Ankara Barosu Dergisi, no. 4 (1990).
Gözübüyük, Şeref. Anayasa Hukuku. 18. Baskı. Ankara: Turhan, 2011.
Günday, Metin. “OHÂL, İhraç KHK’leri ve Hukuki Durum.” Ankara Barosu Dergisi, no. 1, (2017).
Kaboğlu, İbrahim. Özgürlükler Hukuku I. 7. Baskı. Ankara: İmge, 2013.
Kafadar, Muhammed Fatih. Olağanüstü Hâllerde Deregosyan (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesinin Karşılaştırılması). Ankara: Yetkin, 2020.
Kapani, Munci. Kamu Hürriyetleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1981.
Kutlu, Mustafa. Kuvvetler Ayrılığı-Temelleri, Gelişimi, Hukuk Devleti’nin Kökenleri. Ankara: Seçkin, 2001.
Locke, John. Yönetim Üzerine İkinci İnceleme. Çeviren Fahri Bakırcı. 2. Baskı. Ankara: Ebabil, 2012.
Machiavelli, Niccolo. Söylevler. Çeviren Alev Tolga. İstanbul: Say, 2009, İstanbul.
Montesquieu. Kanunların Ruhu Üzerine. Çeviren Şevki Özbilen. Ankara: Seçkin, 2014.
Narter, Recep ve Kaya, Semih Batur. Olağanüstü Hâl Rejimi: Alacakaranlıkta Yönetim. Ankara: Yetkin, 2020.
Öden, Merih. “Anayasa Mahkemesi ve Olağanüstü Hâl ve Sıkıyönetim Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Anayasaya Uygunluğunun Yargısal Denetimi.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 58, no. 3 (2009).
Özbudun, Ergun. Türk Anayasa Hukuku. 20. Baskı. Ankara: Yetkin, 2020.
Paye, Jean Claude. Hukuk Devletinin Sonu. Çeviren G. Demet Lüküslü. Ankara: İmge, 2009.
Pierson. Christopher. Modern Devlet. Çeviren Neşet Kutluğ ve Burcu Erdoğan. 2. Baskı. Ankara: Chiviyazıları, 2015.
Poggi, Gianfranco. Devlet-Doğası, Gelişimi ve Geleceği. Çeviren Aysun Babacan. 3. Baskı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2011.
Rousseau, Jean Jacques. Toplum Sözleşmesi. Çeviren Vedat Günyol. 11. Baskı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür, 2013.
Sağlam, Fazıl. Temel Hakların Sınırlanması ve Özü. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, 1982.
Sağlam, Fazıl. “Devlet Güçlerinin OHÂL KHK Rejimi ve 2017 Anayasa Değişikliğinden Sonraki Görünümü.” Anayasa Hukuku Dergisi 7, no. 13 (2018).
Şentop, Seniha Begüm. “Hukuk Devleti İlkesi Bağlamında Olağanüstü Hâl Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Yargısal Denetim Meselesi.” İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 9, no. 1 (2022).
Şirin, Tolga. “Anayasa Hükmünde Kararnameler.” erişim 6 Temmuz 2022. https://www.academia.edu/29209473/Anayasa_H%C3%BCkm%C3%BCnde_Kararname_docx.
Şirin, Tolga. “Takdir Marjı Doktrini ve Türkiye Anayasa Mahkemesi Açısından Anlamı.” Anayasa Hukuku Dergisi 2, no. 4 (2013).
Şirin, Tolga. “1982 Anayasası’na Göre Temel Hak ve Özgürlüklerin Olağanüstü Hâl Rejimi: Eski Kavramlara Yeniden Bakmak.” Anayasa Hukuku Dergisi 5, no. 10 (2016).
Schmitt, Carl. Siyasi İlahiyat. Çeviren A. Emre Zeybekoğlu. 4. Baskı. Ankara: Dost Kitabevi, 2014.
Teziç, Erdoğan. Anayasa Hukuku. 23. Baskı. İstanbul: Beta, 2019.
Turhan, Mehmet. “Olağanüstü Hâllerde Çıkarılabilecek Kanun Hükmünde Kararnameler.” Amme İdaresi Dergisi 25, no. 3 (1992).
Turhan, Mehmet. Anayasal Devlet. 2. Baskı. Ankara: Naturel, 2013.
Türk, Ender. “Anayasa Mahkemesinin Olağanüstü Hâl Kanun Hükmünde Kararnameleri Üzerine Verdiği Son Kararlar Üzerine Bazı Gözlemler.” Anayasa Hukuku Dergisi 5, no. 10 (2016).
Uygun, Oktay. Hukuk Teorileri. İstanbul: On İki Levha, 2017.
Ünal Özkorkut, Nevin. “Yargı Bağımsızlığı Açısından Osmanlı’da ve Günümüz Türkiye’sinde Yargıya Genel Bir Bakış.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 57, no. 1 (2008).
Yanık, Murat. Yargının Yönetimi ve Denetimi. İstanbul: DR, 2014.
Yokuş, Sevtap. “Türkiye’de Yeni Anayasa Arayışları ve 2017 Anayasa Değişiklikleri.” Anayasa Hukuku Dergisi 6, no. 12 (2017).
Yokuş, Sevtap. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Türkiye’de Olağanüstü Hâl Rejimi Pratiği ve Anayasa Şikayetine Etkisi. Ankara: Seçkin, 2017.
Yüzbaşıoğlu, Necmi. Türkiye’de Kanun Hükmünde Kararnameler Rejimi. İstanbul: Beta, 1996.