Kur’ân Verileri Işığında Ümmet ve Millet Kavramlarının Mukayesesi

İnsanlığa bir hidayet kaynağı olarak gönderilen Kur’ân’ın insanın zihin dünyasında vehayatında ne varsa onları ya olduğu gibi kabul etmek ya da tümüyle reddetmek veyahutda tashih edip yeniden tanımlamak gibi bir üslûbu vardır. Bu üslûbun sözcüklerinkavramlaşma sürecinde nasıl seyrettiği merakımı celp etmiştir. Bu araştırmanın amacı daümmet ve millet sözcükleri üzerinden bu merakı gidermeye çalışmaktır. Bu bağlamda ilkyapılması gereken söz konusu lafızların Kur’ân’daki kullanım seyirlerini ve süreçiçerisinde kazandıkları anlamları tespit etmektir. Ümmet ve millet sözcüklerinin gerekKur’ân gerekse sosyoloji açısından mukayesesini yapmak, Kur’ân ve sosyolojidekikullanım farklılığının sebep ve sonuçlarına işaret etmek, bu farklılıkları giderebilecektekliflerde bulunmak çalışmanın bir diğer amacıdır.

A Comparison of Concepts Ummah and Millah/Nation in The Light of The Holy Qur'an Data

The Holy Qur'an, which was sent as a source of guidance to whole humanity, has a style of accepting whatever is in the mind world anddaily life of man as it is, or rejecting it completely, or modifying and redefining it. How this style works in the conceptualization process of words takes my curiosity. The aim of this research is to try to overcome this curiosity by means of the words of “ummah” and “millah/nation”. In this context, the first thing to be done is to determine the usage patterns of the mentioned words in the Qur'an and the meanings they have gained during the historical process. The other purpose of this study is to compare the words of the “ummah” and “millah/nation” in terms of the Qur'an and sociology, to point out the causes and consequences of their different usages in the Qur'an and sociology, and to make some suggestions that can eliminate these differences.

PDF

___

Abdulbakî, M. (1990) el-Mu’cemü’l-Müfehres liElfâzi’lKur’âni’l-Kerîm, İstanbul: Çağrı Yayınları.
Akgül, M. (1999) Türk Modernleşmesi ve Din, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
Alain,T. (1994) Modernliğin Eleştirisi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Alûsî, E. (tsz.) Ruhu’l-Me’ânî Fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-‘Azîm ve’s-Seb’u’l-Mesâni, Beyrut: Yay.y.y.
Arsal, S. M. (1955) Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esasları, İstanbul: Yay.y.y.
Atalay, O. (2001) Kur’ân’da Sosyal Grup İfade Eden Kavramlar, A.Ü.İ.F. Dergisi, Erzurum: 16/197.
Aydın, M. (1991) İlk Dönem İslam Toplumunun Şekillenişi, İstanbul: Pınar Yayınları.
Aydın, S. (1993) Modernleşme ve Milliyetçilik, Ankara: Yay.y.y.
Beydavî, K. (1988) Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl, Beyrut.
Buhl, F. (1960), “Millet” MEB. İslam Ansiklopedisi. C.8, 317, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Bulut, H.İbrahim. (2012) “Ümmet”, TDV. İslâm Ansiklopedisi. C.42, 408-409. İstanbul: TDV Yayınları.
Bursevî, İ. H. (1389), Tefsîrü Ruhû’l-Beyân, İstanbul. Yay.y.y.
Coşkun, İ. (1997) Modern Devletin Doğuşu, İstanbul: Derin Yayınları.
Çalışkan, İ. (2002) Kur’ân’da Din Kavramı, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Derveze, İ. (1997) et-Tefsîrü’l-Hadîs, çev. V. İnce, M. Altunkaya İstanbul: Ekin Yayınları.
Ebû Hayyan, M.Y.A. (1328). Bahru’l-Muhît,. Beyrut: Dâru’l-Fikir.
Ebû Ubeyde, M. M. (tsz.) Mecâzü’l-Kur’ân, Kahire: Yay. y.y.
Ebu’s-Su’ûd, M. M. (tsz) İrşâdu’l-Akli’s-Selim İlâ Mezâye’lKur’âni’l-Kerim, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs.
Ebü’l-Bekâ, E.M.H. (1993) el-Külliyat, Beyrut: Müessesetü’r-Risale.
Esed, M. (1999) Kur’ân Mesajı Meal-Tefsir, çev. C. KoytakA. Ertürk, İstanbul. Yeni Şafak Yayınları.
Ezherî, M.A.H. (1422/2001) Tehzîbü’l-Luğa, Beyrut: Daru’l-İhyâ.
Farukî, İ.R. (1987) Tevhid, çev. D. Yardım, İstanbul: İnsan Yayınları.
Fazlur Rahman, (2000) Ana Konularıyla Kur’ân, çev. A. Açıkgenç, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Ferra, Z.Y. Z. (1980) “Me’âni’l-Kur’ân”, Beyrut.
Firûzâbâdî, M.M.Y. (1415/1995) el-Kâmûsu’l-Muhît, Beyrut.
Firûzâbâdî, M.M.Y. (tsz.) Besâir Zevi’t-Temyîz Fi Letâifi’lKitabi’l-Aziz, Beyrut.
Gellner, E. (1995) Uluslar ve Ulusculuk, çev. Büşra E.- Bahar G.- Göksu Ö. İstanbul: Hil Yayınları.
Gezgin, A.G. (2002) Tefsirde Semantik Metod ve Kur’ân’da Kavim Kelimesinin Semantik Analizi; İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Gökalp, Z. (1955) Türkçülüğün Esasları, İstanbul: Varlık Yayınları.
Günay, Ü. (1993) Din Sosyolojisi Dersleri, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
Güneş, G. A. (2015) “Osmanlı Devleti’nin Gayrimüslimlere Bakışı ve Klasik Dönem Millet Sistemi”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, Sakarya, C. I, 2/1 - 30.
Hamidullah, M. (1990) İslâm Peygamberi, çev. Salih T. İstanbul: İrfan Yayınları.
Isfahânî, H.M.R. (tsz.) “el-Müfredât Fi Ğaribi’l-Kur’ân”, Beyrut: Dâru’l-Kalem.
İbn Manzûr, M.M.A.E.C. (1414/1993) Lisanu’l-Arab, Beyrut: Dâru Sadr.
İbn Kuteybe, E.M A.M. (tsz.) Te’vîlü Müşkili’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
İbni Düreyd, E.M.H. (1407/1987) Cemheretü’l-Luğa, (Remzî Münîr Ba’lebekkî, thk.). Beyrut: Daru’l- İlim.
Kara, İ. (2002) Şeyhefendinin Rüyasındaki Türkiye, İstanbul: Dergah Yayınları.
Kara, İ. (2003) Din ile Modernleşme Arasında, İstanbul: Dergah Yayınları.
Kasımî, M. C. (1957) Mehâsinü’t-Te’vîl, Yay. y.y.
Keskin, H. (2003) Kur’ân’da Ümmet Kavramı, İstanbul: Rağbet Yayınları.
Kılıç, S. (1993) Mitoloji Kitab-ı Mukaddes ve Kur’ân-ı Kerim, İzmir: Nil Yayınları.
Kılıçbay, M.A. (1993) Tarihsel Bir İnşâ Olarak Ulus, Türkiye Günlüğü, sayı: 23/ Yaz, Ankara.
Kurtûbî, M.A.E. (1372) el-Câmi’ LiAhkâmi’l-Kur’ân, Kahire. Yay.y.y.
Küçük, A. (2007) Kur’ân’da Toplumsal Sınanma, İstanbul: Beyan Yayınları.
Lapidus, M.I. (1996) Modernizme Geçiş Sürecinde İslam Dünyası, çev. İ. Safa Üstün, İstanbul: M.Ü.İ.F.Y.
Lewis, B. (1992) İslâm’ın Siyasal Dili, çev. Taşar Fatih, Kayseri: Rey Yayıncılık.
Maverdî, E.A.M.H. (tsz.) en-Nüketü ve’l-‘Uyûn (Tefsîrü’lMaverdî), Beyrut: Yay. y.y.
Merağî, A.M. (1980) “Tefsîrü’l-Merağî”, Beyrut: Yay. y.y.
Mevdudî, E. (1987) Kur’ân’a Göre Dört Terim, çev. O.Cilacı-İ.Kaya, İstanbul: Beyan Yayınları.
Mevdûdî, E. (1996) Tefhîmü’l-Kur’ân, çev. M. H. Kayani, vd. İstanbul. İnsan Yayınları.
Mücahid bin Cebr, M. (tsz.) Tefsîru Mücahid, (Abdurrahman et-Tahir Muhammed. thk). Beyrut: Yay. y.y.
Nahhâs, İ.E.C. (l409) Ma’âni’l-Kur’âni’l-Kerim, Mekketü’lMükerreme: Yay. y.y.
Nesefi, E.A.A.M. (tsz.) Tefsirü’n-Nesefî, Beyrut: Yay.y.y.
Öz, A. (2018) Kur’ân’ın Onerdiği Vasat Ummet. İstanbul: Çıra Yayınları.
Özalp, A. (2000) “Millet”. Şamil İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Şamil Yayınları..
Öztürk, M. (2005) Kur’ân Çerçevesinde “Ümmet Kavramının Tahlili”, İslâmiyât Dergisi, 8, 2/16.
Pazarbaşı, E. (1996) Kur’ân ve Medeniyet, İstanbul: Pınar Yayınları.
Râzî, F. (1997) et-Tefsîrü’l-Kebîr/Mefatihu’l-Ğayb, Beyrut: Yay.y.y.
Râzî, M.E.B.A. (2000) Muhtâru’s-Sıhah, Kahire. Yay. y.y.
Râzî, Z.E.A. M. (1420/1999) Muhtâru’s-Sıhah, (Yusuf eş- Şeyh Muhammed thk). Beyrut: Mektebetü’lAsriyye.
Rıza, R. (1373) Tefsîrü Menar/Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Hakîm, Mısır: Yay. y.y.
Sa’lebî, A. M.M. (tsz.) el-Cevâhiru’l-Hasan Fi Tefsiri’lKur’ân, Beyrut: Yay. y.y.
Sabûnî, M.A. (tsz.) Safvetü’t-Tefâsîr, Mekke: Yay. y.y.
Salih, Suphi. (1421/2000) Mebâhis Fî Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut: Daru’l-İlim.
Sallâm, Y. (1980) Et-Tesârîf, Tunus: Yay. y.y.
Şahinalp, M. V. (2014) Vasat Ümmet Örneği, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Şanlıurfa. 19/ 31(Ocak–Haziran). ss. 184-222.
Şentürk, R. (2005) “Millet” TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 30/66-70.
Şihabüddîn, A.M, (1992) Et-Tıbyân Fî Tefsîr-i Ğarîbi’lKur’ân, Kahire: Yay. y.y.
Tabatabaî, M.H. (1991) el-Mîzân Fî Tefsîri’l-Kur’ân-ı Kerîm, Beyrut: Yay. y.y.
Taberî, E.C.M. (1992) Câmi’u’l-Beyân Fî Te’vîli’l-Kur’ân, Beyrut: Yay. y.y.
Takıyyu’ddin, S.B.H. (1405/1985) İttifâku’l-Mebânî ve İftirâku’l-Meânî, (Yahya Abdurraûf thk). Ürdün: Dâru Ammâr.
Tehânevî, Muhammed.A.M.H. (1996) Keşşâfü’l-Istılâhâti’lFunûn, Beyrut: Yay. y.y.
Tekin, M. (2003) Kur’ân Sosyolojisi Üzerine Denemeler, edt: M. Bayyiğit, Konya: Yediveren Kitap.
Türkdoğan, O. (1988) Değişme Kültür ve Sosyal Çözülme, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
Ülken, H.Z. (1969) Sosyoloji Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Ünal, A. (1990) Kur’ân’da Temel Kavramlar, İstanbul: Beyan Yayınları.
Vâhidî, E.H. (tsz.) el-Vecîz Fi Tefsîri Kur’âni’l-‘Azîz, Yay.y.y.
Vehbi, M. (1966) Hülâsâtü’l-Beyan Fî Tefsîri’l-Kur’ân, İstanbul:Üçdal Neşriyat.
Weber, M. (1986). Sosyoloji Yazıları, çev. Taha P. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
Yazır, Muhammed Hamdi. (1982) Hak Dini Kur’ân Dili, İstanbul: Eser Neşriyat.
Yıldırım, E. (1993) Modern Ulus-Devlet, Bilgi Hikmet Dergisi, sayı:3/Yaz, ss. 42-53, İstanbul.
Zebîdî, M.M.A. (tsz.) Tâcu’l-Arûs Min Cevâhiri’l-Kâmûs, byy. Dâru’l-Hidaye.
Zemahşerî C.M.Ö. (1979) Esasü’l-Belağa, Beyrut: Yay. y.y.
Zemahşerî C.M.Ö. (1407.) el-Keşşâf ‘an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’tTe’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabiyyi.