Hukukun Üstünlüğü Bakımından Türkiye’nin Avrupa Birliği Karnesi: 10-11 Aralık 1999 Helsinki Zirvesi Sonrası Dönem Üzerine Bir İnceleme

Bu çalışmada, 10-11 Aralık 1999 Helsinki Zirvesi sonrasında Türkiye’de hukuk devleti ekseninde yapılan yasal ve yapısal dönüşümlerin, Avrupa Birliği Müktesebatına uyum bağlamında ele alınması amaçlanmıştır. Bu amaçla sürdürülen çalışmada, öncelikle hukuk devletinin kavramsal çerçevesi ele alınmıştır. Akabinde ekonomik temelden siyasal zemine eksen kayması yaşayan Avrupa Birliği’nin birlik oluşturma süreci değerlendirilmiştir. Daha sonra da Türkiye-Avrupa Birliği ilişkilerinin tarihsel uğrakları ele alınarak, çalışmanın sorunsalı olan Helsinki Zirvesi’nin ardından yaşanan dönüşüm, Avrupa Birliği üyelik koşulları açısından incelenmiştir. Türkiye adaylık statüsü elde ettiği dönemden sonra hukukun üstünlüğü noktasında yasal ve yapısal alana taalluk eden önemli adımlar atmıştır. Ancak 2014 yılından sonra yaşanan olumsuz gelişmeler nedeniyle Avrupa Birliği Türkiye’yi eleştirmeye başlamıştır. Böylece ilerleme raporlarının ilk yıllarındaki olumlu hava, yerini yoğun eleştirilere bırakmıştır.

TheEuropeanUnion Report of Turkey in theContexttheRule of Law: A Review on thePeriodFollowingthe Helsinki Summit on 10-11 December, 1999

In this study, the legal and structural transformations on the axis of the state of law in Turkey after the Helsinki Summit on 10-11 December 1999 were intended to examine in the context of compliance to the European Union Acquis. For this purpose, the conceptual framework of the rule of law was primarily addressed. Subsequently, the process of unity of the European Union experiencing an axis shift from the economic base to the political ground was evaluated. Then the transformation after the Helsinki Summit, which is the problematic of the study, has been examined in terms of the conditions of the European Union by considering historical moments of the Turkey-European Union relations. After the period in whichTurkey had taken candidacy status, the country took important steps in terms of legal and structural sphere at the point of rule of law. However, the European Union has criticized Turkey for their experienced negative developments after 2014. Thus, the positive atmosphere in the first years of the progress reports has been replaced by intense criticism.

PDF

___

Akça, İ., Algül, S., Dinçer, H., Keleşoğlu, E., & Özden, B. A. (2018). Olağanlaşan OHAL: KHK’ların Yasal Mevzuat Üzerindeki Etkileri. (Erişim: 20.02.2020), https://tr.boell.org/sites/default/files/ohal_rapor_web.pdf.
Akdemir, E. (2014). Avrupa Bütünleşmesinin Tarihçesi. İçinde: Belgin Akçay & İlke Göçmen (Ed.), Avrupa Birliği Tarihçe, Teoriler, Kurumlar ve Politikalar(s. 39-66). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Akgönenç, O. (2010). Türkiye’nin AB Stratejisi. Ankara: Nobel Yayın.
Akgül Açıkmeşe, S. &Hisarlıoğlu, F. (2017). Avrupa Koşulluğu ve Türkiye’de Siyasi Reform Süreci. İçinde: Belgin Akçay & Sinem Akgül Açıkmeşe, Yarım Asrın Ardından Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri(s. 167-196). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Altıntaş, Ö. F. (2008). Avrupa Birliği’ne Aday Ülke Olarak Türkiye’de AB Uyum Yasalarının İç Hukuka Etki ve Katkısı. (Erişim Tarihi: 15.02.2020), http://www.abgm.adalet.gov.tr/yayinlar/belgeler/ekutuphane/ABUyumYasalarininIcHukukaEtkisiVeKatkisi.pdf.
Atmaca, Y. &Göç, E. (2020). Türkiye’de 1960 ve 1980 Kurucu Meclisleri: Demokratik Nitelikleri Bağlamında Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme. OPUS–Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(28), 1524-1540.
Avrupa Birliği Başkanlığı (2019). Katılım Ortaklık Belgeleri. (Erişim Tarihi: 01.02.2020), https://www.ab.gov.tr/katilim-ortakligi-belgeleri_46226.html.
Avrupa Birliği Müzakere Sürecinde Yargı ve Temel Haklar Faslı (2013). Avukatlar için Yargı ve Temel Haklar Projesi, (Erişim Tarihi: 10.02.2020), https://www.ab.gov.tr/files/yargivetemelhaklar/yargi_ve_temel_haklar_kitap.pdf.
Avrupa Birliği Müzakere Sürecinde Yargı ve Temel Haklar Faslı (t.y.). (Erişim Tarihi: 17.05.2020), https://www.ab.gov.tr/files/pub/yayinlar/AB-MuzakereSurecindeYargiveTemelHaklarFasli.pdf.
Avrupa Komisyonu, Türkiye 2014Yılı İlerleme Raporu (2014). Komisyon Tarafından Avrupa Parlamentosuna, Konseye, Ekonomik ve Sosyal Komiteye ve Bölgeler Komitesine Sunulan Bildirim.(Erişim Tarihi: 02.10.2020), https://www.ab.gov.tr/files/ilerlemeRaporlariTR/2014_ilerleme_raporu_tr.pdf.
Avrupa Komisyonu, Türkiye 2013Yılı İlerleme Raporu (2013), Komisyon Tarafından Avrupa Parlamentosuna ve Konseye Sunulan Bildirim. (Erişim Tarihi: 01.10.2020), https://www.ab.gov.tr/files/2013%20ilerleme%20raporu/2013_ilerleme_raporu_tr.pdf.
Avrupa Komisyonu, Türkiye 2015 Yılı İlerleme Raporu (2015). Komisyon Tarafından Avrupa Parlamentosuna,Konseye, Ekonomik ve Sosyal Komiteye ve Bölgeler Komitesine Sunulan Bildirim.(Erişim Tarihi: 05.02.2020), https://www.ab.gov.tr/files/5%20Ekim/2015_ilerleme_raporu_tr.pdf.
Avrupa Komisyonu, Türkiye Düzenli İlerleme Raporu (2002). Türkiye’nin Avrupa Birliğine Katılım Sürecine İlişkin 2002 Yılı İlerleme Raporu. (Erişim Tarihi: 15.02.2020), https://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/Turkiye_Ilerleme_Rap_2002.pdf.
Avrupa Komisyonu, Türkiye Raporu(2018). AB Genişleme Politikasına İlişkin 2018 Bilgilendirmesi. (Erişim Tarihi: 02.03.2020), https://www.ab.gov.tr/siteimages/pub/komisyon_ulke_raporlari/2018_turkiye_raporu_tr.pdf.
Avrupa Komisyonu, Türkiye Raporu (2019). AB Genişleme Politikasına İlişkin 2019 Bilgilendirmesi. Erişim Tarihi: 03.03.2020), https://www.ab.gov.tr/siteimages/birimler/kpb/2019_trkiye_raporu-_tr.pdf.
Avrupa Topluluklar Komisyonu, Türkiye Düzenli İlerleme Raporu (2004). Türkiye’nin Katılım Yönünde İlerlemesi Hakkında 2004 Yılı Düzenli Raporu. (Erişim Tarihi: 18.02.2020), https://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/Turkiye_Ilerleme_Rap_2004.pdf.
Bakkalcı, A.C. (2019). Avrupa Birliği-Türkiye İlişkileri Teorik Temeller-Uygulama-Tartışmalar. Ankara: Seçkin Yayınları.
Baltacı, C., Eke, E. & Avcı, M. (2012). Türkiye-Avrupa Birliği İlişkilerinin Türk Anayasal Demokrasisi Üzerine Etkisi. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 13 (2), 133-149.
Bianet (02. 08. 2001), Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi, (Erişim Tarihi: 17.02.2020), http://bianet.org/bianet/siyaset/3780-avrupa-birligi-temel-haklar-bildirgesi.
Bilici, Nurettin (2013), Avrupa Birliği ve Türkiye, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Braud, P. (2011). Devlet: Hukuki Öğretinin İkilemleri, Gülçin Balamir Çoşkun (Çev.). İçinde: Cemal Bâli Akal (Derleyen), Devlet Kuramı(s.359-376). Ankara: Dost Kitabevi.
Ceritli, İ. (2012). Türk Kamu Yönetiminde Şeffaflaşma ve Hesap Verebilirliğe Yönelik Pozitif Dönüşüm, Dirençler ve Zayıflıklar: Geleceğin Gelenekle Dansı. İçinde: Ed. Kamil Kılınç ve Yalçın Urhan (Ed.), Şeffaf ve Hesap Verebilir Kamu Yönetimi Sempozyumu(s.27-42), Ankara.
Çalış, Ş. H. (2008). Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri Kimlik Arayışı, Politik Aktörler ve Değişim. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Erdem, F. H. &Çoşkun, V. (2009).Askeri Yargı ve Vesayet. SETA Analiz, (9), http://file.setav.org/Files/Pdf/askeri-yargi-ve-askeri-vesayet.pdf.
Ergun, A.(2014).Hukuk Devleti İlkesi ve Yargının Bağımsızlığı-Tarafsızlığı Sorunu Kapsamında Ethem Sarısülük Davasının Değerlendirilmesi.Ankara Barosu Dergisi, (4), 495-522.
Erkiner, H. H. (2013). Yirmi Birinci Yüzyılda, Birleşmiş Milletler'in“Hukuk Devleti” ve “Hukukun Üstünlüğü” Yaklaşımı ve Bunun Uluslararası Hukuk Bakımından Yeri ve Değeri, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 71(1), 353-380.
Esen, S. (2016). 2016 Anayasa Değişiklik Teklifinin Değerlendirilmesi. Ankara Barosu Dergisi, (4), 45-73.Euronews (15.07.2019). Verilerle 15 Temmuz Sonrası ve Ohal Süreci.(Erişim Tarihi: 20.03.2020) , https://tr.euronews.com/2019/07/12/verilerle-15-temmuz-sonras-ve-ohal-sureci.
Gemalmaz, M. S. (2005). Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş. İstanbul: Legal Yayıncılık.
Gönenç, M. L. (2018). Uygulamada Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı, 1-6. (Erişim Tarihi: 08.05.2020), https://www.tepav.org.tr/upload/files/15268844867.Uygulamada_Cumhurbaskanligi_Hukumet_Sistemi.pdf1-6).
Gözler, K. &Kaplan, G. (2011). İdare Hukukuna Giriş. Bursa: Ekin Basın yayın Dağıtım.
Gözlügöl, S. V. (2013). Uluslararası Hukuk Boyutuyla Hukukun Üstünlüğü. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 17(1-2), 1423-1453.
Gözübüyük, A. Ş. (2013). Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları. Ankara: Turhan Kitabevi.Gözübüyük, Ş. (2003). Anayasa Hukuku.Ankara: Turhan Kitabevi.
Günday, Metin (2017). OHAL, İhraç KHK’leri ve Hukuki Durum. Ankara Barosu Dergisi, (1), 29-38.
Güneş, M. A. (2016). Avrupa Birliği’nin Temel Değerleri Üzerine. Türkiye Barolar Birliği Dergisi,(125), 307‐340.
Gürel Günal, G. & Günal, A. (2016). Avrupa Birliği Beşinci Genişleme Sürecinde İşsizlik Oranlarının Belirleyicileri Mekânsal Ekonometri Analizi. Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 7(2) , 237-252.
Hürriyet (10.08. 2004). Çingene Hakları yargı yolunda. (Erişim Tarihi: 17.02.2020), https://www.hurriyet.com.tr/gundem/cingene-haklari-yargi-yolunda-248128.
Kaboğlu, İ. O. (2016), Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar). İstanbul: Legal Kitabevi.
Kahraman, M. (2011). Hukuk Devletine Katkıları Bakımından Kamu Denetçiliği. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 355-373.
Karluk, R. &Tonus, Ö. (2004). Avrupa Birliği’nin Genişleme Perspektifi’ndeTürkiye’nin Yeri. Türkiye İktisat Kongresi (05-09 Mayıs 2004). http://www.geocities.ws/ceteris_tr2/karluk_tonus.doc. Karluk, R. (2014). Avrupa Birliği, Kuruluşu, Gelişmesi, Kurumları. İstanbul: Beta Basım Yayın.
Kurnaz, I. (19.02. 2020). “Olağanüstü Hal, Sabit Bir Hale Getirilmiştir”: Rıza Türmen İle Söyleşi. Birikim. (Erişim Tarihi: 10.03.2020), https://www.birikimdergisi.com/guncel/9948/olaganustu-hal-sabit-bir-hale-getirilmistir-riza-turmen-ile-soylesi.
Küçük, A. (2004). Hukuk Devleti, Demokrasi ve Temel Hak ve Hürriyetlerin Güvencelenmesi. Liberal Düşünce, (35), 201-219.
Magen, A. (2016). Cracks in theFoundations: Understandingthe Great Rule of LawDebate in the EU. Journal of Common Market Studies, 54(5), 1050-1061Milliyet (31.05.2014). AB’den Sert Taksim Tepkisi: Aşırı Güç Kullanımını Kınıyoruz.(Erişim Tarihi: 22.05.2020), https://www.milliyet.com.tr/gundem/ab-den-sert-taksim-tepkisi-asiri-guc-kullanimini-kiniyoruz-1716867.
Özbudun, E. (2016). Türk Anayasa Hukuku, Ankara: Yetkin Yayınları.
Özdemir, H. &Çiftlikçi, A.(2015). Avrupa Birliği (AB)’ne Üyelik Sürecinde Türkiye’de Hukuk Devletinin Dönüşümü: Helsinki Zirvesi’nden Günümüze İç Hukukta Yapılan Düzenlemeler Üzerine. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(1), 123-144.
Özdemir, H. (2012). Avrupa Mantığı: Avrupa Bütünleşmesinin Teori ve Dinamikleri. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Özkazanç, A. (2015). Devletin Örgütlenmesi. İçinde: Yüksel Taşkın (Ed.), Siyaset: Kavramlar, Kurumlar(s.139-170), İstanbul: İletişim Yayınları.
Özkul, F. (2016). Anayasalarımızda Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı. Ankara Barosu Dergisi,(3), 201-263.
Öztürk Yılmaz, N.(2007), “5543 Sayılı İskân Kanunu Hükümleri Uyarınca Türk Vatandaşlığının Kazanılması”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi,(68), 241-264.
Pech, Laurent (2012), Rule Of Law a GuildingPrinciple of TheEurupeanUnion’sExternal Action, CleerWorkingPapers,https://www.asser.nl/media/1632/cleer2012-3web.pdf.
Polater, Y. Z. (2016). Bilgi Edinme Hakkının Sınırları ve Devlet Sırrı. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (122), 99-140.
Sander,O. (2005). Siyasi Tarih 1918-1994. Ankara: İmge Kitabevi.
Selçuk, S. (1999). 1999 -2000 Adli Yılı Açış Konuşması, (Erişim Tarihi: 15.06.2020), https://www.yargitay.gov.tr/documents/acilisKonusma/1999-2000.pdf.
Soyaltın Colella, D. (2020). Avrupa Birliği’nde Hukukun Üstünlüğü Krizi Üye ve Aday Ülkelere Yönelik Önleyici Politikaların Siyaseti. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (38), 69-85.
T.C. AB Bakanlığı: AB’ye Genel Bakış(t.y.). (Erişim Tarihi: 15.05.2020), https://www.ab.gov.tr/files/rehber/02_rehber.pdf.
T.C. AB Bakanlığı: Siyasi Reformlar–I(t.y.). (Erişim Tarihi: 02.03.2020),https://www.ab.gov.tr/files/rehber/04_rehber.pdf.
T.C. Başbakanlık Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (2007). Türkiye’de Siyasi Reform Uyum Paketleri ve Güncel Gelişmeler. (Erişim Tarihi:01.02.2020), https://www.ab.gov.tr/files/pub/tsr.pdf.
T.C. Dışişleri Bakanlığı Avrupa Birliği Başkanlığı (2019). AB Yapısı ve İşleyişi. (Erişim Tarihi: 25. 02. 2020), https://www.ab.gov.tr/3.html.
T.C. Dışişleri Bakanlığı Avrupa Birliği Başkanlığı (2020a). Avrupa Birliği Tarihçesi. (Erişim Tarihi: 15.02.2020), https://www.ab.gov.tr/105.html.
T.C. Dışişleri Bakanlığı Avrupa Birliği Başkanlığı (2020b). Türkiye-AB İlişkilerinin Tarihçesi.(Erişim Tarihi: 01.03.2020), https://www.ab.gov.tr/turkiye-ab-iliskilerinin-tarihcesi_111.html.
T.C. Kamu Denetçiliği Kurumu (2016). Kopenhag Kriterleri. (Erişim Tarihi: 15.01.2020), https://www.ombudsman.gov.tr/uluslar-arasi-mevzuat/index.html.
Tanör, B. & Yüzbaşıoğlu, N. (2012). 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku. İstanbul: Beta Basım Yayın.
TBMM (2004). TBMM’nin AB Uyum Karnesi Pekiyi. (Erişim Tarihi:15.02.2020), https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/web_basin_aciklamalari.aciklama?p1=14602.
TBMM Haber Dergisi (1997-1998). Dış İlişkiler, Sayı:59. (Erişim Tarihi: 15.05.2020), https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/meclis_bulteni.bulten_sayfa?psayi=59&psayfa=9.
Teziç, E. (2012). Anayasa Hukuku (Genel Esaslar). İstanbul: Beta Basım Yayın.
Tunç, H. (2018). Anayasa Hukuku Genel Esaslar (Ders Kitabı). Ankara: Gazi Kitabevi.
Türkiye Katılım Ortaklığı Belgesi (2001). Türkiye Cumhuriyeti İle Katılım Ortaklığında Yer Alan İlkeler, Öncelikler, Ara Hedefler ve Koşullara İlişkin 8 Mart 2001 tarihli KONSEY KARARI. (Erişim Tarihi: 01.02.2020), https://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/Kob/Turkiye_Kat_Ort_Belg_2001.pdf.
Türkiye Katılım Ortaklığı Belgesi (2003). Türkiye İçin Katılım Ortaklığı Belgesi (14 Nisan 2003 Tarihinde AB Konseyi Tarafından Kabul Edilen Nihai Metin). (Erişim Tarihi: 15.02.2020),https://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/Kob/Turkiye_Kat_Ort_Belg_2003.pdf.
Türkiye Katılım Ortaklığı Belgesi (2006). Türkiye İle Katılım Ortaklığı Belgesinde Yer Alan İlkeler, Öncelikler ve Koşullara İlişkin 23 Ocak 2006 Tarihli Konsey Kararı. (Erişim Tarihi: 17.02.2020), https://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/Kob/Turkiye_Kat_Ort_Belg_2006.pdf.
Türkiye Katılım Ortaklığı Belgesi (2008). 2006/35/EC Sayılı Kararın Feshine ve Türkiye ile Katılım Ortaklığının Kapsadığı İlkeler, Öncelikler ve Koşullara Dair Bir Konsey Kararı. (Erişim Tarihi: 15.02.2020), https://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/Kob/Turkiye_Kat_Ort_Belg_2007.pdf,
Yıldız, H. (2013). Hukuk Devleti’nin Gelişim Sürecinde Mülk Devleti ve Polis Devletinin Yeri. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15(2), 211-230.Yılmaz, A. (2001). Çağdaş Siyasal Akımlar (Modern Demokraside Yeni Arayışlar). Ankara: Vadi Yayınlar.
Yücel, B. (2012). 5982 Sayılı Anayasa Değişikliği Kanunu’nun 1982 Anayasası’nın “Hukuk Devleti” Anlayışına Etkisi. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (100), 83-96.
2001 Yılı Ulusal Programı (2001). AB Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı.(Erişim Tarihi: 15.02.2020), https://www.ab.gov.tr/195.html.
2003 Yılı Ulusal Programı (2003). AB Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı. (Erişim Tarihi: 15.02.2020), https://www.ab.gov.tr/_196.html.
2008 Yılı Ulusal Programı (2008). Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı. (Erişim Tarihi: 15.02.2020), https://www.ab.gov.tr/_42260.html.
5170 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı MaddelerininDeğiştirilmesi Hakkında Kanun, (22.05.2004 Tarih, 25469 Sayılı T.C. Resmi Gazete).
6755 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Alınması Gereken Tedbirler ile Bazı Kurum veKuruluşlara Dair Düzenleme Yapılması Hakkında Kanun HükmündeKararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanun, (24.11.2016 Tarih, 29898 SayılıT.C. Resmi Gazete).