Hatice Nur NEFES, Ebru AYDIN, Hilal Gül BOYRAZ, Nülüfer ERBİL

Yardımcı üreme tekniklerinde yasal durum ve etik sorunlar

İnfertilite, çiftleri psikolojik olarak tehdit eden, stresli, acı veren ve eko- nomik yük getiren bir sorundur ve aile ile toplumu etkileyebilen sosyal bir problem haline gelebilmektedir. İnfertilite, primer veya sekonder infertilite olarak gelişebilmekte, ruhsal ve cinsel sorunlara neden olabil- mekte, yaşam kalitesini etkileyebilmektedir. İnfertil çiftlerde üreme hüc- relerinin ya da embriyoların işlenmesini içeren yardımcı üreme teknik- leri ile birçok gebelik meydana gelmiştir. Teknoloji ve tıbbın ilerlemesi ile çeşitli yardımcı üreme teknikleri geliştirilmiştir. Türk hukukunda, yardımcı üreme teknikleri, evlilik ilişkisi içerisinde yapılması durumun- da hukuka aykırılık bulunmamakta, üçüncü kişinin veya kişilerin sürece dâhil olması reddedilmektedir. Yaşamın başlangıcı ve insanlığın varolu- şunun temelindeki tıbbi müdahaleler hassas ve çok boyutlu olduğundan yardımcı üreme teknikleri beraberinde birçok etik soruna neden olmak- tadır. Yardımcı üreme teknikleri ulusal ve uluslararası düzeyde tartışıl- makta, bilimsel ve kültürel farklılıklar nedeniyle ülkeler arasında değişim göstermektedir. Hemşirelerin, infertil çiftlerin değerlendirilmesi, planla- nan tedavinin uygulanması, vaka yöneticiliği ve hasta savunuculuğu gibi sorumlulukları bulunmaktadır.

Legal status and ethical issues in assisted reproductive techniques

Infertility is a psychologically threatening, stressful, painful and economic problem for couples and can become a social problem that can affect the family and society. Infertility can develop as primary or secondary infertility, cause mental and sexual problems, and affect quality of life. Many pregnancies have occurred in infertile couples with assisted reproductive techniques, which include processing reproductive cells or embryos. With the advancement of technology and medicine, assisted reproductive techniques have been developed. In Turkish law, there is no illegality in assisted reproductive techniques in the case of marriage, and the involvement of a third person or persons in the process is rejected. Since the medical interventions on the basis of the beginning of life and the existence of humanity are sensitive and multidimensional, assisted reproductive techniques also cause many ethical problems. Assisted reproductive techniques are discussed at the national and international level and vary between countries due to scientific and cultural differences. Nurses have responsibilities such as evaluation of infertile couples, implementation of the planned treatment, case management and patient advocacy

PDF

___

1. World Health Organization, 2009. Infertility. Erişim Tarihi: 14.10.2022 https://www.who.int/health-topics/ infertility#tab=tab_1
2. Kırca N, Pasinlioğlu T. İnfertilite tedavisinde karşılaşılan psikososyal sorunlar. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 2013;5:162–78.
3. Keskin G, Gümüş AB. İnfertilite: Umutsuzluk perspektifinden bir inceleme. J Psychiatr Nurs/Psikiyatri Hemsireleri Der. 2014;5:162– 78.
4. Okuducu NY, Yorulmaz H. İnfertilite Tanısı Konmuş Kadınlarda Yaşam Kalitesi. İstanbul Kanuni Sultan Süleyman Tıp Derg. 2020;12:13–20.
5. Seymenler S, Siyez DM. İnfertilite psikolojik danışmanlığı. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 2018;10:186–97.
6. Yılmaz B, Şahin N. İnfertilite stresi ile bireysel baş etme yöntemleri: Bir sistematik derleme. Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Derg. 2020;7:84–95.
7. Amanak K, Karaöz B, Sevil Ü. Modern yaşamın infertilite üzerine etkisi. TAF Prev Med Bull. 2014;13:345–50.
8. Simionescu G, Doroftei B, Maftei R, Obreja BE, Anton E, Grab D. et al. The complex relationship between infertility and psychological distress. Exp Ther Med. 2021;21:306.
9. Abebe MS, Afework M, Abaynew Y. Primary and secondary infertility in Africa: systematic review with meta-analysis. Fertil Res Pract. 2020;6:1–11.
10. Taşkın L. Doğum ve Kadın Sağlığı Hemşireliği Kitabı, Akademisyen Kitapevi, 14. Baskı, 2016.
11. Mirzaei M, Namiranian N, Firouzabadi RD, Gholami S. The prevalence of infertility in 20–49 years women in Yazd, 2014–2015: A cross-sectional study. Int J Reprod Biomed. 2018;16:683–8.
12. Masoumi SZ, Parsa P, Darvish N, Mokhtari S, Yavangi M, Roshanaei G. An epidemiologic survey on the causes of infertility in patients referred to infertility center in Fatemieh Hospital in Hamadan. Iran J Reprod Med. 2015;13:513–6.
13. World Health Organization, 2020. Infertility. Erişim Tarihi: 14.10.2022, https://www.who.int/health-topics/ infertility#tab=tab_1.
14. Centers for Disease Control and Prevention, 2022. Infertility. Erişim Tarihi: 12.12.2022. https://www.cdc.gov/reproductivehealth/ infertility/
15. Akın Ö, Şahin E. Yardımcı üreme teknikleri ve hemşirelik yaklaşımı. Sakarya Üniversitesi Holistik Sağlık Derg. 2020;3:55– 75.
16. Kırca N, Öngen M. İnfertilite Tedavilerinde Etik Sorunlar. Türkiye Biyoetik Derg. 2020;7:12–20.
17. Aydos K. İnfertil çiftin tedavisinde pratik yaklaşım. Androloji. 2005;20:33–6.
18. Johnson MH. Robert Edwards: the path to IVF. Reprod Biomed Online. 2011;23:245–62.
19. Yılmaz SA, Kerimoğlu ÖS. Yardımcı üreme teknikleri gebeliklerinde perinatal sonuçlar. Arşiv Kaynak Tarama Derg. 2014;23:575–86.
20. Silva SGD, Bertoldi AD, Silveira MFD, Domingues MR, Evenson KR, Santos ISD. Assisted reproductive technology: prevalence and associated factors in Southern Brazil. Rev Saude Publica. 2019;53:13.
21. Wennerholm UB, Bergh C. Perinatal outcome in children born after assisted reproductive technologies. Upsala J Med Sci. 2020;125:158–66.
22. De Geyter C, Calhaz-Jorge C, Kupka MS, Wyns C, Mocanu E, Motrenko T, et al. ART in Europe, 2014: results generated from European registries by ESHRE. The European IVF monitoring Consortium (EIM) for the European Society of Human Reproduction and Embryology (ESHRE). Hum Reprod. 2018;33:1586–601.
23. Lei L, Lan YL, Wang SY, Feng W, Zhai ZJ. Perinatal complications and live-birth outcomes following assisted reproductive technology: a retrospective cohort study. Chinese Med J. 2019;132:2408–16.
24. Pandey S, Shetty A, Hamilton M, Bhattacharya S, Maheshwari A. Obstetric and perinatal outcomes in singleton pregnancies resulting from IVF/ICSI. a systematic review and meta-analysis. Hum Reprod Update. 2012;18:485–503.
25. Goisis A, Remes H, Martikainen P, Klemetti R, Myrskylä M. Medically assisted reproduction and birth outcomes: a within family analysis using Finnish population registers. Lancet. 2019;393:1225–1232.
26. Farquhar C, Marjoribanks J. Assisted reproductive technology: an overview of Cochrane Reviews. Cochrane Database Syst Rev. 2018.
27. Kabukçu C, Çabuş Ü. İntrauterin inseminasyon uygulanan hastalarda serum vitamin D seviyesinin gebelik ile ilişkisi. Pamukkale Tıp Derg. 2021;14:233–41.
28. Merviel P, Heraud MH, Grenier N, Lourdel E, Sanguinet P, Copin H. Predictive factors for pregnancy after intrauterine insemination (IUI): an analysis of 1038 cycles and a review of the literature. Fertil Steril. 2010;93:79–88.
29. Kızılkaya Beji N. Kadın Sağlığı ve Hastalıkları, 3. Baskı, Nobel Tıp Kitapevi, 2019.
30. Arbağ E, Tokat MA. İn Vitro fertilizasyon tedavisi sırasında kadınların fiziksel aktivite durumları ve etkileyen faktörler. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Derg. 2018;11:306–14.
31. Budak Ö, Doğanay S, Bostancı MS, Akdemir N, Cevrioğlu S, Toprak V, Özküler S. Dondurulmuş Çözülmüş Embriyo Transferi öncesi günü progesteron seviyesinin in-vitro fertilizasyon başarısına etkisinin incelenmesi. Online Türk Sağlık Bilimleri Derg. 2021;6:282–90.
32. Bhattacharya S. Maternal and perinatal outcomes after fresh versus frozen embryo transfer—what is the risk-benefit ratio?. Fertil Steril. 2016;106:241–3.
33. Özcan FI, Sert G, Gönenç Fİ. Türkiye’de üremeye yardımcı teknikler ile ilgili hukukî düzenlemelerin tıp hukuku açısından incelenmesi. Turkiye Klinikleri Medical Ethics, Law and History. 2017;3:145–9.
34. Arpacıoğlu İT. Yapay döllenmenin soy bağına etkileri. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Derg. 2013;5:11–20.
35. Ertunç M, Çakmut Ö, Gürkan S, Ata P, Gönenç Fİ. Türkiye’de Tıbbi Yardımla Üreme Tedavisine Erişim ve Üreme Hakları. İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Derg. 2021;8:273–94.
36. Resmi Gazete, 2010. Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik, Erişim Tarihi:18. 10. 2022, https://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2010/03/20100306–10.htm
37. Chatzinikolaou N. The ethics of assisted reproduction. J Reprod Immunol. 2010;85:3–8.
38. Serour GI, Serour AG. Ethical issues in infertility. Best Pract Res Clin Obstet Gynaecol. 2017;43:21–31.
39. Soini S, Ibarreta D, Anastasiadou V, Aymé S, Braga S, Cornel M, et al. The interface between assisted reproductive technologies and genetics: technical, social, ethical and legal issues. Eur J Med Genet. 2006;14:588–645.
40. Akdemir N. Fertilitenin korunması. Bezmialem Sci. 2018;6:143–6.
41. İmamoğlu SH. Medenî Hukuk açısından sosyal sebeplerle (sosyal endikasyonla) üreme hücresinin dondurulup saklanması. Ankara Barosu Derg. 2019;77:25–46.
42. Levine AD. Self regulation, compensation, and the ethical recruitment of oocyte donors. Hastings Cent Rep. 2010;40:25–36.
43. Englert Y, Serena E, Philippe R, Fabienne D, Chantal L, Anne D. Sperm and oocyte donation: gamete donor issues. Int Congr Ser. 2004;1266:303–10.
44. Michelmann HW, Nayudu P. Cryopreservation of human embryos. Cell Tissue Bank. 2006;7:135–41.
45. Amanak K, Kavlak O. Etik boyutu tartışılan yardımcı üreme teknikleri ve yasal düzenlemeler. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Derg. 2013;29:68–75.
46. FIGO Committee for the Ethical Aspects of Human Reproduction and Women’s Health. Ethical recommendations on multiple pregnancy and multifetal reduction. FIGO Committee for the Ethical Aspects of Human Reproduction and Women’s Health. Int J Gynaecol Obstet. 2006;92:331–2.
47. Sağlık Bakanlığı, 2010. Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik, Erişim Tarihi: 16.10 2022. https://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2010/03/20100306–10.htm
48. Atabay SŞ, Kıbrıs ES. Türkiye’de taşıyıcı annelik ve tüp bebek konusunda çoklu perspektifler. Türkiye Biyoetik Derg. 2022;9:13– 20.
49. Crawshaw M, Blyth E, van den Akker O. The changing profile of surrogacy in the UK-Implications for national and international policy and practice. J Soc Welf Fam Law. 2012;34:267–77.
50. Kuş Ö, Özbek Güven G. Üreme turizmi ile yaygınlaşan taşıyıcı annelik üzerine etik bir değerlendirme. Türkiye Biyoetik Derg. 2021;8:126–33.
51. Patel NH, Jadeja YD, Bhadarka HK, Patel MN, Patel NH, Sodagar NR. Insight into different aspects of surrogacy practices. Journal of Human Reproductive Sciences. 2018;11:212–8.
52. Saxena P, Mishra A, Malik S. Surrogacy: ethical and legal issues. Indian J Community Med. 2012;37:211–3.
53. Kızılkaya Beji N. İnfertilite Hemşireliği, Acar Basım, İstanbul, 2009.
54. Kayıhan İ, Hepvar M. Tıp Ceza Hukuku Bağlamında Kök Hücre Çalışmaları ve Sorunları. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Derg. 2022;21:678–94.
55. Catsanos R, Rogers W, Lotz M. The ethics of uterus transplantation. Bioethics. 2013;27:65–73.
56. Öztürk R, Sevil Ü. Uterus transplantasyonu ve etik. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Derg. 2013;2:535–46.
57. Isbir GG, Ozan YD. Nursing and midwifery students’ experiences with the course of infertility and assisted reproductive techniques: A focus group study from Turkey. Nurse Educ Pract. 2018;28:235– 41.
58. Arslan Özkan İ, Okumuş H, Buldukoğlu K. A randomized controlled trial of the effects of nursing care based on Watson’s Theory of Human Caring on distress, self efficacy and adjustment in infertile women. J Adv Nurs. 2014;70:1801–12.
59. Yılmaz T, Oskay ÜY. İnfertilite stresi ile başa çıkma yöntemleri ve hemşirelik yaklaşımları. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Derg. 2015;2:100–12.
60. Mirblouk F, Asgharnia M, Solimani R, Fakor F, Salamat F, Mansoori S. Comparison of sexual dysfunction in women with infertility and without infertility referred to Al-Zahra Hospital in 2013–2014. Int J Reprod Biomed. 2016;14:117.
61. Yücesoy H, Yıldırım F, Şahin E. İnfertilitenin kültürel, ekonomik, psikososyal ve cinsel yönüne güncel bir bakış: Temel hemşirelik yaklaşımları. Androl Bull. 2021;23:256–63.
62. Koç E, Beji NK. Başarılı infertilite tedavisi sonrası gebelerin yaşadığı problemler ve danışmanlık. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Derg. 2016;6:201–6.
63. Koçak DY, Duman NB. İnfertilitenin psikolojik etkileri ve hemşirelik yaklaşımı. Turk Klin. 2016; 2:7–13.