Ekmeklik buğdaylarda (Triticum aestivum L.) bazı tarımsal karakterlerin uyum yeteneklerinin belirlenmesi

Sekiz buğday genotipi ve bunlardan elde edilen yarım diallel 28 Fi melezi 2002-2003 ekim yılında Bornova'da, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi tarımsal uygulama ve araştırma alanında yetiştirilmiştir. Ölçülen tarımsal ve kalite özellikleri Griffing tipi analiz metoduna göre değerlendirilerek populasyonun genetik yapısı hakkında bilgiler elde edilmiştir. Araştırmada Cumhuriyet (1), Kaşifbey (2), Ziyabey (3), Marmara (4), Basribey (5), Malabadi (6), Yüreğir (7) and Seri-82 (8) genotipleri kullanılmıştır. Ebeveynler ve Fi bitkileri tesadüf blokları deneme desenine göre üç tekrarlamak olarak Bornova ekolojik koşullarında yetiştirilmiştir. Denemeden elde edilen sonuçlara göre analiz edilen - özellikler içerisinde bitki boyu, başak boyu ve 1000-tane ağırlığı genel kombinasyon yeteneği bakımından başak boyu özelliği ise özel kombinasyon yeteneği değerleri bakımından istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Bitki boyu, başak boyu ve 1000-tane ağırlığı özelliklerinin eklemeli gen etkisi altında, bitkide kardeş sayısı özelliğinin ise eklemeli olmayan gen etkileri altında olduğu tespit edilmiştir. Bitki boyu ve başak boyu özellikleri için Cumhuriyet-75 genotipi; bitkide kardeş sayısı özelliği için Ziyabey genotipi; 1000-tane ağırlığı özelliği için Cumhuriyet-75 ve Ziyabey genotipleri en yüksek genel kombinasyon yeteneği değerleri göstermişlerdir. İncelenen özellikler içerisinde bitki boyu için Ziyabey x Malabadi melez kombinasyonu; başak boyu için Basribey x Seri-82 melez- kombinasyonu; bitkide kardeş sayısı için Ziyabey x Basribey melez kombinasyonu ve 1000-tane ağırlığı için Marmara x Yüreğir ve Cumhuriyet x Marmara melez kombinasyonları en yüksek özel kombinasyon yeteneklerine sahip melezler olmuşlardır.

Anahtar Kelimeler:

Triticum aestivum, Bornova, İzmir, kombinasyon yeteneği, diallel analizler

Determination of combining abilities of some agricultural characteristics in bread wheat

This study was conducted to determine superior general and specific combining ability of twenty eight F; hybrid obtained from half diallel crosses of eight wheat genotypes. In the research, Cumhuriyet (I), Kaşifbey (2), Ziyabey (3), Marmara (4), Basribey (5), Malabadi (6), Yüreğir (7) and Seri-82 (8) genotypes were used. Fi plant and their parents were tested in randomized completed block design with three replications at Bornova ecological conditions. Data were examined by Griffing analysis method. According to the results, the variance of general combining ability were statistically significant for the traits, plant height, spike height, 1000-kernel weight while specific combining ability was statistically significant for the trait only spike height. The traits plant height, spike height, 1000-kemel weight were under control of additive gene effects. However, the trait tiller number per plant was concluded non-additive gene effects. It has been determined that Cumhuriyet -75 genotype in plant height; Cumhuriyet -75 genotype in spike height; Ziyabey genotype in tiller number per plant; Cumhuriyet -75 and Ziyabey genotypes in 1000-kernel weight have had the highest general combining ability effects. As a result of exatninig specific combining ability, Ziyabey x Malabadi cross combination for plant height; Basribey x Seri-82 cross combination for spike height; Ziyabey x Basribey cross combination for number of tiller per plant; Marmara x Yüreğir ve Cumhuriyet x Marmara cross combinations for 1000-kernel weight had the highest specific combining abilities.

Keywords:

Triticum aestivum, Bornova, Izmir, combining ability, diallel analysis,

PDF

___

Anonymous. 2003. FAO Production Year Book. Roma, http://www.fao.org
Balcı, A. ve İ. Turgut. 2002. Bazı ekmeklik buğday (T. Aestivum var. aestivum) hat ve çeşitlerinde uyum yetenekleri üzerine araştırmalar. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 16: 225-254.
Brow, M. D., and J. G.Coors. 1994. Diallel. A Microcomputer program for the simulation and analysis of diallel crosses. Agron. J., 86 (1): 154-159
Brown, C. N., R. O. Weibef, and R. D. Seif. 1996. Heterosis and combining ability in common winter wheat, Crop. Sci. 6: 392-383.
Dağüstü, N. ve M. Bölük. 2002. Yedi Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum L.) Diallel Melezlerinin Kimi Tarımsal Özelliklerinde Heterosis. Uludağ Ü. Z. F. Dergisi 16: 211-223.
Dere, S., ve M. B.Yıldırım, (in Press) Inheritance of plant height, tiller number per plant, spike height and 1000-kernel weight in a 8x8 diallel cross population of bread wheat. Cereal Research Communications.
Gardner, C. O., and S. A. Eberhart. 1966. Analysis and Interpretation of The Variety Cross Diallel and Related Populations. Biometrics 22: 439-452.
Griffing, B. 1956. Concept of General and Specific Combining Ability in Relation to Diallel Crossing System. Aust. J. Biol. Sci.9:463-493.
Hayman, B. I. 1954 a. The Theory and Analysis of Diallel Crosses,Genetics,39:789-809.
Hayman, B. I. 1958. The Theory and Analysis of Diallel Croses.II.Genetics 43: 63-65
Jinks, J. L., and B. I. Hayman. 1953. The Analysis of Diallel Crosses. Maize Crop Newslett 27: 48-54.
Kılınç, M. 2001. Ekmeklik buğdaylarda bazı tarımsal karakterlerin uyum yeteneklerinin belirlenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Hatay. 6 (2): 51-60.
Kınacı, G. 1991. Bazı Makarnalık Buğday Dizi Melezlerinde Verim ve Verim Komponentlerinin Kalıtımı Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi. E. U. Fen Bilimleri Enstitüsü. Tarla Bitkileri Anabilim Dalı. İzmir
Kraljevic, N., S. Petrovic, and P. Roncevic. 1991. Line x Tester Analysis for Yield Components In Spring Wheat. Biometrics in Plant Breeding Proceedings of the Eight Meeting of the Eucarpia Section. Biomet. on Plant Breeding. Brno-Czechoslovakia.
Kornegay, J. L., and S. R. Temple. 1986. Inheritance and combining ability of leafhopper defense mechanism in common bean. Crop Sci.26: 1153-1158.
Li, L. Z., D, B. Lu, and D. Q. Cu. 1991. Study on the combining ability for yield and quality characters in winter wheat. Plant Breding Abst. (1994) 3; 1.
Nishimura, M., and K, Hamamura. 1993. Diallel Analysis of Cool Tolerance at The Booting Stage in Rice Varieties From Hokkaido. Japan J. Breed.43: 557-566.
Singh, H., S. N. Sharma, and R. S. Sain. 2004. Combining ability for some quantitative characters in hexlaploid wheat (Triticum aestivum L. em. Thell). All India Cooordinated Wheat and Barley Improvement Project, Rajasthan Agricultural University, Agricultural Research Station, Durgapura-302 018, Jaipur, India.
Soylu, S. 1998. Orta Anadolu Şartlarında Makarnalık Buğday Islahında Kullanılabilecek Ebeveyn ve Melezlerin Çoklu Dizi (Line x Tester) Yöntemi İle Belirlenmesi. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Steel, R. G. D., and J. H. Torrie. 1980. Principles and procedures of statistics. Second Edition. Me. Graw-Hill Book Company Inc., New-York.
Topal, A. ve S. Soylu. 1998. Makarnalık buğday (Triticum durum Desf.) Diallel Melez Populasyonlarında Bazı Tarımsal Karakterlerin Kalıtımı ve melez Gücü Üzerine Araştırmalar. Selçuk Ü. Z. F. Dergisi, Konya. 12 (16).
Tulukçu, E. ve B. Sade. 2005. Konya'da Yaygın Olarak Ekilen Ekmeklik Buğdayların Bazı Verim Öğelerinin Kalıtımının Diallel Melezleme Yoluyla Belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 19 (36): 2005 18-27.
Viana, J. M. S., C. D. Cruz, and A. A. Cardose. 1999. Theory And Analysis of Partial Diallel Crosses. Genetics and Molecular Biology, 22(4); 591-599.
Yağdı, K. ve H. R. Ekingen. 1995. Beş Ekmeklik Buğday Çeşidinin Diallel Melez Döllerinde Bazı Agronomik Özelliklerin Kalıtımı. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Bursa. 11: 81-93.
Yıldırım, M. B. 1977. Diallel analysis of four agronomic traits in common wheat. In Genetic Diversity in Plants. Edited by A. Muhammed, R., Aksel and R.C. Von Borstel, Plenium Pres, N.Y. p. 249-257.
Yıldırım, M. B., A. Kaşlj ve Z. Kahpcıoğlu. 1979. Diallel analizler II. Grifıng tipi diallel analizi. E. Ü. Elektronik Hesap Bilimleri Enstitüsü Dergisi.
Whitehouse, R. N. H., J. B. Thompson, and M. A. M. Vale Riberio. 1958. Studies on the breeding of self- pollinating cereals. II. The Use of diallel cross analysis in yield production. Euphytica 7: 147-178.