Ali Osman SARI, Bilgin OĞUZ, Aynur BİLGİÇ, Nedret TORT, AYKUT GÜVENSEN, SERDAR GÖKHAN ŞENOL

Batı Anadolu' da halk ilacı olarak kullanılan lamiaceae türleri

Ege ve Güney Marmara Bölgeleri 'nde halk ilacı olarak kullanılan bitkiler ve kullanım şekillerini belirlemeye yönelik çalışma, söz konusu bölgelerde 2002-2005 yıllarında dört yıl süre ile yürütülmüştür.Çalışma sonucu en fazla sayıda veri içeren Lamiaceae (Labiatae) familyasına ait bilgiler burada sunulmuştur. Bölge Merinden Afyon, Aydın, Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Denizli, İzmir, Manisa, Muğla ve Uşak'tan 20 'si bayan olmak üzere toplam 71 kişiden bilgi alınmış ve Lamiaceae familyasından bitkilerin halk ilacı olarak kullanımı ile ilgili 90 kayıt elde edilmiştir. En fazla bilgi 27 kayıt ile İzmir ilinden toplanırken,onu. 22 kayıt ile Muğla izlemiştir. Bilgi veren kişilerin eğitim düzeyleri farklı olup %56,34'nün ilköğretim, %16,90 fakülte mezunu olduğu, %7,04'nün ise okuryazar olmadığı tespit edilmiştir. Halk ilacı olarak kullanılan bitkilerin %83'ü doğadan toplama yolu ile elde edilirken, %17'si aktardan veya bahçeden temin edilmiştir. Bitkilerin %51,11'inin toprak üstü kısmından, %l 7,78 'inin yapraklarından,%13,33 'ünün de çiçeğinden yararlanıldığı belirlenmiştir. Bazı bitkilerin kullanımı ile ilgili tek bir kayıt bulunurken, en fazla Origanum, Lavandula ve Rosmarinus cins/türlerin kullanımları ile ilgili bilgiler verilmiştir. Bu türler için 90 kayıt içerisinde sırası ile 17, 17 ve 12 kayıt yer almıştır. Tedavide kullanılan bitkilerin bazıları yalnız kullanılırken, bazılarının diğer bitki türleri ile veya şeker, bal gibi katkı maddelerleri ile karıştırılması önerilmiştir. Tür teşhisi için uygun veya yeterli örneği bulunmayan ancak cins düzeyinde tespit edilebilen örneklerin kullanımları ile ilgili bilgiler burada sunulmamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Salvia, Teucrium, ilaçlar, tıbbi bitkiler, tıbbi özellikler, geleneksel ilaçlar, Marmara Bölgesi, Ege Bölgesi, Lamiaceae, Lavandula, Melissa, Origanum, Rosmarinus

Lamiaceae species used as indigenous remedies at the Western Anatolia

This study was conducted at Afyon, Aydın, Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Denizli, İzmir, Manisa, Muğla and Uşak provinces of Aegean and South Marmara regions for four years, between 2002 and 2005. The data belonging to Lamiaceae (Labiatae) was presented here. Total 90 usages was reported by 71 people, 20 female and 51 male, for 19 species. The highest number of information of plants was come from İzmir and Muğla with 27 and 22 acesssions, respectively. The majority of the people giving information were Elementary School graduated at the rate of 56,34%. The rate of College graduated ones was 16,90% while the rate of nonliterary people was only 7,04%. The plants used for healing were wild crafted at the rate of 83% or obtained from aktar, a shop selling herbs and spices, or from home garden at the rate of 17%. Aerial parts of plants were most frequently used parts. The usage rate of whole aerial parts, leaves and flowers were 51,11%, 17,78% and 13,33%, respectively. Some plants for indigenous remedies were reported more frequently than others. Those species were from genus Origanum, Lavandula and Rosmarinus with the number of 17, 17 and 12 out of 90, respectively. Some plants were used alone to prepare remedies while some were mixed with other plants or ingredents such as sugar and honey. The usage of plants that colud not be identified at species level but genus level due to improperly taken samples were not presented here.

Keywords:

Salvia, Teucrium, drugs, medicinal plants, medicinal properties, traditional medicines, Marmara Region, Aegean Region, Lamiaceae, Lavandula, Melissa, Origanum, Rosmarinus,

PDF

___

Başer, H. C. 1998. Tıbbi ve aromatik bitkilerin endüstriyel kullanımı. TAB Bülteni.l3-14:19-43. Anadolu Üniversitesi. Eskişehir.
Baytop, T. 1984. Türkiye'de Bitkilerle Tedavi, İstanbul Üniversitesi Yayınları No:3255. Eczacılık Fakültesi. İstanbul.
Duran, A, F. Satıl ve G. Tümen. 2001. Balıkesir Yöresinde Yenen Yabani Meyvalar ve Etnobotanik Özellikleri. OT Sistematik Botanik Dergisi, 8(1): 87-95.
Ertuğ, F; 2002. Bodrum yöresinde halk tıbbında yararlanılan bitkiler. 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, 29-31 Mayıs 2002 Eskişehir. Sayfa. 76-93. ISBN 975-94077-2-8.
Kala, C. P. 2005. Ethnomedicinal botany of the Apatani in the Eastern Himalayan region of India. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. 1: 11.
Owuor, B.O. and D. P. Kisangau. 2006. Kenyan medicinal plants used as antivenin: a comparison of plant Usage Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. 2: 7.
Özpençe, Ö, ve A. Özen. 2006. Hızlı şehirleşme, sanayileşme ve çevre sorunları: Sorunların çözümünde siyasi erkin rolü. http://birimweb.icisleri.gov.tr/ tid/dergi/444_125_138.doc
Sayar, A., A. Güvensen, F. Özdemir ve M. Öztürk. 1995. Muğla (Türkiye) İlindeki Bazı Türlerin Etnobotanik Özellikleri. OT Sistematik Botanik Dergisi, 2(1):151-160.
Şimşek, I., F. Aytekin, E. Yeşilada ve Ş. Yıldınmlı. 2002. Anadolu'da halk arasında bitkilerin kullanılış amaçları üzerinde etnobotanik bir çalışma. 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, 29-31 Mayıs 2002 Eskişehir. Sayfa. 434-457. ISBN 975-94077-2-8.
Tanker, M. ve İ. Sucu. 1983. Ege Bölgesi Halk İlaçları. Ankara Ecz. Fak. Mec, (13):130-140.
Togola, A, D. Diallo, S. Dembele, H. Barsert and B. S. Paulsen 2005. Ethnopharmacological survey of different uses of seven medicinal plants from Mali, (West Africa) in the regions Doila, Kolokani and Siby. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine1:7 .
Tuzlaci, E. 2002. Datça Yarımadası (Muğla) florası ve bu yörede halkın yararlandığı bitkiler. K.H.C. Başer ve N. Kırımer (Eds.) 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, 29-31 Mayıs 2002 Eskişehir. Sayfa. 394-417. ISBN 975-94077-2-8
Tümen,G. ve O. Sekendiz. 1989. Balıkesir ve Merkez Köylerinde Halk İlacı Olarak Kullanılan Bitkiler. VIII. BİHAT Bildiriler Kitabı, İstanbul. S: 347-354.
Uniyal, S. Kr, K.N. Singh, P. Jamwal and B. Lal. 2006. Traditional use of medicinal plants among the tribal communities of Chhota Bhangal, Western Himalaya.Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. 2: 14.
Yamak, R. ve N. Yamak. 1999. Türkiye'de gelir dağılımı ve iç göç. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 1 (1). http://www. sbe.deu.edu.tr/Yayinlar/dergi/dergiO 1/dergiO1 .htm.