Hüseyin Aliyar DEMİRCİ

7078

Sâmiha Ayverdi’den Ziyâ Gökalp’e Bakmak

Siyasi tercihleri ve ideolojisiyle Ziyâ Gökalp (1876-1924) hayattayken de vefatından sonra da çok tartışılmıştır. Sâmiha Ayverdi de (1905-1993) bu tartışmaya Cumhuriyet devrinde katılmıştır. Kendisi hem Gökalp Türkiyesi’nin hem de sonrasının şahididir. Bir imparatorluğun son senelerini yaşamış, bir milli devlette eserlerini kaleme almıştır. Aile çevresinin özel şartları milli kimliğinin şekillenmesinde belirleyici olmuştur. Gökalp sos-yoloji, Ayverdi tarih tefekkürüyle meseleleri ele almıştır. Ayverdi 1950’lerde kaleme al-dığı Türk Tarihinde Osmanlı Asırları’nda onu eleştirmiştir. Gökalp imparatorluk dağı-lırken Osmanlı ülkesinin toprak bütünlüğünü koruyacak bir hedefle yetinmemiştir. Ay-verdi, onun Dünya Savaşı yıkımı yaşanırken Turancılık fikrini savunmasını isabetsiz bul-muş, yaşadığı devrin gençliği üzerindeki etkilerini tartışmıştır. Türk milliyetçiliğine sekü-ler bir form kazandırmasını yanlış bulmuş, onun aksine aktif din ve iman anlayışına da-yanan Türklük fikrini benimsemiştir. Gökalp’in Cumhuriyet öncesinde teşekkül eden üst kültürü, Türk kültürü dışında tutmasını onaylamamış, Müslüman-Türk kültürünün bütün katmanlarına sahip çıkmıştır. Türkiye Türklüğü için esas zeminin Selçuklu, bilhassa da Osmanlı mirası olduğunu vurgulamıştır. Gökalp’in medeniyet-kültür ayrımını reddetmiş, medeniyetin dış ve iç boyutları olduğunu savunmuş, modern dünyada madde ile manevi-yat arasındaki zıtlığı insanlığın geleceği için büyük bir tehlike olarak görmüş, Doğu-Batı ayrımını bu eksenlerde değerlendirmiştir. İnsanlığın huzuru için her iki medeniyetin ek-siklerini telafi etmek üzere bir alışverişe girmesini teklif etmiştir.

Looking at Ziyâ Gökalp from Sâmiha Ayverdi

Ziyâ Gökalp (1876-1924) with his political preferences and ideology was dis-cussed a lot during his life and after his death. Sâmiha Ayverdi (1905-1993) also partici-pated in this debate during the Republican era. She is a witness of both Gökalp's Turkey and its aftermath. She lived in the last years of an empire and yet wrote her works in a nation-state. The special conditions of his family environment were decisive in shaping her national identity. While Gökalp dealt with the issues from a sociological point of view, Ayverdi on the other hand approached the issues from a historical perspective. This ap-proach stands out in her book Türk Tarihinde Osmanlı Asırları ‘Ottoman Centuries in Turkish History’ which was written in the 1950s. While the empire was falling apart, Gökalp was not content with a goal to protect the territorial integrity of the Ottoman Empire. Ayverdi found Gokalp’s defense of the idea of Turanism in the devastation of World War I inaccurate, and discussed the effects on the youth of the period he lived in. She believed that Gökalp’s idea of giving Turkish nationalism a secular form was wrong. She adopted the idea of Turkishness based on an active understanding of religion and faith, she did not approve of excluding the high culture produced in the pre-Republican Ottoman period from Turkish culture, and embraced all layers of Muslim-Turkish culture. She emphasized the importance of the Seljuki and especially the Ottoman past in Anatolia and Rumelia for the Turkishness of Turkey. She rejected Gökalp’s distinction between civilization and culture. She argued that civilization has external and internal dimen-sions, considered the contrast between matter and spirituality in the modern world as a great danger for the future of humanity, and evaluated the East-West distinction in these axes. For the peace of humanity, she suggested that both civilizations enter into an ex-change to make up for their deficiencies
PDF

___

  • Akün, Ö. F. (2003). “Mehmed Fuad Köprülü”. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 28. Ankara: TDV Yayınları, 471-486.
  • Arı B. ve S. Aslantaş (2000). “Türkiye’de Modern Tarihçiliğin Öncüsü: Fuad Köprülü”. Doğu Batı, 3(12), 193-205.
  • Atalay, O. (2019). Türke Tapmak. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Aydemir, Ş. S. (1967). Suyu Arayan Adam. İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • Aydemir, Ş. S. (1986). Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa, 1908-1914, II. Cilt. 4. Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • Aytürk İ. ve L. Mignon (2013). “Paradoxes Of A Cold War Sufi Woman: Sâmiha Ayverdi Between Islam, Nationalism, And Modernity”. New Perspectives On Turkey, 49, 57-89.
  • Ayverdi E. H. (1985). Makaleler. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
  • Ayverdi, S. (1978). Kölelikten Efendiliğe. İstanbul: Damla Yayınevi.
  • Ayverdi, S. (1985). Rahmet Kapısı. İstanbul: Hülbe Yayınevi.
  • Ayverdi, S. (1987). Bağbozumu. İstanbul: Hülbe Yayınevi.
  • Ayverdi, S. (1999). Türk Târihinde Osmanlı Asırları. 4. Baskı (İlk baskı: 1975). İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
  • Ayverdi, S. (2001). Âbide Şahsiyetler. 3. Baskı (İlk baskı: 1976). İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
  • Ayverdi, S. (2002). Râtibe. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
  • Ayverdi, S. (2003a). Milli Kültür Mes’eleleri ve Maârif Dâvâmız. 2. Baskı (İlk baskı: 1976). İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
  • Ayverdi, S. (2003b). İki Âşina. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
  • Ayverdi, S. (2004) Ezeli Dostlar. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
  • Ayverdi, S. (2006). Dünden Bugüne Ne Kalmıştır. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
  • Ayverdi, S. (2013). O Da Bana Kalsın-Röportajlar, Anketler. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
  • Ayverdi, S., B. Dengiz (2015). Mektuplar 1. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
  • Azak U. (2003). Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt 5, Muhafazakârlık (Ed. A. Çiğdem). İstanbul: İletişim Yayınları, 248-255.
  • Berktay, H. (1983). Cumhuriyet İdeolojisi ve Fuad Köprülü. İstanbul: Kaynak Yayınları, 66-67.
  • Bora, T. (1998). Türk Sağının Üç Hâli. İstanbul: Birikim Yayınları.
  • Davison, A. (2002). Türkiye’de Sekülarizm ve Modernlik. (Çev. T. Birkan). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Demirci, H. A. (2014). “Sâmiha Ayverdi: Geçiş Dönemi Türkiyesinde Muhafazakâr Bir Kadın Müteffekirin Yol Güzergâhına Dair Notlar”. Muhafazakâr Düşünce, 11(41-42), 187-208.
  • Ersoy, M. A. (1987). Safahat. İstanbul: Mehmed Akif Araştırmaları Merkezi.
  • Gökalp, Z. (1976). Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmak. (Haz. İ. Kutluk). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Gökalp, Z. (1976). Kızılelma. (Haz. H. Tanyu). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Gökalp, Z. (1970). Türkçülüğün Esasları. (Haz. M. Kaplan). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
  • Gökalp, Z. (1982). “Dine Doğru”, Makaleler VII. (Haz. A. Çay). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 21-27.
  • Güner Zülfikar F. C. (2014). “Sâmiha Ayverdi ve Ahde Vefa”. Muhafazakâr Düşünce, 11(41-42), 27-46.
  • Güngör, E. (1993). “Ziyâ Gökalp ve Türkçülük’te Din Meselesi”. Sosyal Meseleler ve Aydınlar. (Haz. R. Güler-E. Kılınç), İstanbul: Ötüken Neşriyat, 50-62.
  • Güngör, E. (1989). Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik. 5. Baskı (ilk baskı 1980). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Güngör, E. (1987). Türk Kültürü ve Milliyetçilik. 7. Baskı (ilk baskı: 1975). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Güngör, E. (1987b). Dünden Bugünden, Tarih-Kültür-Milliyetçilik. 4. Baskı (ilk baskı: 1982). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Heyd, U. (1960). Ziyâ Gökalp’in Hayatı ve Eserleri. (Çev. C. Meriç). İstanbul: Sebil Yayınevi.
  • Hüseyin Kâzım Kadri (1989). Ziyâ Gökalp’in Tenkidi. (Haz. İ. Kara). İstanbul: Dergâh Yayınları.
  • İçeren Z. Ç. (2012). “Ayverdi Ekolünde Muhafazakârlık Sanat ve Estetik”. Muhafazakâr Düşünce, 9(33-34), 1-16.
  • İçeren Z. Ç. (2016). “Tarihî Emanetin Taşıyıcısının İzinde: Sâmiha Ayverdi ve Modernleşme-Gelenek Ekseninde Kadın”. Muhafazakâr Düşünce, 12(47), 139-157.
  • İnalcık, H. (2000a). “Ziyâ Gökalp Yüzyıla Damgasını Vuran Düşünür”. Doğu Batı, 3(12), 9-34.
  • İnalcık, H. (2000b). “İkinci Bin’de Türkler”. Doğu Batı, 3(10), 63-112.
  • Kaner, N. (1999). “Atatürkçülüğün Çağdaşlık Görüşü ile İslamî Geleneklerin Bir Sentezi Var mıdır? Cumhuriyet Türkiyesi’nin Fikir Hayatındaki Gelişmeler: Sâmiha Ayverdi Örneği”. Uluslararası Konferans, Atatürkçülük ve Modern Türkiye. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, 209-216.
  • Karpat, K. (2005). İslam’ın Siyasallaşması. 2. Baskı. (Çev. Ş. Yalçın). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
  • Köprülü, F. (1972). “Ölümünün 25. Yıldönümünde Ziyâ Gökalp’e Ait Hatıralar”. Köprülü’den Seçmeler. (Haz. O. F. Köprülü). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları, 145-149.
  • Köprülü, F. (1993). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. 8. Baskı. (Haz. O. F. Köprülü). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
  • Ayverdi, İ. (Haz.) (2005). Kubbealtı Lugatı. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
  • Landau, J. M. (1999). Pantürkizm. (Çev. M. Akın). İstanbul: Sarmal Yayınevi.
  • Lewis, B. (1988). Modern Türkiye’nin Doğuşu. (Çev: M. Kıratlı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Milliyet (3 Kasım 1974). “Gökalp’in Tezleri ve Çağdaş Türk Gerçekleri”. (Konuşanlar: Mehmet Kaplan, Tarık Zafer Tunaya, Şerif Mardin, Yöneten: Ali Gevgili).
  • Mert, N. (1999). “Siyasi Kriz ve Kriz Siyasetleri”. Düşünen Siyaset, 1, 53-60.
  • Ortaylı, İ. (1987). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Hil Yayınevi.
  • Özakpınar, Y. (1997a). Kültür ve Medeniyet Anlayışları Bir Medeniyet Teorisi. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
  • Özakpınar, Y. (1997b). İslâm Medeniyeti ve Türk Kültürü. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
  • Özdoğan, G. G. (2002). “Dünyada ve Türkiye’de Turancılık”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt 4, Milliyetçilik. (Ed. T. Bora). İstanbul: İletişim Yayınları, 388-405.
  • Renan B. E. (2009). “Millet Nedir?”. (Çev. K. Koçdemir), Türkiye Günlüğü, 99, 182-193.
  • Safa, P. (tarihsiz). Türk İnkılabına Bakışlar. 2. Baskı. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
  • Tahralı, M. (2018). Çağ ve Hakîkat, René Guénon’dan Seçme Makaleler ve Yorumlar. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
  • Tansel, F. A. (1973). Mehmed Akif Ersoy. 2. Baskı. İstanbul: İrfan Yayınevi.
  • Tunaya, T. Z. (2004). Hürriyetin İlanı, İkinci Meşrutiyetin Siyasî Hayatına Bakışlar. (Haz. E. Ş. Erdinç) İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
  • Tunçay, M. (1989). T.C.’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931). 2. Basım. İstanbul: Cem Yayınevi.
  • Ülken, H. Z. (2007). Ziya Gökalp. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Yetiş, K. (2003a). “Sâmiha Ayverdi’nin Kültüre ve Güzel Sanatlara Bakışı”. 3. Bin Yıla Girerken Türk ve Müslüman Dünyasında Sosyo-Kültürel Yapının Yeniden Teşekkülü Sempozyum Bildirileri. (Haz: A. Y. Topuz), 6-7 Haziran 2003, Ankara: Kubbealtı Neşriyatı, 121-134.
  • Yetiş, K. (2003b). “Devrinin Eğitim ve Kültür Meseleleri İçinde Sâmiha Ayverdi”. Milli Kültür Mes’eleleri ve Maârif Dâvâmız. 2. Baskı (ilk baskı 1976). İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 8-16.
  • Yıldız, Y. (2011). “Bergsonculuğun Türkiye’ye Girişi ve Türk Felsefesine Etkisi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 9(17), 333-356.
Amme İdaresi Dergisi-Cover
  • ISSN: 1300-1795
  • Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
  • Başlangıç: 1968
  • Yayıncı: -
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Sâmiha Ayverdi’den Ziyâ Gökalp’e Bakmak

Hüseyin Aliyar DEMİRCİ

Afganistan’da Ulus-Devlet İnşa Projesinin Başarısızlığı ve Taliban’ın Kazanma Stratejisi

Merve SEREN

Fransa’da Bölgeleşme Süreci: Reformlar ve Seçimler Üzerinden Bir Değerlendirme

Galip Emre YILDIRIM

Yerel Yönetimlerin Mali Performansında Belediye Başkanı Niteliği ve Politik Bütçe Döngüsünün Etkisi

Mustafa KAHVECİ, Cemal SALMAN

Geçmişten Günümüze Siyaset Felsefesi: Şimdi Nerede?

Seval YAMAN