20169

II. Meşrutiyet Dönemi'nde Toplumsal Mühendislik Aracı Olarak Eğitim: İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin Eğitim Politikaları (1908-1918)

Jön Türkler, imparatorluğun dağılmasının sebebi olarak gördükleri Abdülhamit rejimini 23 Temmuz 1908 devrimiyle yıktılar. Amaçları, imparatorluğun bütünlüğünü korumak ve modernleşmesini sağlamaktı. Toplumsal ilerlemenin gerçekleşebilmesi için de halkı dönüşüm sürecine katmak istiyorlardı. Bu dönüşüm sürecinde de toplumu yeniden şekillendirmede eğitimi en temel araç olarak görüyorlardı. Müslüman - Türk tebaanın eğitim seviyesini yükseltmek isteyen İttihatçılar, formel eğitimin yanında basın ve kültürel etkinliklerle de kitlelere ulaşmaya çalışmışlardı. İşte bu çalışmada; II. Meşrutiyet Dönemi 'nde İttihat ve Terakki 'nin eğitim politikalarıyla toplumu dönüştürürken nasıl bir yol izlediği ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda İttihat ve Terakki'nin, vatanseverlik aşılamak için ders kitaplarının içeriğini kendi ideolojisine uygun bir şekilde değiştirerek toplumu şekillendirme gayreti üzerinde durulmaktadır.

Education as an instrument of social engineering in the second constitutional monarchy period: Education policies of the committee of Union and progress (1908-1918)

The Young Turks demolished the Hamidian regime by the Revolution of 23 July 1908, which they blamed for the disintegration of the Ottoman Empire. Their purpose was to protect the territorial integrity of the Empire and to modernize it. They believed that social progress could only be achieved with the involvement of citizens. According to them, education was a fundamental instrument of reshaping society in the social transformation process. The unionists wanted to enhance the educational level of Muslim Turkish citizens and for this purpose they tried to reach vast numbers of people via formal education as well as press and cultural activities. This study will attempt to investigate the path, which the Committee of Union and Progress followed while transforming society through education in the Second Constitutional Monarchy Period. In this context, the study will focus on the Committee's efforts to shape society by changing the content of school books in line with its ideology for the purpose of inoculating patriotism.

___

Ahenk, 10 Teşrin-i Evvel 1909.
Ahenk, 2 Teşrin-i Sani 1910.
Ahmad, F. (1986), İttihat ve Terakki (1908 - 1914), İstanbul, Kaynak Yayınları.
Ahmad, F. (1996), İttihatçılıktan Kemalizme, İstanbul, Kaynak Yayınları.
Ahmad, F. (1999), “Jön Türkler Döneminde Savaş ve Toplum 1908 - 1918”, (Çev. Sevda Akyüz), Tarih ve Toplum, Sayı 64, s. 239 - 248.
Akşin, S. (1971), “İttihat ve Terakki Üzerine”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 26, Sayı 1, s.153 - 182.
Akşin, S. (1998), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Ankara: İmge Yayınevi.
Akyüz, Y. (2002), “Eğitim Alanında Aydınların Özeleştirisi ve Balkan Savaşları”, Tarih ve Toplum, Sayı 228, Cilt 38, s. 54-58.
Alkan, M. Ö. (2000),“Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Eğitim İstatistikleri, 1839 - 1924”, Halil İnalcık - Şevket Pamuk (Eds.), Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Ankara: T.C Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
Alkan, M. Ö. (2001), “Resmi İdeolojinin Doğuşu ve Evrimi Üzerine Bir Deneme”, Mehmet Ö. Alkan (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası-Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, Cilt 1, İstanbul, İletişim Yayınları, s. 377 - 407.
Alkan, M. Ö. (2004), “İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Modernleşme ve Ulusçuluk Sürecinde Eğitim”, Kemal H. Karpat (Ed.), Osmanlı Geçmişi ve Bugünün Türkiye’si, (Çev. Sönmez Taner), İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, s. 73 - 242.
Arai, M. (1994), Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği, (Çev. Tansel Demirel), İstanbul, İletişim Yayınları.
Aydemir, Ş. S. (1979), Suyu Arayan Adam, İstanbul, Remzi Kitabevi.
Balcıoğlu, M. (1992), “Osmanlı Genç Dernekleri”, Türk Kültürü, Şubat, Sayı 346, s. 98 - 102.
Berkes, N. (2002), Türkiye’de Çağdaşlaşma, (Haz. Ahmet Kuyaş), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
Birinci, A. (1988), “İttihat ve Terakki’nin İlk Risalesi: Vatan Tehlikede”, Tarih ve Toplum, Sayı 54, s. 9 - 14.
BOA. İ. Mec. Umumi. 25. C. 1328.
BOA. BEO. Gel- Gid. Def. Maarif. 283128.
BOA. ŞD. TNZ.448/39.
Bumin, K. (1983), Batı’da Eğitim ve Çocuk, İstanbul, Alan Yayıncılık.
Doğan, Nuri (1994), Ders Kitapları ve Sosyalleşme (1876 - 1918), İstanbul, Bağlam Yayıncılık.
Düstur, İkinci Tertip, Cilt 6.
Emrullah Efendi, (1330), Osmanlı İttihad ve Terakki Fırkasının 1327 Senesi 4. Kongresinde Tanzim Olunan Siyasi Programa Dair İzahnâme,Konstantiniye:Matbaa-i Hayriye.
Fortna, B. C. (2005), Mekteb-i Hümayûn: Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İslâm, Devlet ve Eğitim, İstanbul, İletişim Yayınları.
Gencer, M. (2003), Jön Türk Modernizmi ve “Alman Ruhu”, 1908 - 1918 Dönemi Türk-Alman İlişkileri ve Eğitim, İstanbul, İletişim Yayınları.
“Genç Dernekleri Talimatnamesi”, Ahenk, 14 Nisan 1332/21 Cemaziyelahir 1334.
Georgeon, F. (2006), “Osmanlı Devletinde Türk Milliyetçiliğinin Yükselişi (1908 - 1914)” Osmanlı - Türk Modernleşmesi (1900 – 1930) Seçilmiş Makaleler, (Çev. Ali Berktay), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, s. 23- 38.
Halid Tevfik, “İhtiyacat-ı Medeniyemizin En Mühimlerinden: Mektepler”, İttihat, 28 Mart 1910.
Hanioğlu, M. Ş. (1985a), Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889 - 1902), Cilt 1, İstanbul, İletişim Yayınları.
Hanioğlu, Ş. (1985b), “Batıcılık”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 5, İletişim Yayınları, s. 1382 - 1388.
Hanioğlu, Ş. (1985c), “Osmanlıcılık”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 5, İletişim Yayınları, s. 1389 - 1393.
Hanioğlu, Ş. (1985d), “Türkçülük”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 5, İletişim Yayınları, s. 1394 - 1399.
Hüseyin Cahit, “Maarif Islahatı”, Tanin, 21 Şaban 1326/17 Eylül 1908.
Hüseyin Cahit, “Gençler ve Mektepler”, Tanin, 19 Şevval 1326/13 Teşrin-i Sani 1908.
Hüseyin Cahit, “Mektepler Meselesi Nasıl Çıktı?”, Tanin, 27 Cemaziyülevvel 1327/4 Haziran 1909.
Hüseyin Cahit, “Tedrisat Meselesi”, Tanin, 9 Recep 1327/26 Temmuz 1909.
Hüseyin Cahit, “Maarif İçin”, Tanin, 26 Rebiyülevvel 1328/7 Nisan 1910.
Karaca, A. (1993), Anadolu Islahâtı ve Ahmet Şâkir Paşa (1838 - 1899), İstanbul, Eren Yayıncılık.
Karakışla, Y. S. (1988), “II. Meşrutiyet’te Bir Çocuk Dergisi: Çocuk Dünyası”, Tarih ve Toplum, Cilt 9, No: 52, s. 216 - 220.
Kayalı, H. (1998), Jön Türkler ve Araplar (1908 - 1918), İstanbul, İletişim Yayınları.
Keddie, N. R. (1969), “Pan-Islam as Proto-Nationalism”, The Journal of Modern History, March, Vol. 41, No. 1, p. 17 -28.
Kieser, H. L. (2005), Iskalanmış Barış, Doğu Vilayetleri’nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839 - 1938, (Çev. Atilla Dirim), İstanbul, İletişim Yayınları.
Kieser, H. L. (2008), Türklüğe İhtida, 1870 - 1939 İsviçre’sinde Yeni Türkiye’nin Öncüleri, (Çev. Atilla Dirim), İstanbul, İletişim Yayınları.
Koçer, H. A. (1991), Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923), İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Kushner, D. (1979), Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu (1876 - 1908), (Çev. Şevket Serdar Türet - Rekin Ertem - Fahri Erdem), İstanbul, Kervan Yayınları.
Mantran, R. (1995), Osmanlı İmparatorluğu Tarihi II, (Çev. Server Tanilli), İstanbul, Adam Yayınları.
Mardin, Ş. (1983), Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895 - 1908, İstanbul, İletişim Yayınları.
Mardin, Ş. (1991), Türk Modernleşmesi Makaleler 4, Mümtaz’er Türköne - Tuncay Önder (Eds.), İstanbul, İletişim Yayınları.
Muhiddin, “Mektepler”, Tanin, 11 Cemaziyelahir 1328/18 Haziran 1910.
Okay, C. (1999a), Eski Harfli Çocuk Dergileri, İstanbul, Kitapevi Yayınları.
Okay, C. (1999b), Belgelerle Himaye-i Etfal Cemiyeti 1917-1923, İstanbul, Şule Yayınları.
Okay, C. (1999c), “Meşrutiyet Dönemi’nde Savaş ve Çocuk”, Osmanlı, Cilt 5, s. 489 - 495.
Okay, C. (2007), “War and Child in the Second Constitutional Period”, Enfance et Jeunesse dans le Monde Musulman, ESP Maisonneuve& Larose, p. 219 - 232.
Osman Ergin, (1977), Türkiye Maarif Tarihi, Cilt 3 - 4, İstanbul, Eser Matbaası. Satı, Layihalarım, İstanbul, 1327.
Satı, Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 15 Temmuz 1326, No. 6, Cilt 1, s. 185 - 195.
Sakaoğlu, N. (1993), Osmanlı Eğitim Tarihi, İstanbul.
Somel, S. A. (2001), “Osmanlı Reform Çağında Osmanlıcılık Düşüncesi (1839 - 1913)”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası-Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, Mehmet Ö. Aklan (Ed.), Cilt 1, İstanbul, İletişim Yayınları, s. 88 - 116.
Szyliowicz, J. S. (2000), “Osmanlı’nın Eğitsel Mirası: Efsane mi, Yoksa Gerçek mi?”, L. Carl Brown (Ed.), İmparatorluk Mirası, İstanbul, İletişim Yayınları.
Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, Cilt 1, Sayı 1, 1326 s. 1 - 2.
Tekeli, İ. - İlkin, S. (1999), Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Temir, A. (1987), Yusuf Akçura, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Toprak, Z. (1982), Milli İktisat ve Milli Burjuvazi (1908 - 1918), Ankara: Yurt Yayınları.
Toprak, Z. (1988), “80. Yıldönümünde ‘Hürriyetin İlanı’ (1908) ve ‘Rehber-i İttihad’”, Toplum ve Bilim, Sayı 42, s. 157 - 173.
Tunaya, T. Z. (1988), Türkiye'de Siyasal Partiler, Cilt 1, İstanbul, İletişim Yayınları.
Tunaya, T. Z. (1989), Türkiye'de Siyasal Partiler, Cilt 3, İstanbul, Hürriyet Vakfı Yayınları.
Tural, E. (2004), “Devlet ve Toplum Ekseninde Jön Türklük ve Bir Jön Türk’ün Düşün(dür)dükleri”, Amme İdaresi Dergisi, Mart 2004, Cilt 31, Sayı 1, s. 131 - 147.
Uyanık, E. (2000), II. Meşrutiyet Döneminde İttihat ve Terakki’nin Eğitim Politikası ve İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir.
Ülken, H. Z. (1979), Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul, Ülken Yayınları.
Üstel, F. (2004a), İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931, İstanbul, İletişim Yayınları.
Üstel, F. (2004b), Makbul Vatandaşın Peşinde: II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi, İstanbul, İletişim Yayınları.
Yağcıoğlu, E. (1992), İttihat ve Terakki’nin Son Yılları (1916 Kongre Zabıtları), İstanbul, Nehir Yayınları.
Yücel, H. A. (1994), Türkiye’de Orta Öğretim, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Zürcher, E. J. (1996), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul, İletişim Yayınları.
Zürcher, E. J. (2004), “Jön Türkler, Müslüman Osmanlılar ve Türk Milliyetçileri: Kimlik Politikaları 1908 - 1938”, Kemal H. Karpat (Ed.),Osmanlı Geçmişi ve Bugünün Türkiye’si, (Çev. Sönmez Taner), İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, s. 261 - 292.