URARTU DEVLETİNİN GÜNEY KAFKASYA POLİTİKASINDA NAHÇIVAN’NIN YERİ (NAHÇIVAN, AZERBAYCAN)

Öz Arkeolojik veriler ve yazılı kaynaklar Urartu krallarının İÖ IX yüzyılın sonlarından itibaren Güney Kafkasya’ya seferler yaptığını göstermektedir. Bu seferler sırasında bölgenin ekonomik açıdan önemini ve siyasi dengesini belirlemeye çalışan Urartu krallarının politikasında Aras vadisinin verimli toprakları önemli yer almıştır. İÖ VIII yüzyılda Güney Kafkasya politikasını gerçekleştiren Urartular Aras Ovası’nda, şimdiki Ermenistan’da Erebuni, Argistihinili, Teişebaini gibi üç büyük krali şehir yapmış, Güney Kafkasya ve Gökçe Havzası’nın bir kısmını ele geçirmişlerdir. Urartu devletinin dili ve sınırları hakkında bir sürü yanlış fikirler ileri süren Sovyet bilim adamları bu devletin sınırlarını daha da genişletmeye çalışmış, Azerbaycan Cumhuriyeti’ne bağlı olan Nahçıvan bölgesinin de Urartu devletinin sınırları içerisinde yer aldığını söylemişlerdir. Ama bu fikirler yeterli deliller olmadan ortaya çıkarılmıştır. Nahçıvan’ın Orta Demir Çağı yerleşmelerinin araştırılması Urartu krallarının İÖ IX yüzyılın sonlarında bu bölgeye seferler düzenlediğini göstermektedir. Nahçıvan’da bulunan Urartu izleri de bununla ilişkilidir. Urartu krallarına ait Yılandağ yazıtı ve Agsal kaya işaretleri onların yalnızca bu bölgeye yaptığı seferin başarısız olduğunu göstermektedir. Yılandağ yazıtında söylendiği gibi Nahçıvan’dan geçerek Aras’dan güneyde Pluadi ülkesinde Urartular’ın baş tanrısı Haldi’nin şerefine kale ve tapınak yaptırıp, kurban kesmişler. Baş tanrının şerefine Nahçıvan’da değil, Aras’ın güneyinde kale ve tapınak yaptırılması onların Nahçıvan’da kalıcı olmadığını göstermektedir. Bizzat kendimizin bulunduğu uluslararası ekipler tarafından Nahçıvan’da yapılan araştırmalar sırasında bölgenin her tarafı aranmış, Urartular’la ilgili bir yerleşmenin varlığına rastlanılmamıştır. Bu açıdan Nahçıvan’ın Urartu krallığının egemenliği altında ya da onun sınırları içerisinde olduğu söylenemez. Anahtar kelimeler: Güney Kafkasya, Nahçıvan, Oglankale, Orta Demir Çağı, Kaya işaretleri, Kaya mezarı.   Abstract Archeological finds and written sources show that from the end of the IX century Urartian kings organized campaigns to the South Caucasus. During these campaigns, the fertile lands of the Araxes valley held special importance, according to the policy of Urartian kings which emphasized the economic importance and political position of various regions. During the 8th century, in accordance with this policy in the Araxes Valley, Urartian kings built three big cities: Erebuni, Argishtikhinili and Teishebani. They occupied part of the South Caucasus and the Lake Gökçe basin (nowadays called Lake Sevan). Some Soviet scientists incorrectly proposed that the Urartian state was larger and artificially expanded the borders of Urartu to include the Azerbaijan Republic of Nakhchivan with in this state. However, there are no data to support these proposals. Excavations and other research on Middle Iron Age Nakhchivan has shown that since the end of the 9th century Urartian kings organized campaigns to this region. Evidence of Urartian contact in Nakhchivan's territory are connected with these campaigns. Rock art in Agsal and the Urartian inscription on Ilandag document these campaigns. Urartian armies seem to have by passed Nakhchivan, taking the route on the right side of the Araxes to the country of Pluadi where in honor of the main god of Urartu, Haldi, they organized sacrifices, built a fortress and constructed a sanctuary. The presence of this fortress and sanctuary in honor of their main god not in Nakhchivan, but south of the Araxes demonstrates that they did not lay claim to Nakhchivan. Surveys conducted by international expeditions at which we were present have not found any sign of Urartian monuments in Nakhchivan. Given this research, we argue that Nakhchivan was not a part of the Urartian state and was not subject to their authority. Keywords: South Caucasus, Nakhchivan, Oglankale, Middle Iron Age,  Rock signs, Rock tomb.

___

  • BALKAN, K. 1984 “Urartuluların Kökeni Ve Dilleri”. Belleten: 513-521.
  • BELLİ, O . 2010 “Urartu Kalelerindeki Anıtsal Kaya İşaretleri”. Anadolu Araştırmaları, 0 (11), 65-121. Retrieved from http://dergipark.gov.tr/iuanadolu/issue/1150/13448.
  • BELLİ O., SEVİN V. 1998 Nahçıvan’da Arkeolojik Araştırmalar. İstanbul : Arkeoloji ve Sanat.