AMİSOS NEKROPOLÜ’NDEN GEÇ HELENİSTİK VE ERKEN ROMA İMPARATORLUK DÖNEMİ’NDE KULLANILMIŞ BİR YER ALTI KAYA MEZARI, MEZAR BULUNTULARI VE TREPANASYONLU BİR KAFATASI PARÇASI ÜZERİNE BAZI DEĞERLENDİRMELER

MÖ 6. yüzyılın ortalarında Milet kolonizasyonun etkisiyle kurulan (bugünkü Atakum İlçesindeki Çakalca-Karadoğan Höyüğü) Amisos kenti, siyasi ve ticari hacminin gelişip gen işmesiyle birlikte MÖ 4. yüzyılın sonlarına doğru, 16 km. doğusuna (bugünkü İlkadım İlçesi, Toroman Tepe ve çevresi) konumlandırılmıştır. Bu dönemde kent, nekropol alanıyla birlikte sınırlarını genişleterek konumunu büyültmüştür. Kentin nekropol alanında sıkça karşılaşılan mezar tiplerinden biri olan yer altı kaya mezarı bu çalışmada ele alınmıştır. Söz konusu yer altı kaya mezarı, eğimli arazi yapısı üzerine konglomera kayaç yapısının oyulmasıyla yapılmıştır. Mezarda, Geç Helenistik Dönem ile Erken Roma İmparatorluk Dönemi’ne ait buluntular ele geçmiştir. İki defin nişi bulunan mezarda yoğun olarak pişmiş toprak unguentarium ve lagynos parçaları dikkati çekmektedir. Fusiform ve piriform gövde yapısına sahip unguentariumlar ile lagynoslara ait seramik parçalarının mezar içinde kırık olarak ele geçmesi belirli bir amacın varlığına işaret etmektedir. Mezarda defin kalıntıları olarak sadece ölü bireye ait kafatası parçaları ele geçmiştir. Ölü bireye ait kafatası parçalarından birinin üzerinde ise bir oyuk bulunmaktadır. Oyukla ilgili yapılan incelemeler, ölü bireyin kafatasına trepanasyon uygulamasının yapılmış olduğunu göstermiştir. Trepanasyonlu kafatası olarak kent nekropolünde ele geçen ilk örnektir. Çalışmada, trepanasyon uygulaması üzerinde durularak bazı çıkarımlarda bulunulmuştur. Ayrıca, mezar yapısı ve defin nişleri üzerinde durularak mezarda ele geçen altın, metal alaşım, cam, çakmaktaşı, demir, taş, pişmiş topraktan yapılmış in-situ konumda ele geçen buluntular katalog şekline ayrıntılı olarak işlenmiştir. Buluntular benzerleriyle karşılaştırılarak analojileri yapılıp tarihlendirilmiştir. Böylelikle mezar yapısından ve farklı dönemlere ait olan buluntulardan mezarın, Geç Helenistik-Erken Roma İmparatorluk Dönemi’nde birden çok kullanım görmüş olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Amisos, Helenistik Dönem, Roma İmparatorluk Dönemi, Yer Altı Kaya Mezarı, Mezar Buluntuları, Trepanasyon.

PDF

___

Anlağan vd. 1995, Anlağan, Ç., Anlağan, T., ve Günsenin Y. “Sadberk Hanım Müzesi”, Vehbi Koç Vakfı, İstanbul.
Arıkan-Erciyas 2006, Arıkan-Erciyas, D. B. “Studies in the Archaeology of Hellenistic Pontus: The Settlements, Monuments and Coınage of Mithradates VI and hıs Predecessors, In the Department of Classics of the College of Arts and Sciences”, (Unpublished PhD Thesis), University of Cincinnati.
Arslan 2007, Arslan, M. “Mithradates VI Eupator: Roma’nın Büyük Düşmanı”, Odin Yayıncılık, Eskiçağ Tarihi Dizisi:1, İstanbul.
Arslan vd. 2011, Arslan, M., Cinemre, O. ve Erdoğan, T. “Dadastana Nekropolü 2009 Yılı Kurtarma Kazısı”, 19. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, (29 Nisan-05 Mayıs 2010/Ordu), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın No:3269, Ankara, 327-340.
Arslan vd. 2012, Arslan, M., Metin, M., Cinemre, M. O., Çelik, T. ve Türkmen, M. “Juliopolis Nekropolü 2010 Yılı Kazı Çalışmaları”, 20. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, (25-29 Nisan 2011/Bodrum), Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No152, Ankara, 169-188.
Atasoy 1997, Atasoy, S. “Amisos: Karadeniz Kıyısında Antik Bir Kent”, Samoto Otomobil/Koç Holding, Samsun.
Aydın 2000, Aydın, Z. “Çanakkale Müzesi'nde Bulunan Troas Bölgesi Unguentariumları”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji, Erzurum.
Aydın-Tavukçu 2006, Aydın-Tavukçu, Z. “Parion Nekropolü 2005 Yılı Buluntuları”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimsel Enstitüsü, Arkeoloji Abd., Erzurum.
Bekker-Nielsen vd. 2015, Bekker-Nielsen, T., Czichon, R., Høgel, C., Kıvrak, B., Majbom, J. M., Sauer, V., Sørensen, S. L. ve Winther-Jacobsen, K., “Neoklaudiopolis Antik Kenti (Vezirköprü, Samsun) Tarihsel ve Arkeolojik Rehber”, (Çev. Acar, Ö.), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
Bingöl 1999, Bingöl, F. R. I. “Anadolu Medeniyetler Müzesi: Altın Takılar”, Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
Borgers 2015, Borgers, B. “Roman pottery production at the site of Vervoz, Belgium, between the mid-first century AD and the end of the second century AD”, Journel of Roman Pottery Studies, vol.16, (Ed. Willis, S.), 54-72.
Civelek 2007, Civelek, A. “Roma Cenaze Törenleri ve Gömme Gelenekleri”, Arkeoloji ve Sanat, 124, 71-80.
Davidson vd. 1984, Davidson, P. F. ve Oliver, A. Jr. “Ancient Greek and Roman Gold Jewelry in the Brooklyn Museum”, (Eds. Hall, E. S. ve Bothmer, B. V.), The Brooklyn Museum, N.Y.
Demir 2013, Demir, A. “Giresun Müzesinde Bulunan Bir Grup Cam Eser”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Abd., Erzurum.
Doğan 2006, Doğan, N. “İkiztepe İlk Tunç Çağı Mezarlık Buluntularının Sosyokültürel Açıdan Değerlendirilmesi”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Abd., İstanbul.
Dündar 2006, Dündar, E. “Hellenistik Çağ ve Roma Dönemleri Patara Unguentariumları”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
Fox 1869, Fox, L. “Flint Implements Found Associated With Roman Remains in Oxfordshire and the Isle of Thanet”, Journal of the Ethnological Society of London, 1/1, 1-12.
Gorny-Mosch 2014, “Gorny-Mosch, Giessener Münzhandlung Gmbh, Schmuck Antike Bis Neuzeit”, (26 Juni 2014), 223, Munich, Germany.
Gökçe vd. 1998, Gökçe, A. N. ve Üvey, D. “Eski Roma Tıbbında Hekimlik Sanatı”, İstanbul Tıp Fakültesi Mecmuası, 61/4, 517-520.
Greifenhagen 1975, Greifenhagen, A. “Schmuckar- beiten in Edelmetall, Band II: Einzelstucke”, Mann Verlag, Berlin.
Günel vd. 1992, Günel, T., Yurttagül, E. ve Yağcı, R. “Çayırhan-Gülşehri Nekropol Alanı Kurtarma Kazısı 1991”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1991 Yıllığı, Anadolu Medeniyetleri Müzesini Koruma ve Yaşatma Derneği Yayın No:II-6, Ankara, 29-70.
Gürbüzer 2016, Gürbüzer, M. “İdyma’daki Hellenistik Dönem Oda Mezarı”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü, Arkeoloji Abd, Muğla.
Indgjerd 2014, Indgjerd, H. R. “The Grave Goods of Roman Hierapolis: an Analysis of the Finds from Four Multiple Burial Tombs”, (Unpublished Master Thesis), Department of Archaeology, Conservation and History University, Oslo.
Kasapoğlu 2008, Kasapoğlu, H. “Parion Nekropolü 2006 Yılı Seramik Buluntuları”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Abd, Erzurum.
Kolb 2006, Kolb, M. “Das römische Gräberfeld von Rheingönheim”, (Inaugural-Dissertation zur Erlangung des akademischen Grades eines Doktors der Philosophie), Universität Mannheim, Mannheim.
Köroğlu 2004, Köroğlu, G. “Anadolu Uygarlıklarında Takı”, Türk Eskiçağ Enstitüsü Yayınları, İstanbul.
Laflı 2003, Laflı, E. “Studien zu Hellenistischen, Kaiserzeitlichen und spatantikfrühbyzantinischen Tonunguentarien aus Kilikien und Pisidien (Süd Türkei): Der Forschungsstand und Eine Auswahl Von Fundobjekten aus den Örtlichen Museen”, (Unpublished Phd Thesis), Philosophischen Fakultat der Universitat zu Köln, Köln.
Laflı 2012, Laflı, E. “Amisos ile İlgili Bilimsel Yayınların Bir Derlemesi”, (Eds. Aydın, M., Şişman, B., Özyurt, S. ve Atsız, H.), Samsun’a Bir Parantez Açılıyor Samsun Sempozyumu, Cilt.1, (13 - 16 Ekim 2011, Samsun), Samsun Valiliği, 1-20.
Luni 2001, Luni M. “I Bronz idi Forum Sempronii. L’utite e il Bello”, Edizioni Quattroventi Srl, Urbino.
Müze Raporu 2015, Müze Raporu, Samsun Müze Müdürlüğü’nün 03/12/2015 Tarih ve 262 Sayılı Uzman Raporu ve Eki.
Nicholas vd. 2013, Nicholas, M. ve Hicks, D. “World Archaeology at the Pitt Rivers Museum: A Characterization” (Eds. Hicks, D. ve Stevenson, A.), Archaeopress, 279-301.
Okunak 2005, Okunak, M. “Hierapolis Kuzey Nekropolü (159 Nolu Tümülüs) Anıt Mezar ve Buluntular”, (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
Öztürk 2012, Öztürk, N. “Erzurum Müzesi Cam Eserleri”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Erzurum.
Richter 1915, Richter, G. M. A. “Greek, Etruscan and Roman Bronzes”, The Gilliss Press, N.Y.
Robinson 1959, Robinson, H. S. “Pottery of the Roman Period: Chronology”, The Athenia Agora V, The American School of Classical Studies at Athens.
Saraçoğlu 2011, Saraçoğlu A. “Hellenistic And Roman Unguentaria From The Necropolis Of Tralles”, Anadolu/Anatolia, 37, 1-42.
Sevinç 2007a, Sevinç, F. “Hititlerde Ölülere ve Yeraltı Tanrılarına Sunulan Kurbanlar”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Eskiçağ Tarihi) Abd., Ankara.
Sevinç 2007b, Sevinç, E. F. “Hitit Krallarının Kraliçelerinin Cenaze Törenleri ve Eski Yakın Doğu’da Kremasyon Ölüyü Yakarak Defnetme Geleneği”, 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (ICANAS), c.7, (10-15 Eylül 2007/Ankara), 2777-2795.
SNG BM 1993, SNG BM. “Black Sea. Sylloge Nummorum Graecorum”, Vol. IX, The British Museum, Part 1: The Black Sea, London.
Strabon, Strabon, Geographica, (Ed. Jones, H. L), Londan, 1917.
Süzer 2019, Süzer, H. “Hellenistik ve Roma Dönemleri Sinop Unguentariumları”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Abd, Klasik Arkeoloji Abd., Konya.
Şenyurt 2005, Şenyurt, S. Y., Akçay, A. ve Kamış, Y. “Yüceören Doğu Kilikya’da Bir Helenistik Roma Nekropolü”, Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi Arkeolojik Kurtarma Kazıları Yayınları:1, Ankara.
Şirin vd. 2016a, Şirin, O. A. ve Kolağasıoğlu, M., “Çakalca-Karadoğan Höyüğü: Arkaik Dönemde Amisos ve Kybele Kültü”, SAMTAB (Samsun ve Çevresi Turizm Alanı Altyapı Hizmet Birimi) Yayınları 1, Samsun.
Şirin vd. 2016b, Şirin, O. A. ve Kolağasıoğlu, M. “Antik Amisos Kenti’nden Bir Yer Altı Odalı Mezar Örneği” Bütünşehir Kent Kültür Dergisi, 2/12, 78-80.
Şirin 2017, Şirin, O. A. “Amisos’ta Lahit Mezar Geleneği”, Amisos, 2/3, 86-126.
Şirin vd. 2017, Şirin, O. A. ve Kolağasıoğlu, M. “Amisos Nekropolü Basit Toprak Mezar ve Kiremit Mezar Geleneği”, Amisos, 2/2, 1-29.
Şirin 2018, Şirin, O. A. “Amisos’ta Roma İmparatorluk Dönemi (M.S. 2. Yüzyıl)’ne Ait Kalıntılarda Gerçekleştirilen Kurtarma Kazısı Ve Kazı Buluntuları”, Amisos, 3/5, 212-234.
Şirin vd. 2018a, Şirin, O. A., Kolağasıoğlu, M. ve Yiğitpaşa, D. “Tekkeköy İlçesi Kaya Mezarları”, Tekkeköy Tarihi, Dünden Bugüne: Antik Dönem, C.1, (Ed. Erler, M. Y., Temür, A. ve Yiğitpaşa, D.), Samsun, 78-115.
Şirin vd. 2018b, Şirin, O. A. ve Kolağasıoğlu, M. “Amisos’ta Urne Mezar Geleneği” Amisos, 3/4, 167-200.
Şirin 2019, Şirin, O. A. “Amisos Nekropolü’nden Geç Roma İmparatorluk Dönemi’ne Ait Bir Yer Altı Kaya Mezarı Ve Defin Buluntuları”, Amisos, 4/7, 238-278.
Şirin 2020, Şirin, O. A. “Çakalca-Karadoğan Höyüğü Kurtarma Kazısı: Amisos’ta Miletos Kolonizasyonuna Dair Buluntular”, Amisos, 5/9, 513-551.
Şirin 2021, Şirin, O. A. “Amisos Nekropolü’nden Roma İmparatorluk Dönemi’ne Ait Bir Yer Altı Kaya Mezarı ve Mezar Buluntuları Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Amisos, 6/10, 100-129.
Talleon vd. 2020, Talloen, P. ve Özden-Gerçeker, S. “Out of the Rock? Terracotta Figurines from Sagalassos in the Sadberk Hanım Museum in Istanbul”, Journals, 21, 1-34.
Tekin 2010, Tekin, O. “Eski Yunan ve Roma Tarihine Giriş”, İletişim Yayınları, İstanbul.
Temür 2015, Temür, A. “Thoughts on a Grave Stele from the Classical Era in Samsun Museum”, Belleten, 80/286, 817-825.
Thompson 1934, Thomson, A. H. “Terracotta Lamps”, Hesperia, 2/2, 311-476.
Tuluk 1999, Tuluk, G. G. “Dıe Unguentarıen Im Museum Von Izmir”, Anatolia Antiqua, VII, 127-166.
Yaraş 2018, Yaraş, A. “Terracotta Unguentaria from the Necropolis Hill Site of Maymun Sekisi, Mysia”, Unguentarium. A Terracotta Vessel form and other Related Vessels in the Hellenistic, Roman and Early Byzantine Mediterranean, An İnternational Symposium, (May 17-18, 2018/İzmir, Turkey), (Ed. Laflı E., Şahin, G. K.), Colloquia Anatolica et Aegaea Congressus internationales Smyrnenses X, 74-75.
Yiğitpaşa 2010, Yiğitpaşa, D. “Urartu Ölü Gömme Gelenekleri ve Ölümle İlgili Ritüeller”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 25, 177-202.
Yiğitpaşa vd. 2020, Yiğitpaşa, D. ve Şirin, O. A. “Vezirköprü’de 2012-2017 Yılları Arasında Gerçekleştirilen Kurtarma Kazıları Üzerine Gözlemler”, Amisos, 5/8, 178-218.
Yılmaz 2005, Yılmaz, M. “Kurtuluş Beldesi (Briula Nekropolü) Kurtarma Kazısı” 14. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazılar Sempozyumu, (30 Nisan-2 Mayıs 2004, Ürgüp/Nevşehir), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın No:3031, Ankara, 55-62.
Yılmaz 2013, Yılmaz, Y. “Karacasu Barajı Lokulus Tipi Oda Mezar Kurtarma Kazısı ve Temizlik Çalışmaları”, 22. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazılar Sempozyumu, (14-17 Kasım 2013/Adana), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın No:3411, Ankara, 257-268.
Yurtseven 2006, Yurtseven, F. “Tarsus Köylü Garajı Mezarı Buluntuları”, Anadolu, 31, 91-121. İnternet Kaynakları
Kulturportali 2021, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/isparta/kulturatlasi/ olumle-lgili-gelenek-ve-nanislar---olum-ve-defnetme (Erişim Tarihi: 09/09/2021).