Übey b. Ka‘b’ın Kıraat ve Hadis İlmindeki Yeri

Allah Resûlü’nün eğiterek onun etrafında kenetlenen, onu destekleyen ve İs-lam’ın yayılmasına en çok hizmeti geçen sahâbe neslini tanımak onlardan son-ra gelen Müslümanlar için çok önemlidir. Çünkü onları tanımak ve örnek al-mak suretiyle kendisine güvenen, onurlu, sorumlu, bilgili ve örnek bireyler oluşacak ve bunun sonucunda güzel insanlardan oluşan ideal bir toplum mey-dana gelecektir. Bu toplum ise tıpkı sahâbe nesli gibi yaşadığı çağa ve insanlara ışık olacak ve rehberlik edecektir. Übey b. Ka‘b (öl. 33/654) bazı özellikleri ile öne çıkmıştır. Onun bu şekilde ön planda olması arasında Medine’de ilk vahiy kâtibi olması, Hz. Peygamber’in bazı mektuplarını kaleme alması, bazı özel ortamlarda onun yanında bulunması ve yine Bedir’den itibaren bütün savaş-larda Allah Resûl’ünün yanında bulunması gibi sebepler zikredilebilir. Übey b. Ka‘b tefsir, kıraat, fıkıh ve hadis gibi ilimler konusunda kendisinden söz edilen bir sahâbîdir. Bu çalışmada onun öne çıktığı iki ilim olan kıraat ve hadis ilmin-deki yeri ele alınmıştır. Araştırmanın amacı Übey b. Kâ’b’ın kıraat ve hadis ilimleri alanındaki konumunu tespit etmektir. Çalışmada kıraatle ilgili eserler-den faydalanılmış ve Übey b. Kâ’b’ın Kütüb-i Sitte ile Ahmed b. Hanbel’in (öl. 241/855) Müsned’indeki rivayetleri tahlil edilmiştir. İlimdeki yetkinliği sebebiy-le farklı zamanlarda Hz. Peygamber tarafından takdir edilmiş ve yine sahâbe de yeri geldikçe onun ilim konusundaki üstünlüğünü zikrederek onu övmüş-lerdir. Nitekim Hz. Peygamber onu “Ümmetim içinde Kur’an’ı en iyi okuyanıdır” diye övmüştür. Übey b. Ka’b, Allah Resûl’ünün vefatından sonra kıraatle ilgili çıkan ihtilaflarda kendisine müracaat edilen ashâbdandır. Ona müracaat edenler arasında Hz. Ömer, Hz. Osman ve Zeyd b. Sâbit gibi Kur’an kıraatinde söz sahibi sahâbîlerin olması onun kıraatteki konumunu göstermesi açısından önem arz etmektedir. Übey b. Ka‘b’ın kıraatteki bilgisi sebebiyle bazı sahâbîler ve birçok tâbiîn ondan kıraat öğrenmiş ve onun kıraati, kırâat-i aşere imamla-rından Nâfî, İbn Kesîr, Ebû Amr, Âsım, Hamza, Kisâî ve Ebû Ca‘fer olmak üze-re yedisi tarafından öğrenilerek sonraki nesillere aktarılmıştır. Übey b. Ka‘b’ın ashâb arasında hadis alanında da önemli bir kişi olduğu görülmektedir. Sahâbe bazen hadisle ilgili hatırlayamadıkları ve tam bilemedikleri konularda onun bilgisine müracaat etmiştir. Yine o, doğru bildiği bir hadisi veya bir bilgiyi yö-neticilerin görüşünün tersine olsa da söylemekten çekinmemiştir. Sahâbeden 15 ve tâbiînden 30 kişi olmak üzere birçok kimse ondan hadis rivayet etmiştir. Fakat Übey b. Ka‘b’dan günümüze ulaşan rivayetlere bakıldığında rivayet sayısının çok fazla olmadığı görülmektedir. Sahâbeden bazılarının Hz. Pey-gamber’in “Benim adıma yalan uyduran Cehennemdeki yerine hazırlansın.” hadisi sebebiyle çok hadis rivayet etmediği görülmektedir. Übey b. Ka‘b da bu yüzden çok hadis rivayet etmemiş olabilir. Yine onun Kur’an öğretimi, tefsiri ve fıkhi konularla fazla iştigal etmesi de az hadis rivayet etme sebeplerinden olabilir. Übey b. Ka‘b’dan nakledilen bazı hadislerin isnad zincirinde bulunan râvilerin kârilerden oluştuğu görülmektedir. Übey b. Ka‘b’ın Kur'an öğrettiği öğrencilere zaman zaman hadisler de rivayet ettiği, kıraatle ilgilenen âlimlerin aynı zamanda hadisle de iştigal ettiği ve kıraatle ilgili rivayetlerin kıraat ilmi-ne dayanak olmasının yanında kâri ve muhaddis râviler vasıtasıyla rivayet edildiği anlaşılmaktadır. Übey b. Ka‘b’ın genellikle kendisine sorulan sorular üzerine ve meydana gelen bir olay üzerine hadis rivayet ettiği göze çarpmak-tadır. Übey b. Ka‘b’ın kıraat yönü daha baskın olduğu için kıraat, tefsir ve Kur’an’ın faziletiyle ilgili rivayetleri daha fazladır.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Kıraat, Sahâbe, Übey b. Ka'b, Seyyidü'l-Kurrâ

The Place of Ubayy b. Kâ’b in The Science of Qırāʾāt and Ḥadīth

It is very important for the Muslims who come after the companions to know the generation of the companions who were trained by the Prophet (Pbuh), knitted together around him, supported him and contributed to the spread of Islam the most. Because by getting to know them and imitating them, self-confident, honorable, responsible, knowledgeable and exemplary individuals will be formed, and as a result, an ideal society consisting of good people will emerge. This society, on the other hand, will be a light and guide to the age and people in which it lived, just like the generation of the companions. Ubayy b. Ka'b stood out with some of his features. Among the reasons why he was in the foreground in this way, the reasons such as being the first revelation scribe in Medina, writing some of the letters of the Prophet (Pbuh) being with him in some special occasions, and being with the Prophet (Pbuh) in all wars from Badr on can be mentioned. Ubayy b. Ka'b became one of the people who was mentioned about sciences such as tafsir, qiraat, fiqh and hadith. In this study, the two sciences in which he stands out due to his importance, his qirāʾāt and ḥadīth, are discussed. The research aims to determine the position of Ubayy b. Kâ’b in the field of qirāʾāt and ḥadīth sciences. In the study, the works related to qirāʾāt were used and the narrations of Ubayy b. Kâ’b in al-Kutub al-sitta and Aḥmad b. Ḥanbal's Musnad were analyzed. Due to his competence in sci-ence, he was appreciated by our Prophet (Pbuh) at different times, and the companions also praised him, by mentioning his superiority in science from time to time. Indeed, our Prophet (Pbuh) praised him as "the best reciter of the Qur'an among my ummah". Ubayy b. Ka'b was one of the companions consult-ed in disputes related to recitation after the death of our Prophet (Pbuh). Exist-ence of the companions like Hazrat Omar, Hazrat Osman and Zayd b. Sabit, who were authority in the Qur'an qiraat, among those who applied to him, has an importance in terms of showing his position in the Qur'an. Due to the knowledge of Ubayy in qiraat, some companions and many followers learned qiraat from him and his qiraat was learned and transferred to the next genera-tions by seven of the imams of qiraat-i ashara, named Nafi, Ibn Kathir, Abu Amr, Asim, Khamza, Kisâî and Abu Ca'fer. It seems that Ubayy was an im-portant person in the field of hadith among the companions. The companions sometimes consulted his knowledge about hadiths that they could not remem-ber and did not know exactly. Furthermore, he did not hesitate to say a hadith or information that he knew to be true, even if it was contrary to the opinion of the rulers. Many people, 15 of his companions and 30 of his followers, narrated hadiths from him. However, when we look at the narrations that have reached us from Ubayy, it is seen that the number of narrations is not very high. It is seen that some of the companions did not narrate so many hadiths due to the hadith "He who fabricates a lie on my behalf should get ready for his place in Hell.". Ubayy may not have narrated so many hadiths because of this hadith. This is why Ubay may not have narrated many hadiths. In addition, the fact that he was busy with teaching the Qur'an, its interpretation and fiqh issues may have also been the reasons for narrating less hadith. It is noticed that the narrators in the chain of isnad of some hadiths transmitted from Ubayy are composed of qaries (the readers of Qur’an). It is understood that Ubayy occa-sionally narrated hadiths to the students he taught the Qur'an, the scholars who were interested in qiraat were also engaged in hadith, and the narrations about the qiraat were not only based on the science of qiraat but were also transmitted through the Qur'an and hadith narrators. It is noted that Ubayy usually narrated hadiths on questions asked to him and on an event that took place. Since the skill in qiraat of Ubayy b. Ka'b was more dominant, he had more narrations about qiraat, tafsir and the virtues of the Qur'an.

Keywords:

Hadith, Qirâ'ât, Companions, Ubayy b. Ka'b, Sayyid al-Kurrâ,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnavûd vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2. Basım, 1420/1999.
Altıkulaç, Tayyar. “Nâfi‘ b. Abdirrahmân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/287-289. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Altıkulaç, Tayyar. “Zir b. Hubeyş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklope-disi. 44/449. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Atik, M. Kemal. “Übey b. Ka‘b ve Kur’an İlmindeki Yeri”. Erciyes Üniver-sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/4 (1 Ocak 1987), 149-178.
Aydemir, Abdullah. “Ebü’l-Âliye er-Riyâhî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/292. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Aydınlı, Abdullah. “İbn Ebû Lelâ, Abdurrahman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/435-436. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. 6 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 3. Basım, 1407/1987.
Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Usmâniyye. thk. Abdüsse-lam Muhammed Harun. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1411/1991.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usulü. Ankara: TDV Yayınları, 1985.
Çağlar, Garip. “Übey b. Ka‘b’ın (öl. 22/643) Sahâbeye Yönelttiği Eleştiri-ler”. İslam Neslinin Kurucu Nesli Sahâbe III – Sahâbe ve Dirayet İlimleri-. 633-656. ed. Ömer Faruk Akpınar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
Çelik, Taha. "Abdullah b. Mesûd’un "Unuttuğu" İddia Edilen Meselelerin Tahlili". Marife 17/1 (2017), 103-120.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl ed-Dârimî. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: MÜ İlahiyat Fakültesi Vakfı Ya-yınları, 70. Baskı, 2020.
Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
el-Pâlûvî, Hâmid b. el-Hâc Abdulfettâh. Zübdetü’l-irfân fî vücûhi’l-Kur’ân., nşr. Halil İbrahim Üren. İstanbul: Hacıveyiszâde İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2020.
Erul, Bünyamin. “Übey b. Kâ‘b”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/272-274. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Fayda, Mustafa. “Câbiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/538. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Fırat, Yavuz. Tecvîd ve Kıraat İlmi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Hacıve-yiszâde İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2018.
Hamîdullah, Muhammed. İslam Peygamberi. çev. Salih Tuğ. 2 cilt. İstan-bul: İrfan Yancılık, 5. Basım,1993.
İbn Abdilber, Yûsuf b. Abdilber en-Nemerî el-Kurtubî. el-İstîâb fî ma‘rifeti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.
İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Târîhu Dımaşk. thk. Amr b. Garâme. 80 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed el-Cezerî. Ġâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâi. thk. Gotthelf Bergsträsse. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2006.
İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî. el-Muhteseb fî tebyîni vücûhi şevâzzi’l-kırâât ve’l-îzâh ‘anhâ. thk. Ali en-Necdî Nâsıf ve Ab-dülfettah İsmail Şelebî. 2 Cilt. Kahire: Vizâratü’l-Evkâf, 2. Basım, 1406/1986.
İbn Ebî Dâvûd, Ebû Bekr Abdullah b. Ebî Dâvûd Süleymân b. Eş‘as es-Sicistânî. Kitâbü’l-Mesâhif. thk. Muhibbüddin Abdüssübhân Vâiz. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1423/2002.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Üsdü’l-gâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. thk. Muhammed İbrâhim el-Bennâ vd. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1409/1989.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbü’t-Tehzîb. 12 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, 1326.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. el-Meârif. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: Dâru’l-Meârif, 4. Basım 1981.
İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Bey-rut: Dâru Sâdır, 1968.
Jeffery, Arthur. “Ubey b. Ka’b Mushafı I”. çev. Alpaslan Sarı - M. Kemal ATİK. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (2009), 161-194.
Jeffery, Arthur. “Ubey b. Ka’b Mushafı II”. çev. Alpaslan Sarı - M. Kemal ATİK. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2009), 123-153.
Kandehlevî, M. Yusuf. Hayâtü’s-Sahâbe. çev. Sıtkı Gülle. 4 cilt. İstanbul: Divan Yayınları, 1990.
Karakuş, Abdülkadir. Übey b. Ka‘b İlmi Şahsiyeti, Kıraati ve Tefsirdeki Yeri. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2018.
Karataş, Mustafa. Hadislerin Artması ve Sayısı. İstanbul: İşaret yayınları, 2006.
Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yusuf b. Abdirrahmân. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessese-tü’r-Risâle, 1400/1980.
Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yusuf b. Abdirrahmân. Tuhfetü’l-eşrâf bi-ma‘rifeti’l-etrâf. thk. Abdüssamed Şerefüddîn. 13 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Basım, 1403/1983.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîh-i Müslim. thk. M. Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi'l-Arabiyye, 1412/1991.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. 8 Cilt. İstan-bul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
Pusmaz, Durak. Übey ibn Ka‘b ve Tefsirdeki Yeri. İstanbul: Marmara Üni-versitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât. thk. Safvân Adnân. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1412.
Sayan, Yunus Emre. “Muâz b. Cebel ve Eğitimciliği”. Pamukkale Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (30 Aralık 2021), 1107-1140. https://doi.org/10.17859/pauifd.989917
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. el-İtkân fi ‘ulûmi'l Kur'ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Mısır: el-Heyetü’l-Mısrıyyetü’l-Âmme, 1394/2008.
Şahin, Abdussabûr. Târîhu’l-Kur’ân. Kahire: Şeriketü Nehda, 3. Basım, 2007.
Tirmizî, Ebû Îsa Muhammed b. İsâ. Sünenü’t-Tirmizî. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siye-ru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnavûd. 23 Cilt. Beyrut: Müesse-setü’r-Risale, 7. Basım, 1410/1990.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Ma‘rifetü’l-kurrâi’l-kibâr ale’t-tabakâti ve’l-âsâr. thk. Tayyar Altıkulaç. 4 Cilt. İstanbul: İsam Yayınları, 1995.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tez-kiratü’l-huffâz. thk. Zekeriyya Umeyrât. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütü-bi’l İlmiyye, 1419/1998.