Murâd-ı Buhârî Tekkesi ve Fonksiyonları
Osmanlı medeniyet tasavvurunda mânevî dinamizmi güçlü kılan unsurlar genelde mescid, türbe, mektep, medrese ve tekke gibi yapılar olmuştur. Osmanlı yönetimi inşâ edilen bu dînî, sosyal, kültürel kuruluşlar vasıtasıyla halkla daha yakın iletişim kurabilmiş ve toplumları kendisine daha kısa sürede bağlayabilmiştir. Bu anlamda Osmanlı toplum hayatında ihtiyaç duyulan kurumlardan olan tekkeler, devlet ve halkın desteği ile şehirlerden köylere kadar hemen her bölgede hızla yayılmıştır. Bunlardan biri de Nakşbendîliğin Müceddidiyye şubesinin önemli merkezlerinden olan Şeyh Murâd-ı Buhârî Tekkesi’dir. Tarihten devralınan kültürel mirası doğru biçimde tespit etmek, değerlendirmek ve bunu gelecek nesillere aktarmak millî varlığın devamının temini açısından oldukça büyük önem arz etmektedir. Bu amaca yönelik olarak hazırladığımız Şeyh Murâd-ı Buhârî Tekkesi ile ilgili çalışmamız bir giriş üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde tekkenin kuruluşu, yeri, bânisi ve âyin günü hakkında tanıtıcı bilgilere yer verilmiştir. İlk bölümde söz konusu tekkenin şeyhleri özellikle, Nakşbendîliğin Müceddidiye kolunu İstanbul’a taşıyan Şeyh Muhammed Murâd-ı Buhârî ile son devrin tanınmış mutasavvıflarından olan Abdülkādir Belhî daha detaylı olarak ele alınmıştır. İkinci bölümde, tekkenin hazîresinde medfûn bulunanların isimleri sıralanmıştır. Çalışmanın son bölümünde ise Murâd-ı Buhârî Tekkesi’nde icrâ edilen faaliyetlere ve fizikî konuma yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler:
Nakşbendiyye, Murâd-ı Buhârî Tekkesi, tarîkat, sûfî, şeyh
Murâd-ı Buhari Dervish Lodge and It’s Functions
In the civilization concept during the Ottoman era, the elements that empowered our spiritual dynamism were mainly masjids, schools, madrasahs and Islamic lodges. The Ottoman Administration was able to establish a successful and close communication with its people by using these religious, social and cultural institutions, and connected the societies to itself in a very short time. In this context, the Islamic lodges that were needed in the Ottoman social life became widespread in cities and in rural areas with the support of the state and people. One of these lodges is the Sheikh Murâd-ı Buhari Lodge, which is among the important centers of the Müceddidiyye Branch of the Naqshbandi tariqa, which is an Islamic religious cult. Determining the cultural heritage that were received from the history in the most accurate way and transferring it to the next generation is extremely important in ensuring that our national existence continues further. Our study, which is prepared by us for this purpose, consists of an Introduction and three developmental parts. In the Introduction part, the establishment of the lodge, its place, its founder and the day of the religious rituals are given. In the first part, the sheiks of the abovementioned lodge, especially Sheikh Murâd-ı Buhari who carried the Müceddidiyye Branch of the Naqshbandi tariqa to İstanbul, and Abdülkadir Belhi who was one of the well-known sufis of the last decades are introduced in detail. In the second section, the names of the deceased people buried in the burial area of the lodge are given. In the last part of the study, the religious activities of the Şeyh Murâd-ı Buhari Lodge and the physical location of it are given.
Keywords:
Naqshbandi, Murâd-ı Buhari Lodge, tariqa, sufi, sheikh,
___
- Albayrak, Sadık, Son Devir Osmanlı Ulemâsı, İstanbul, 1996.
- Âsitâne-i Âliyye’de ve Bilâd-ı Selâse’de Kāin El’an Mevcûd ve Muhterik olmuş Tekkelerin İsim ve Şöhretleri ve Mukābele-i Şerîfe Günleri Beyân Olunur, Matbaa-i Darü’l-Hilâfetü’l-Aliyye, İstanbul, 1256/1840.
- Aynur, Hatice, “Sâliha Sultan’ın Düğün Töreni ve Şenlikleri”, Târih ve Toplum, c. XI, sayı: 61, Ocak, 1989, ss. 30-39.
- Ayvansarâyî, Hüseyin, Hadîkakatü’l-Cevâmi‘, c. I-II, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1281.
- Ayvansarâyî, Mecmûa-i Tevârih, haz. Fahri Ç. Derin- Vahid Çabuk, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1985.
- Azamat, Nihat, “Abdulkadir Belhî”, DİA, c. I, İstanbul, 1988, ss. 231-232.
- Bandırmalızâde Seyyid Ahmed Münîb Üsküdârî, Mecmûa-i Tekâyâ, İstanbul, 1307/1889.
- Bayrı, Mehmet Halit, İstanbul Folkloru, Baha Matbaası, İstanbul, 1972.
- BOA, İ.MVL, 289/11501.
- BOA, C.EV, 441/22312. BOA, C.EV, 457/23118.
- BOA, C.EV, 204/14955. BOA, İ.MVL, 317/13371.
- BOA, İ.MVL, 417/18216.
- BOA, İ.ŞD, 64/3784.
- BOA, C.EV, 503/25438.
- BOA, İ.ŞD, 92/5482.
- Bolat, Ali, Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melâmetîlik, İnsan Yay., İstanbul, 2003.
- Bursalı Mehmed Tâhir Efendi, OsmanlıMüellifleri, c. I-III, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1333.
- Çetin, Atilla, “İstanbul’daki Tekke, Zâviye ve Hânkâhlar Hakkında 1199/1784 Tarihli Önemli Bir Vesika”, Vakıflar Dergisi, sayı: XIII, Ankara, 1981.
- Emecen, Feridun, “İzzî Süleyman Efendi”, DİA, c. XXIII, İstanbul, 2001.
- Ergun, Sâdeddin Nüzhet, Türk Şâirleri, c. I-III, İstanbul, yy.
- Erünsal, İsmail, Osmanlı Vakıf Kütüphâneleri, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 2008.
- Gölpınarlı, Abdülbâkî. Melâmîlik ve Melâmîler, Devlet Matbaası, İstanbul, 1931.
- Gölpınarlı, Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1983.
- Hacı İsmâil Beyzâde Osman Bey, Mecmûa-i Cevâmi‘, c. I-II, İstanbul, 1304.
- Halil b. Ali b. Muhammed el-Murâdî, Silkü'd-Dürer fî A'yani's-Sâni Aşr, c. I-IV, Beyrut, 1206.
- Haskan, Mehmet Mermi, Eyüp Sultan Târihi, İstanbul, 2009.
- Heyet, “Abdülkadir Efendi, Belhî, Seyyid”, İstanbul Kültür Sanat Ansiklopedisi, c. I, İstanbul, 1982, s. 171.
- Işın, Ekrem, “Abdülkadir Belhî”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. I, İstanbul, 1994, s. 44.
- Işın, “Nakşbendîlik”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. VI, İstanbul, 1994, ss. 31-39.
- İnal, İbnülemin Mahmud Kemâl, Son Asır Türk Şâirleri, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1988.
- İsmail E. Erünsal, Osmanlı Vakıf Kütüphâneleri, Ankara, 2008,
- İşli, Esin D, İstanbul Tekkeleri Mimârisi Eklentileri ve Restorasyonu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 1998.
- Kara, H. Fahrunnisa Ensari, İstanbul Metropoliten Alan Gelişme Sürecinde Bir Dînî, Kültürel Sosyal Yerleşim Merkezi-Eyüp, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 1994.
- Koçu, Reşad Ekrem, “Cuma Tekkeleri”, İstanbul Ansiklopedisi, c. VII, İstanbul, 1965, s. 3621.
- Koçu, “Dergâhlar”, İstanbul Ansiklopedisi, c. VIII, İstanbul, 1966, ss. 4476-4484.
- Kut, Günay, Turgut Kut, “İstanbul Tekkelerine Ait Bir Kaynak: Dergâhnâme”, Varia Turcica, c. VII, İstanbul, 1987, ss. 213-236.
- Mehmed Zâkir Şükrü Efendi, Die Istanbuler Derwisch-Konvente Und Ihre Scheiche (Mecmûa-i Tekâyâ), yayına hazırlayan, M. Serhan Tayşî- Klaus Kreiser, Friburg, 1980.
- Melekpaşazâde Kadri Bey, Hânkâhnâme, Süleymaniye Kütüphanesi, Nuri Arlasez Bölümü, no: 36.
- Öz, Tahsin, İstanbul Câmileri, c. I-II, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1987.
- Özdamar, Mustafa, Dersaâdet Dergâhları, Kırk Kandil Yay., İstanbul, 1994.
- Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Târih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yay., İstanbul, 1993.
- Süreyyâ, Mehmed, Sicill-i Osmânî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye, İstanbul, Matbaa-i Âmire, 1308.
- Şenalp, Muharrem Hilmi, “Eyüp Sultan’da Şeyh Murâd Külliyesi”, Lâle Dergisi, yıl: 1, sayı: 1, Türk Petrol Vakfı Yay., İstanbul, Temmuz 1982, ss. 22-26.
- Şeyhî Mehmed Efendi, Şekāik-i Nûmaniyye ve Zeyilleri “Vekāyiü’l-Füdalâ”, nşr. Abdulkadir Özcan, İstanbul, 1989.
- Şimşek, Halil İbrahim, 18. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Nakşbendî-Müceddidîlik Anadolu’daki Temsilcileri ve Tasavvufî Görüşleri, Hitit Kitap Yayınevi, Çorum, 2014.
- Şimşek, Osmanlı’da Müceddidîlik XII/ XVIII.Yüzyıl, Sûf Yay., Ankara, 2004.
- Şimşek, “Murâd Buhârî”, DİA, c. XXXI, İstanbul 2006, ss. 185-187.
- Şimşek, “Anadolu Müceddidîlerine İlişkin Bazı Tarihi Bilgilerin Kullanılışı Üzerine Bir Değerlendirme”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. I, sayı: 2, 2002/2, ss. 213-227.
- Tanışık, İbrahim Hilmi, İstanbul Çeşmeleri I, (İstanbul Ciheti), Maarif Matbaası, İstanbul, 1943.
- Tanman, M. Baha, “Murâd Buhârî Tekkesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. V, İstanbul, 1994, ss. 514-516.
- Tanman, “Şeyh Murâd Tekkesi”, DİA, c. XXXIX, İstanbul, 2010, ss. 62-64.
- Tanman, İstanbul Tekkeleri’nin Mimârî ve Süseleme Özellikleri, Tipoloji Denemeleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1990.
- Telci, Cahit, “İstanbul Tekkeleri Hakkında 1885 Târihli Bir İstatistik”, 50. Yıl Atatürkçülük Armağanı, Akademi Kitabevi, İzmir, 1994, ss. 197-208.
- Tilgen, Nurullah, Eyüp’lü Hattatlar (1650-1950), Aydınlık Basımevi, İstanbul, 1950.
- Torun, Ahmet Semih, “Şeyh Muhammed Murâd-ı Buhârî Tekkesi Hazîresi Üzerine Bir Değerlendirme”, Vakıflar Dergisi, sayı: 34, 2010, ss. 125-161.
- Vassâf, Hüseyin, Sefîne-i Evliyâ-yı Ebrâr fî Şerh-i Esmâr-ı Esrâr, 1348/1929, I-V, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar Bölümü, no: 2305-2309.
- Yeşilzâde Mehmed Sâlih Efendi, Rehber-i Tekâyâ, Süleymaniye Kütüphanesi, Tırnovalı Bölümü, no: 1035.
- ISSN: 2667-7326
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2013
- Yayıncı: Amasya Üniversitesi