Milli ve Modern Köylünün Peşinde: Halkevlerinin Köy Gezileri

Erken Cumhuriyet Dönemi’nin yaklaşık ilk on yılı sonucunda rejimle halk ve köylüler arasındaki açıyı kapatmak üzere kurulan Halkevleri, o güne kadar genellikle dağınık cemaatler halinde yaşayan Anadolu köylülüğünden modern bir millet yaratmanın peşine düşmüş ve Türkiye’nin birçok bölgesinde kurulan bu kurum milletin özü olarak tarif ettikleri köylüyü keşfetmek ve medeni ve milli bilgiler doğrultusunda ıslah etmek için köylere geziler düzenlemişti. Ancak dönemin milliyetçi söyleminde romantik bir tarzla yüceltilen köylere düzenlenen bu geziler köy ve köylüyle gerçek karşılaşma anlarına denk düştü ve söylemsel olarak yüceltilen köylü ile var olduğu halde haliyle keşfedilen köylü arasındaki açı dönemin kadrolarına bir hayal kırıklığı olarak yansıdı. Bu makale, Kemalizm’in modern millet projesinin araçlarından birisi olarak köy gezilerine odaklanarak, Erken Cumhuriyet döneminde millet tahayyülünün köy gezileri gibi gerçek karşılaşma anlarında yaşadığı sarsıntıyı incelemekte ve köyü söz konusu milli ve modern imgeye göre dönüştürebilmek adına, köylünün içinde bulunduğu mevcut “geri” durumun tarihsel ve toplumsal kökenlerini neredeyse hiç dikkate almaksızın yapılan tavsiyelerin ve sınırlı da olsa bazı “bilimsel” uygulamaların köye ve köylüye dışsal kaldığını iddia etmektedir. Gerçekten de köy gezileri, rejim ile halkın kaynaştığı anlardan ziyade, köycü açısından yücelttikleri imgenin gerçekliğiyle karşılaştıklarında yaşadıkları bir hayal kırıklığı, köylüler açısından ise bir takım güç sahibi “dışarlılıkların” toplumsal yaşamlarına dokunmayan buyurgan tavsiye ve öğütlerinden ibaret kalmış, dolayısıyla, amaçlananın tersine rejim ve aydınlar ile köy ve köylü arasında bir sınır çekme edimine denk düşmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Halkevleri, Kemalist Milliyetçilik ve Halkçılık, Köy Gezileri, Modern Millet İnşası

Seeking for National and Modern Peasants: Village Excursions of the People’s Houses

The People’s Houses which have been founded in the early 1930s with the aim of closing the gap between the existing regime and peasant masses have sought for transforming the Anatolian peasantry that had been until now living as dispersed communities into a homogenous modern nation. This institution whose branches have been opened up in the different parts of Turkey has tried to discover and then modernize and nationalize the Anatolian peasantry through the village excursions. But these excursions which have been conducted in the villages and among the peasantry that both have been romanticized and glorified in the nationalist discourse of the period turned into a moment in which the nationalist cadres have experienced the realities of the village life. In this article, through focusing on the village excursions, I’ll examine the challenges of the Kemalist imagination of the nation which came out of the such as fusion of moment between the regime and the people and assert that these inculcations and several limited scientific implementations which nearly completely ignored the historical and social roots of the “problems” of the village life in an effort to close the gap between the national and modern image of the regime and the real situation of the peasants remained by and large pointless for this social group. In fact, the village excursions rather than representing a moment of fusion between the regime and the people, meant a disappointment for the participants as they witnessed a very different and frustrating village life from what they had imagined. For the villagers, through the village excursions some outsiders who represented the state authority turned up for one day and made some recommendations which mostly did not resonate with their experiences. As a result, these were another border-separating activities between the regime and the people unlike its original purposes.

Keywords:

The People’s Houses, the Kemalist Nationalism and Populism, the Village Excursions, Invention of the Modern Nation,

PDF

___

19 Mayıs (1936), “Köycülük Şubesi”, 19 Mayıs, (5): 31.
19 Mayıs (1940), “Vezirköprü Halkevi Çalışmaları”, 19 Mayıs, V (6): 23.
19 Mayıs (1943), “Geziler”, 19 Mayıs, 29 Birinciteşrin, 64.
19 Mayıs (1947), “Köycülük Kolu”, 19 Mayıs, 8 (79).
A. C. (1933), “Halkevimizin Köy Seyahatları: Yavuzkemal Nahiyesi”, Aksu, 1 (1): 26-29.
Açıkel, Fethi (2002), “Devletin Manevi Şahsiyeti ve Ulusun Pedagojisi”, Bora, Tanıl (Der.), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt 4: Milliyetçilik (İstanbul: İletişim Yayınları): 117-139.
Ahıska, Meltem (2005), Radyonun Sihirli Kapısı: Garbiyatçılık ve Politik Öznellik (İstanbul: İletişim).
Akın, Yiğit (2007), “Reconsidering State, Party, and Society in Early Republican Turkey: Politics of Petitioning”, International Journal of Middle East Studies, 39: 435-457.
Akın, Yiğit (2019), “Gürbüz ve Yavru Evlatlar”: Erken Cumhuriyet’te Beden Terbiyesi ve Spor (İstanbul: İletişim Yayınları).
Aksu (1934), “Köy Gezisi”, Aksu, 3-4-5-6: 21-22.
Akşit, Ahmet (1938), “Köycülerle Çiftçi Köylülerimiz Arasında Bir Hasbihâl”, İnanç, 1. Teşrin, 20: 37-40.
Albayrak, E. (1937), “Köycülerin Şimkürek Köy Gezintileri”, Ortayayla, 6-7: 13-17.
Alemdaroğlu, Ayça (2002), “Öjeni Düşüncesi”, Bora, Tanıl (Der.), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, cilt 4: Milliyetçilik. (İstanbul: İletişim Yayınları): 414-421.
Alemdaroğlu, Ayça (2005), “Politics of the Body and Eugenic Discourse in Early Republican Turkey”, Body & Society, 11 (3): 61-76.
Ali, Sabahattin (2014a), “Köpek”, Kağnı-Ses-Esirler (İstanbul: YKY): 123-132.
Ali, Sabahattin (2014b), “Ses”, Kağnı-Ses-Esirler (İstanbul: YKY): 111-122.
Ali, Sabahattin (2021), “Bir Konferans,” Yeni Dünya (İstanbul: YKY): 75-78.
Alp, Tekin (1936), Kemalizm (İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi Matbaası).
Amcası, İzverin (1939), “Alata-Kazanlı”, İçel, 13: 4-5.
Anderson, Benedict (1995), Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması (İstanbul: Metis).
Arpacı, Murat (2015), “Sağlam Nesiller ya da Dejenerasyon: Türkiye’de Alkol Karşıtı Düşünce ve Hareket (1910-1950)”, Toplum ve Bilim, 134: 30-54.
Atasoygil, Nurettin (1947), “Engiz Köyüne Bir Gezi”, 19 Mayıs, 8 (81): 12.
Atasoygil, Nurettin (1948), “Evimizin Bir Köy Gezisi”, 19 Mayıs, 8 (96): 14-16.
Ateş, Ahmet Emre (2021), Kazma-Kürek, Defter-Kitap: Köy Enstitüleri, Sekülarizm ve Romantik Milliyetçilik (İstanbul: İletişim Yayınları).
Aydın, Ertan (2004), “Pecularities of Turkish Revolutionary Ideology in the 1930s: The Ülkü Version of Kemalism, 1933-1936”, Middle Eastern Studies, 40 (5): 55-82.
Aytekin, Sefer (1936), “Büyük Oyumca Köyü”, 19 Mayıs, 8: 23-24.
Bengü, Şakir (1949), “Bengü Köyü”, 19 Mayıs, 9 (101): 15-16.
Bhabha, Homi K. (1990a), “Introduction: Narrating the Nation”, Bhabha, Homi K. (Der.), Nation and Narration (London: Routledge): 1-8.
Bhabha, Homi K. (1990b), “DissemiNation: Time, Narrative and the Margins of the Modern Nation”, Bhabha, Homi K. (Der.), Nation and Narration (London: Routledge): 291-323.
Bora, Tanıl (1999), Türk Sağının Üç Hali: Milliyetçilik, Muhafazakârlık, İslamcılık (İstanbul: Birikim Yayınları).
Bora, Tanıl (2007), “Türk Milliyetçiliğinin İnşasında Vatan İmgesi: Harita ve ‘Somut’ Ülke - Milliyetçiliğin Vatanı Neresi?”, Birikim, 213: 26-36.
Bora, Tanıl ve Nergis Canefe (2002), Türkiye’de Popülist Milliyetçilik”, Tanıl Bora (Der.), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt 4: Milliyetçilik (İstanbul: İletişim Yayınları): 635-662.
Bora, Tanıl ve Necmi Erdoğan (2003), “Muhafazakâr Popülizm”, Çiğdem, Ahmet (Der.), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt 5: Muhafazakârlık (İstanbul: İletişim Yayınları): 632-644.
Boratav, Korkut (1998), Türkiye İktisat Tarihi, 1908-1985 (İstanbul: Gerçek Yayınevi).
Cankatan, Yasfi (1939), “Halkevi Gezisi: Murtına”, Türk Akdeniz, Birinci Teşrin 135: 18-20.
Cantek, L. Funda Şenol (2003), “Yaban”lar ve Yerliler: Başkent Olma Sürecinde Ankara (İstanbul: İletişim Yayınları).
Chatterjee, Partha (2002), Ulus ve Parçaları: Kolonyal ve Post-Kolonyal Tarihler (İstanbul: İletişim Yayınları).
CHF (1931), Üçüncü Büyük Kongre Zabıtları (İstanbul: Devlet Matbaası).
CHP Kütahya Halkevi (t.y.), Köycünün Defteri (Kütahya: İl Basımevi).
Çağlar, Behçet Kemal (1935), “Halkevleri Niçin ve Nasıl Açıldı.” Halkevleri 1932-1935: 103 Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl Çalıştı (Ankara: y.y.).
Çakın, H. (1936), “Tepe ve Dağ Köylerinde Tetkikler”, Altın Yaprak, 18: 6-7.
Çavdar, Tevfik (1999), “Halkevleri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 4: 878-884.
Çeçen, Anıl (1990), Halkevleri: Atatürk’ün Kültür Kurumu (Ankara: Gündoğan Yayınları).
Çınar, Metin (2013), Anadoluculuk ve Tek Parti CHP’de Sağ Kanat (İstanbul: İletişim Yayınları).
De Certeau, Michel (2000), “The Beauty of the Dead: Nisard”, Heterologoies: Discourse on the Other (Minneapolis: University of Minnesota Press): 119-137.
De Certeau, Michel (2009), Gündelik Hayatın Keşfi-I: Eylem, Uygulama, Üretim Sanatları (Ankara: Dost Kitabevi).
Denizli Halkevi (1937), Köycüler Komitası Köylerde (Denizli: Yeni Basımevi).
Dilmen, Naci (1944), “Taflan Köyü”, 19 Mayıs, 7 (67): 30.
Dilmen, Naci (1947), “Kocadağ Gezisi”, 19 Mayıs, 8 (85): 12.
Dinç, İbrahim (1940), Ortaköy (Kırşehir: Kırşehir V. Matbaası).
Doğudandoğan, Y. (1944a), “Köy Notları: Mansurlu Köyü”, Görüşler, 6 (67-68).
Doğudandoğan, Y. (1944b), “Köy Notları”, Görüşler, 6 (63): 12-13.
Engin, M. Saffet (1938), Kemalizm İnkılabının Prensipleri (İstanbul: Cumhruiyet Matbaası).
Epengin, Emin (1939a), “Köy Gezileri: Tümük, Karadıvar, Kürkçü”, İçel, 1. Kanun (23): 11.
Epengin, Emin (1939b), “Tece Köyü”, İçel, 17: 10-13.
Erdoğan, Fehmi (1944), “Muradiye Köyü”, Gediz, 6 (73): 6-7.
Erdoğan, Necmi (1998), “Popüler Anlatılar ve Kemalist Pedagoji”, Birikim, 105-106: 117-125.
Erdemli, Hasan (1940), Köy Tetkikleri: Ömerhacılıköyü (Kırşehir: Kırşehir Köy Basımevi).
Erenel, İbrahim (1940), “Bulancak Kazasının (Şeyhmusa) Köyü”, Aksu, II (21): 3-7.
Ergin, M. (1936), “Köylerimiz ve Köycülerimiz”, Türkün, 7: 31-33.
Esen, M. Süheyl (1949), “Tütüncü Maden Köylerinde Bir Gezinti VI”, 19 Mayıs, 9 (105): 9-11.
Frey, Frederick (1965), The Turkish Political Elite (MA: MIT Press).
Galip, Reşit (1932), “Türk Irk ve Medeniyet Tarihine Umumi Bir Bakış”, Birinci Türk Tarih Kongresi: Konferanslar, Müzakere Zabıtları (İstanbul: Maarif Vekaleti).
Gediz (1938), “Köy Gezileri”, Gediz, 11: 17.
Gediz (1941), “Köy Gezileri”, Gediz, 5 (53): 15-17.
Güleç, Alâettin (1936), Küçükyozgat Köyü (Ankara: Ankara Halkevi Neşriyatı).
Günel, Abdullah (t.y.), “Yomra Gezisi”, İnan: 6-7.
Günel, Abdullah (1937), “Argalya Gezisi”, İnan, 5: 5-6.
Güneş, Günver ve Müslime Güneş (2007), “Cumhuriyet Dönemi’nde Manisa’nın Sosyo-Kültürel Yaşamında Halkevi’nin Yeri ve Önemi”, ÇITAD, 15: 55-72.
Halkevleri Çalışma Talimatnamesi (1940) (Ankara: Zerbamat).
Heper, Metin (1985), The State Tradition in Turkey (Hull: Eothen Press).
Hobsbawm, Eric (1995), 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik (İstanbul: Ayrıntı Yayınları).
Hobsbawm, Eric (2000), “Introduction: Inventing Traditions”, Hobsbawm, Eric ve Terenge Rangers (Der.), The Invention of Tradition (Cambridge: Cambridge University): 1-15.
İnan, Süleyman (2000), “Denizli’deki Halkevleri ve Faaliyetleri (1932-1951)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 25-26: 135-157.
İşgör, A. Süreyya (1937), “Lapa Köyü”, Aksu, 16: 19-24.
Kansu, Aykut (2017), 1908 Devrimi (İstanbul: İletişim Yayınları).
Karaca, M. İsa (1948), “Alanos Köyü”, 19 Mayıs, 8 (94): 8-10.
Karacadağ (t.y.), “Köycülük”, 3 (36): 193.
Karal, Enver Ziya (1998), Atatürk ve Devrim (Ankara: ODTÜ Yayıncılık).
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (2020), Panorama (İstanbul: İletişim Yayınları).
Karaömerlioğlu, M. Asim (1998), “The People’s Houses and the Cult of the Peasant in Turkey”, Middle Eastern Studies, 34 (4): 67-91.
Karaömerlioğlu, M. Asım (2001), “Tek Parti Döneminde Halkçılık”, İnsel, Ahmet (Der.), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt 2: Kemalizm (İstanbul: İletişim Yayınları): 272-283.
Karaömerlioğlu, M. Asım (2001), “Türkiye’de Köycülük”, İnsel, Ahmet (Der.), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt 2: Kemalizm (İstanbul: İletişim Yayınları): 284-297.
Karaömerlioğlu, M. Asım (2002), “The Peasants in Early Turkish Literature”, East European Quarterly, XXXVI (2): 127-153.
Karaömerlioğlu, M. Asım (2017), Orada Bir Köy Var Uzakta: Erken Cumhuriyet Döneminde Köycü Söylem (İstanbul: İletişim Yayınları).
Karpat, Kemal (1963), “The People’s Houses in Turkey: Establishment and Growth”, Middle East Journal, 17 (1/2): 55-67.
Kayseri Halkevi (1937), “İlbay Adli Bayman’ın Başkanlığı Altında Kayseri Halkevinin Tertip Ettiği Yaya Köy Gezileri Notlarıdır”, Seri: 4, Argıncık Köyü (Kayseri: Kayseri Vilâyet Matbaası): 38-52.
Kazancıgil, Ali ve Ergun Özbudun (Der.) (1981), Atatürk, Founder of a Modern State (London: Hurst & Co).
Kirby, Fay (1962), Türkiye’de Köy Enstitüleri (Ankara: İmece Yayınları).
Kocatürk, Utkan (1999), Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri (Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi).
Köymen, Hulûsi (1935), “Bursa Köylerinde”, Uludağ, İlk Teşrin, 4: 24-25.
Köymen, Hulûsi (1936), “Bursa Köylerinde”, Uludağ, İkinci Kanun, 5: 31-34.
Kudret, Cevdet (2012), Havada Bulut Yok (İstanbul: Evrensel Basım Yayın).
Lamprou, Alexandros (2015), Nation-Building in Modern Turkey: The ‘People’s Houses’, The State and the Citizen (London: I. B. Tauris).
Lermioğlu, E. Sabri (1945), “Mersin Köyü”, İnan, 21: 6-8.
Lewis, Bernard (1968), The Emergence of Modern Turkey (Oxford: Oxford University Press).
Malkoç, Eminalp (2009), Devrimin Kültür Fidanlığı: Halkevleri ve Kadıköy Halkevi (İstanbul: Derlem Yayınları).
Margulies, Ronnie ve Ergin Yıldızoğlu (1998), “Tarımsal Değişim: 1923-1970”, Schick, İrvin Cemil ve Ertuğrul Ahmet Tonak (Der.), Geçiş Sürecinde Türkiye (İstanbul: Belge Yayınları): 285-309.
Metin, İbrahim (1940), Köy Tetkikleri: Boztepe, Karacaviran (Kırşehir: Kırşehir Basımevi).
Migdal, Joel (2001), State in Society: Studying How States and Societies Transform and Constitute One Another (London: University of Washington Press).
Mitchell, Timothy (1991), “The Limits of the State: Beyond Statist Approaches and their Critics”, American Political Science Review, 85 (1): 77-96.
Nalbantoğlu, Gülsüm Baydar (1999), “Sessiz Direnişler ya da Kırsal Türkiye ile Mimari Yüzleşmeler”, Bozdoğan, Sibel ve Reşat Kasaba (Der.), Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları): 153-167.
Öğütçü, Rahmi K. (1940), “Düzköy,” Aksu, II (20): 10-12.
Ömertürk, Ahmet (1940), “Köyleri Geziyoruz..”, Gediz, İkinci Teşrin, 43: 13-14.
Özacun, Orhan (1996), “Halkevlerinin Dramı”, Kebikeç, 3: 87-96.
Özdil, Ata Lütfü (1938), “Evimizin Köy Gezileri”, İnanç, 18: 8-9.
Özdoğan, Kâzım (1937a), “İlbay Adli Bayman’ın Başkanlığı Altında Kayseri Halkevinin Tertip Ettiği Yaya Köy Gezileri Notlarıdır”, Seri: 2, Germir Köyü (Kayseri: Kayseri Vilâyet Matbaası): 15-24.
Özdoğan, Kâzım (1937b), “İlbay Adli Bayman’ın Başkanlığı Altında Kayseri Halkevinin Tertip Ettiği Yaya Köy Gezileri Notlarıdır”, Seri: 1 (Kayseri: Kayseri Vilâyet Matbaası): 1-14.
Özen, Hulûsi (1941), Köy Tetkikleri: Genezin ve Göynük (Kırşehir: Kırşehir Köybasımevi).
Öztürk, Serdar (2020), Cumhuriyet Türkiye’sinde Kahvehane ve İktidar (İstanbul: Kırmızı Yayınları).
Öztürkmen, Arzu (1994), “The Role of the People’s Houses in the Making of National Culture in Turkey”, New Perspectives on Turkey, 11: 159-181.
Öztürkmen, Arzu (1998), Türkiye’de Folklor ve Milliyetçilik (İstanbul: İletişim Yayınları).
Peker, Recep (1935), C.H.P. Genel Sekreteri Recep Peker’in Söylevleri (Ankara: Zerbamat Matbaası).
Peker, Recep (1984), İnkılap Dersleri (İstanbul: İletişim Yayınları).
Savran, Sungur (2022), Türkiye’de Sınıf Mücadeleleri, Cilt 1: 1908-1980 (Ankara: Yordam).
Şanal, Mustafa (2011), “Atatürk Döneminde Kayseri Halkevi Tarafından Düzenlenen Köy Gezileri”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31: 299-315.
Şimşek, Sefa (2002), Bir İdeolojik Seferberlik Deneyimi: Halkevleri, 1932-1951 (İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi).
Şimşek, Sefa (2005), “‘People’s Houses’ as a Nationwide Project for Ideological Mobilization in Early Republican Turkey”, Turkish Studies, 6 (1): 71-91.
Türk Akdeniz (1939), “Halkevinin Yeniköy Gezisi”, Türk Akdeniz, Birinci Teşrin, 135: 11-13.
Tütengil, Cavit Orhan (1969), Türkiye’de Köy Sorunu (İstanbul: Kitaş Yayınları).
Uluçay, M. Çağatay (1943), “Yunt Dağı Köylerinden Notlar”, Gediz, 6 (65): 8-9.
Unbehaun, Horst (2006), Türkiye Kırsalında Klientalizm ve Siyasal Katılım (Ankara: Ütopya Yayınevi).
Uz, Galip (1938), Korkudeli Yavuz Köyü (Antalya: Antalya Basımevi).
Üstel, Füsun (1990), “Tek Parti Döneminde Köycülük İdeolojisi ya da Nusret Kemal Köymen”, Tarih ve Toplum, 13 (74): 47-51.
Üstel, Füsun (1997), İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912-1931) (İstanbul: İletişim Yayınları).
YeniTürk (1940), “İstanbul Halk Evlerinin Bir Aylık Çalışmaları”, YeniTürk, 9 (88): 198.
Yeşilkaya, Neşe G. (1998), Halkevleri: İdeoloji ve Mimarlık (İstanbul: İletişim Yayınları).
Yeşilkaya, Neşe G. (2001), “Halkevleri”, İnsel, Ahmet (Der.), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt 2: Kemalizm (İstanbul: İletişim Yayınları): 113-118.
Yılmaz, Hale (2013), Becoming Turkish: Nationalist Reforms and Cultural Negotations in Early Republican Turkey, 1923-1945 (Syracuse: Syracuse University Press).
Yumul, Arus (2010), “Fashioning the Turkish Body Politic”, Kerslake, Celia, Kerem Öktem ve Philip Robins (Der.), Turkey’s Engagement with Modernity: Conflict and Change in the Twentieth Century (London: Palgrave Macmillan): 349-369.
Zürcher, Erik Jan (2001), Turkey: A Modern History (London: I. B. Tauris).