HAYDAR ALİYEV`İN AZERBAYCAN SSC'YE BAŞKANLIK YAPTIĞI YILLARDA SİVİL HAVACILIĞIN GELİŞİMİ.
Haydar Aliyev'in Sovyet Azerbaycan'ına başkanlık yaptığı dönemde ekonomik, kültürel gelişme konularına deyinse de, bu dönemdeki havacılığın gelişimi ayrıca araştırma konusu olmamıştır. Makalede genellikle ayrı ayrı arşiv belgelerine, Sivil Havacılık Müzesi'nin fonunda muhafaza olunanan materyallere, çeşitli edebiyyatlara referans yapılmıştır ki, bu da araştırma çalışmasının önemini artırıyor. Çağdaş dönemde Azerbaycan'da sivil havacılığın gelişimine özel dikkat ayrılması konusunun güncelliyine bariz kanıttır. Haydar Aliyev'in Azerbaycan SSC'ye liderlik yaptığı dönemde yönetimin güçlen¬dirilmesi, kadrolara karşı telebkarlığın artırılması sonucunda ekonomik-sosyal alanda büyük başarılar kazanıldı. Bu yıllarda taşımacılığın diğer alanları gibi sivil havacılığa da özel dikkat ayrılmıştır. İşte bu nedenledir ki, Azerbaycan sivil havacılığının refah dönemi Haydar Aliyev'in Cumhuriyetimize başkanlık yaptığı dönemden-1969'dan başlar. Bu yıllarda çok önemli çalışmalar yapılmış, projeler hayata geçirilmiştir. Haydar Aliyev'e kadarki Azerbaycan sivil havacılığında bir takım kusurlar görünmektedir, onların aradan kaldırılması için temel adımların atılmasına ciddi ehtiyac duyulurdu. Bu dönemde Azerbaycan sivil aviasiyası için son derece önemli nokta kullanılan uçaklarla ilgili idi. Öyle ki, SSCB'de jet uçakların kullanımına başlayan ilk cumhuriyetlerden biriydi. Azerbaycan sivil havacılığının tarihindeki bu devrimsel olay sadece Haydar Aliyev'in girişimiyle mümkün olmuştur. 1971 Ağustos ayından itibaren Bakü havaalanında TU-134 uçaklarından kullanılmaya başlandı. İlk uçuş Moskova'ya gerçekleştirilmiştir. Bu o dönem için Azerbaycan sivil havacılığında kullanılan en uca yüksekliğe, en yüksek hıza sahip uçaktı. Haydar Aliyev cumhuriyete başkanlık yaptığı yıllarda gerçekleştirilen olaylar sonucunda Azerbaycan sivil havacılığı komple bir bağlantılı şebeke olarak şekillendi. 1979'da Azerbaycan Sivil Havacılık Kurumu Azerbaycan Cumhuriyeti sivil havacılığı üretim birliğine dönüştü. Birliğin bünyesinde Bakü, Zabrat ve Yevlah havabölükleri faaliyet göstermiştir. Bakü havabölüyüne - Bakü, Şeki, Zagatala, Nahçıvan, Balaken, Lenkeran, Fuzuli, Kızılağaç hava alanları, Zabrat birleşik havabölüyüne Gazımemmed, Haçmaz, Jdanovsk, İmişli, Göyçay, Cebrail, Kürdemir, Guba, Puşkin, Salyan, Prişib havaalanları, Neft Taşları, Jiloy, Artyom helikopter alanları dahil idi. Yevlah birleşik havabölüyünün bünyesinde Yevlah Hankendi, Ağstafa, Ağdam, Naftalan, Gutgaşen havaalanları faaliyet göstermekteydi. Ayrıca havacılık üretim birliğine Gence havacılık şirketi de dahildi. Tüm bunların sonucu olarak belirtilen dönemde ülkede hava taşımalarının hacmi hayli artmıştır. Şöyle ki, 1970'lerde Azerbaycan Sivil Havacılık Kurumu uçak alanlarından 5 milyon yolcu, 98 bin ton yük ve posta göndermişlerdir. 14 milyon dönümden fazla plantasyon ve bağ hava-kimyasal yolla yetiştirilmiştir. İşte bu başarılara ve yeni havacılık tekniğinin menimsenilmesinde elde edilmiş yüksek başarılara göre Azerbaycan Sivil Havacılık Kurumu 1983'de “Oktyabr” nişanı ile ödüllendirilmiştir. Ayrıca Azerbaycan Sivil Havacılık Kurumu çalışanlarının bir grubu SSCB Ali Sovyetinin Kararname, nişan ve madalyalarıyla ödüllendirilmişler. Böylece Haydar Aliyev'in Azerbaycan SSC'ye başkanlık yaptığı 70'lerde sivil havacılığın malzeme teknik üssü hayli takviye edilmiş, yeni havaalanları inşa edilmiş, teknik donanım iyileştirilmiş, uçuş coğrafyası genişletilmiş, sonuçta yolcu ve yük taşımalarının hacmi artırılmış ve gösterilen hizmet seviyesi belirgin ölçüde yükseltilmiştir.
Development of Civil Aviation in the years while Heydar Aliev led to Azerbaijan SSR.
Although economical, cultural development issues were touched throughout the years when Heydar Aliev led to Soviet Azerbaijan, this time growth of aviation hadn’t been separately research topic. In the article, specially separate archieve documents, Civil Aviation Museum’s various, literatures were touched which also increase historical significance of research work. Basic proof of the actuality of theme is that in the contemporary period development of Civil Aviation paid special attention. Whilst Heydar Aliev led to Azerbaijan SSR, as a result of reinforcement of management, increased demandiness against staff, great achievements, were gained in the economical-social sphere. At that time , like various areas of transportation, civil aviation was also paid attention. Specially for the reason, development of Azerbaijan civil aviation began with the period when Heydar Aliev led to our republic –beginning from 1969. In these following years, very essential works were done, projects were implemented. Until the period that Heydar Aliev come, in these periods a number of defects catch attention in the Azerbaijan civil aviation as well as there were serious needs for fundamental steps in order to prevent them. In this time, most important momentum for Azerbaijan civil aviation was related with the exploited airplanes. So that , Azerbaijan SSR was also amongst the republics which firstly began exploitation of reactive planes. This revolutionary event in the history of Azerbaijan civil aviation became especially possible with the initiative of Heydar Aliev. Beginning with the august of 1971, in Baku airports TU 134 planes were began to use. First flight was realized to Moscow. It was the plane which belong to the tallest attitude, highest speed in the history of Azerbaijan civil aviation for that time. In the years Heydar Aliev led to republic, as a result of the events that had been realized, Azerbaijan civil aviation was formed as whole connected network. In 1979, Azerbaijan civil aviation management was turned to Azerbaijan Republic Civil Aviation industrial management. In the composition of management, Baku, Zabrat, Yevlakh avia-groups acted. Baku avia-groups included: Baku, Shaki, Zakhatala, Nakchivan Balakan, Lankaran, Fuzulu, Qizilagach, airports. Zabrat aviagroup included Qazimammad, Khacmaz, Zolonovsk, Imishli, Goychay, Cabrayil Kurdamir, Quba, Pushkin, Salyan, Proshib airports, Oilstones, Ziloy, Artyom helicopter areas. In the content Yevlakh united aviagroups Yevlakh, Khankandi, Agstafa, Agdam, Naftalan, Qutqashan airports operated. Apart from this, Ganca aviation company also included into Aviation industrial management. As a consequences of all of these, in the demonstrated period capacity of avia-transportation increased dramatically. So that, in 1970’s Azerbaijan civil aviation management saw off 5 million passengers, 98 thousand tons luggage and mails. More than 14 million hectares plantation and gardens were cultivated by avia-chemical way. Specially for these successes and high achievements as a result of new adopted aviation techniques, Azerbaijan civil aviation management was awarded with October order in 1983. Also, some of the workers of Azerbaijan Civil Aviation management were awarded with SSR decrees, orders and medals. Hence, in the 70s years while Heydar Aliev led to Azerbaijan SSR, material and technical source of civil aviation was strengthened enough, new airports were built, technical equipments were ameliorated, geography of flight was extended. Consequently, volume of passengers and luggage transportation increased, demonstrated service level developed in a way that caught attention.
___
- Aliyev, N. (1980), "Azerbaycan Şahinleri" "Azerbaycan" s. 206. "Azerbaycan" dergisi. № 12.
- "Azerbaycan Hava Yolları” KSC`nin arşivi
- "Azerbaycan Sivil Havacılık Tarihi (1910-1980)" (2012). Bakü: MAA, -152 s. (fond1 / liste 1 / tut.birimi 144 / poşet 42 varak 121) (fond1 / liste 1 / tut.birimi 154 / poşet 45 varak 1-6)
- "Komünist" (1970), 18 Ağustos
- "Komünist" gazetesi (1972) 4 Şubat
- Siyasi Belgeler Arşivi (fond1 / liste 60 / tut.birimi 25./varak196-200) (fond1 / liste 61 / tut.birimi 60 / varak51-54) (fond1 / liste 61 / tut.birimi 57 / varak42-47) (fond1 / liste 61 / tut.birimi157 / varak56) (fond1 / liste 58 / tut.birimi 55 / varak48-63)
- Kerimova, E. (2013), "Azerbaycan Havacılığının Yaranması ve Gelişmesi tarihi" Bakü: Askeri yayıncılık, 208 s.
- Алиев Н. (1983) «В небе Азербайджана» Баку: Аз.Гос.Изд. стр 82
- История Гражданской Авиации СССР. (1983). Изд. «Воздушный транспорт» Москва Стр 374