Bir Taarruz, Üç Ricat: Sina-Filistin Cephesi Bozgunu ve Mustafa Kemal Paşa
1914-1918 yılları arasında cereyan eden Birinci Dünya Savaşı Türk Tarihi için olduğu kadar Ortadoğu Tarihi açısından önemli bir yere sahiptir. Osmanlı Devleti bu savaşta Kafkasya, Irak, Sina-Filistin, Hicaz-Yemen, Çanakkale, İran, Galiçya, Balkanlar gibi birçok farklı yerde savaşmış, bazılarında yenilmiş ve geri çekilmiş olmasına rağmen hiçbir yenilginin sonucu Sina-Filistin Cephesi gibi yıkıcı olmamıştır. Bu yenilgi Osmanlı Devleti’ni Mondros Mütarekesini imzalamaya götüren sebeplerin en başında yer almıştır. Sina-Filistin Cephesinde Osmanlı Orduları savaşın başından itibaren genel olarak bir çekilme eğiliminde olsalar da bu geri çekilme hiçbir zaman 1918 Eylülünde yaşanılan savaş sonrasında olduğu gibi bir bozgun seviyesine çıkmamıştır. 1918 Eylül ayında Sina-Filistin Cephesinde yeni bir teşkilatlanmaya gidilerek IV. VII. ve VIII. Ordular Yıldırım Ordular Gurubu adı altında Liman von Sanders’in komutasına girmiştir. Cephenin sağında VIII. Ordu, solunda IV. Ordu merkezde ise VII. Ordu bulunmaktaydı. IV. Ordu Komutanı Cemal Paşa, VII. Ordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa, VIII. Ordu Komutanı Cevat Paşa 19 Eylül 1918’de başlayan İngiliz taarruzu karşısında tutunamamış, VIII. Ordu tamamen dağılmış, VII. Ordu ise Şeria Doğusuna çekilmeye mecbur kalmıştır. Geri çekilme esnasında IV. Ordu da dağılmış ve nihayetinde VII.Ordu ancak Haleb’in kuzeyinde İngilizleri durdurmayı başarmıştır.
___
- KAYNAKÇA
Telif-Tetkik Eserler:
Balcı, M. (2019). İngiliz General Allenby’nin Filistin ve Suriye’deki Faaliyetleri, MUTAD, VI (1): 63-77.
Bayur, Y.H.(1991). Türk İnkılâbı Tarihi, C.III, K.III, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara
Bayur,Y.H. (1956). Mustafa Kemal’in Falkenhaynla Çatışmasıyla İlgili Henüz Yayınlanmamış Bir Raporu, Belleten, Cilt:XX, Sayı:80: 619-632.
Bayur, Y.H. (1990). Atatürk’ün Hayatı ve Eserleri, Atatürk Dil Tarih Yüksek Kurumu, Ankara.
Cemal, K. (2013). Nablus Meydan Muharebesi’nde Mustafa Kemal, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.51: 617-651.
Çeliker,H.F.(1988). Atatürk’ün Yaşamından Falkenhayn Mustafa Kemal Anlaşmazlığı” Atatürk Araştırmaları Merkezi Dergisi, C.V, S.13: 167-182.
Çulcu, M.(1993). Erkân-ı Harb Binbaşı Vecihi Bey'in Anıları: Filistin Ricatı, Arba Basım, İstanbul.
Çulcu, M. (2009). Arşivi Kaybolan Savaş, Kaştaş Yayınevi, İstanbul.
Emir, H.H. (2002). Yıldırım, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
Erickson, J. (2009). Dünya Savaşında Osmanlı Ordusu, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul
Guhr, H.(2016). Anadolu’dan Filistin’e Türklerle Omuz Omuza, Türkiye İş Bankası Yayınları,
Hatipoğlu, S.(2009). Filistin Cephesinden Adana’ya, Yeditepe Yayınları, İstanbul.
Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, (1959). S.27,Vesika No: 695.
Kocahanoğlu, O.S. (2005). Ali Fuat Cebesoy’un Arşivinden Askeri ve Siyasi Belgeler, Temel Yayınları, İstanbul.
Lord, K. (2003). Atataürk, Bir milletin Yeniden Doğuşu, Altın Kitap, İstanbul.
Mirliva Sedat, (2009). Filistin’e Veda, Yeditepe Yayınları, İstanbul.
Nedim, Ş.M. (1995). Filistin Savaşı(1914-1918), Genelkurmay Basımevi, Ankara.
Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi (2013), Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, İstanbul
Pomianowiski, J. (1990), Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü, Kayıhan Yayınları, İstanbul
Renouvin, P.(1982). Birinci Dünya Savaşı ve Türkiye, Altın Kitaplar,
Selek, S. (2006). İsmet İnönü Hatıralar,C.1, Bilgi Yayınevi, Ankara
Sanders, L.,(1999). Türkiye’de Beş Yıl, C.III, Yeni Gün Yayınları, Ankara
Tezer, S. (2009). Filistin Cephesinden Adana’ya, Yeditepe Yayınları, İstanbul
Turan, M. (2015). I. Dünya Savaşı Öncesinde Avrupa Devletlerinin Siyaset Stratejileri ve Osmanlı Devleti”, 100. Yılında I.Dünya Savaşı Uluslararası Sempozyumu, Ankara.
Yıldırım, M. (2009), 58 Gün/Mustafa Kemal ile Filistin'den Anayurdun Dağlarına, Ulus Dağı Yayınları, Ankara.
Yılmaz, F.(2003). General Allenby’nin Hatıratı, Berikan Yayınevi, Ankara
Wallach,J. L. (1985). Bir Askeri Yardımın Anatomisi, Türkiye’de Prusya-Almanya Askerî Heyetleri 1835-1919, ATASE Yayınları Ankara.
- Arşiv Belgeleri:
Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi
ATASE ATA ZB 35 91ab
ATASE ATA ZB 45 91ad
ATASE ATA ZB35-91ac
ATASE ATA ZB 45 12aa
ATASE ATA ZB 35-91
ATASE, ATA ZB 35-91aaa
ATASE, ATA ZB 35 91ae
ATASE, ATA ZB 45 91ae
ATASE, ATA ZB 35 91ag
ATASE, ATA ZB 45 12
ATASE, ATA ZB 45 12bk
ATASE, ATA ZB 45 12bh
ATASE, ATA ZB 45 12bi
ATASE ATA ZB 45 12at
ATASE, ATA ZB 45 12bg
ATASE ATA ZB 45 12bd
ATASE, ATA ZB 45 12bc
ATASE, ATA ZB 45 12av
ATASE, ATA ZB 45 12ax
ATASE ATA ZB 45 12be
ATASE, ATA ZB 45 12bj
ATASE ATA ZB 45 12bm
ATASE, ATA ZB 45 12bn
ATASE ATA ZB 45 12bl
ATASE ATA ZB 45 12bf
ATASE ATA ZB 35 91afa
ATASE 1/1 K.222, D.342, F.7.
ATASE K.3718, Dos.38, F.1-24.
ATASE 4/11122, K.3705, D.28, F.5-3
ATASE 4/11122, K.3705, D.34, F.8-2a
ATASE 4/11122, K.3705, D.28, F.7-1
ATASE 4/11122, K.3705, D.28, F.13
ATASE 4/7302, K.3220, D.62, F.8
ATASE 4/11399, K.3787, D.37, F.1-14
ATASE 1/1, K.222, D.342,F.7-2.
ATASE 4/7302, K.3220, D.62,F.8
ATASE 1/K.222, D.342,F.7-017
ATASE 5/7815, K.4523, D.19, F.1-40
ATASE 4/7302, K.3220, D.62, F.8
ATASE /1, K.222, D.342.F.7-20
ATASE 4/7302, K.3220, D.62, F.8
ATASE A/1, K.222, D.342, F.7-17
ATASE A/1 K.222, D.342, F.7-14
ATASE A1/1, K.222, D.342,F.7-16
ATASE 4/7302, K.3220, D.62, F.8
ATASE 4/11122, K.3705, D.28, F.7-6
ATASE 4/11122, K.3705, D.28, F.18-2a
ATASE, 4/11122, K.3705, D.28. F.18-4
ATASE A4/7302, K.3220, D.62, F.8
ATASE, A/4,11122, K.3707, D.35, F.13
ATASE 4/11122, K.3705, Dos.28, F.20.
ATASE, A.1-1, K.222, D.342, F.7-117
ATASE, A.1-1, K.222, D.342, F-1-118.
ATASE, 4/11122, K.3705, D.28,F.20-1
ATASE, A.1-1, K.222, D.342, F.7-123
ATASE, 4/11122, K.3707, D.35, F.17.
ATASE, 4/11122, K.3705, D.28, F.22
ATASE, 4/11122, K.3705, D.28, F.22-2
ATASE, A4/10481, K.3642, D.177, F4
ATASE,A4/11122, K.3705, D.29, F.32-4
ATASE, 4/1993, K.2697,D.113, F.38-5
ATASE, 4/11122, K.3705, D.28, F.25-8
ATASE, A4/11122, K.3707, D.42, F.4
ATASE 4/11122,K.3705, D.29, F.29
ATASE, A4/11122, K.3705, D.28, F.44
ATASE, A4/11122, K.3707, D.42, F.4
ATASE, 4/11122, K.3705, D.29, F.8-1
ATASE, 4/11122, K.3705,D.29, F.13-1
ATASE, 4/11122, K.3705, D.29, F.13-2
ATASE, 4/11122, K.3705, D.29, F.31-4
ATASE, 4/11122, K.3705, D.29, F.8-1
ATASE,4/10481, K.3642, D.177, F.89.
ATASE,4/10481,K.3642,D.177 F.108
ATASE, 4/10481, K.3642, D.177, F.125
ATASE, 4/11132, K.3707, D.29, F.70-1
ATASE, 4/11122, K.3705, D.29, F.8-1
ATASE,4/11122, K.3707, D.34, F.23-1
ATASE, 4/10481,K.3642, D.177, F.125.
ATASE, A4/11132,K.3707,D.42, F.70-1
ATASE, 4/10481, K.3642, D.177, F.130
ATASE,4/11122, K.3707, D.34, F.23-1
ATASE, 4/10481, K.3642, D.177, F.139
ATASE, 4/10481, K.3642, D.177, F.139a
ATASE, 4/11122,K.3707,D.177, F.93