"AZRAİL İNANCININ TÜRK HALK KÜLTÜRÜNE YANSIMALARI

İnsan hayatında; doğum, evlenme ve ölüm olmak üzere üç önemli geçiş dönemi vardır. Günümüze, gelenek şekline dönüşmüş olarak taşınan birçok inanış, ayin, tören vb. uygulamaların temelinde bu dönemler yatmaktadır. Doğan her insan vakti geldiğinde ölür. Ancak doğum kadar tabii olan ölüm, çoğu insan için korkulan ve çekinilen bir durum haline gelmiştir. Ölümü kabullenmek istemeyen insanların ruh halleri, yaşadıkları toplumun kültürel yapısını da etkilemiş ve buna bağlı olarak; ölümden kaçan, ölümsüzlük ilacını arayan, bulan ve içen kahramanları konu edinen çeşitli efsane, destan ve masallar ortaya çıkmıştır. Diğer taraftan İslam dinine göre, insanların canını almakla görevli olan ölüm meleği Azrail’e dair de bir takım inanış, gelenek ve halk anlatıları yaratılmış, şiirlere, türkülere, manilere, atasözlerine, deyimlere ve bilmecelere konu edilmiştir. Azrail, fıkra, efsane ve masal gibi anlatı türlerinde de sıkça rastlanan bir motiftir. Özellikle fıkralarda, korkunun mizahla birleştiği ironik bir anlatım tarzı hâkimdir. Ölümden kurtulmak isteyen bazı kişiler, kılık değiştirerek, taklit yaparak ya da pazarlıkla Azrail’i kandırma yoluna başvururlar. Ama bu tür fıkralarda, her halükârda ölümün vukuu bulacağı, -Allah istemediği sürece-, Azrail’in kararını asla değiştirmeyeceği açıkça ifade edilir. Bu yazıda, “Azrail” inancının halk kültürüne yansımaları araştırılarak, dinî ve sembolik yönleriyle değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Azrail, halk kültürü, ölüm, inanış

PDF

___

Alptekin, Ali Berat (1997), “Kazakistan’da Anlatılmakta Olan Dede Korkut ile İlgili Efsaneler”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi / Halk Edebiyatı Seksiyon Bildirileri-I, Ankara, 23-32.
Artun, Erman (2013), Çukurova Halk Kültüründe Mizah, Adana: Karahan Kitabevi.
Asafoğlu, Mustafa (2010), Kerkük Türkmenleri Bilmecelerinde Yapı ve Konu, İstanbul: Kerkük Vakfı Yayınları.
Bağışkan, Tuncer (1997), Kıbrıs Türk Halk Biliminde Ölüm, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Boratav, Pertev Naili (2001), Masallar 1: Uçar Leyli, (yay. hzl: Muhsine Helimoğlu Yavuz), İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
Boratav, Pertev Naili (2006), Nasreddin Hoca, İstanbul: Kırmızı Yayınları.
Cemşidov, Şamil (1990), Kitab-ı Dede Korkud, (akt.: Üçler Bulduk), Ankara: Kitabevi Yayınları.
Ergin, Muharrem (1989) Dede Korkut Kitabı I, (2. Baskı), TDK Yayınları, Ankara.
Gezik, Erdal - Hüseyin Çakmak (2010), Dersim Aleviliği İnanç Terimleri Sözlüğü, Ankara: Kalan Yay.
Gökyay, Orhan Şaik (1973), Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul.
Gökyay, Orhan Şaik (2007), Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Güney Azerbaycan Folkloru, IV. Kitap (2015), (Tertib edenler: Metanet Maşallah Qızı (Abbasova) – Kemale Osmanova – Lale Şabanova), Bakı: AMEA Folklor İnstitütü.
Güney Azerbaycan Folkloru V Kitab (2015), Tertib Edenler: Metanet Maşallah Qızı (Abbasova) – Hüseyin Şerqiderecek, Bakı: Azerbaycan Millî Elmler Akademiyası Folklor İnstitutu.
Kabacalı, Alpay (1999), Çeşitli Yönleriyle Neyzen Tevfik Hayatı Kişiliği Sanatı, İstanbul: Özgür Yayınları.
Kalafat, Yaşar (1999), “Türk Dünyasında Karşılaştırmalı Halk İnançları Çerçevesinde Karakeçeli Türkmenleri”, Türk Kültüründe Karakeçeliler Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Kalafat, Yaşar (2011a), Türk Kültürlü Halklarda Ölüm, Ankara: Berikan Yayınevi.
Kalafat, Yaşar (2011b), Türk Kültürlü Halklarda Ulucanlar, Ankara: Berikan Yayınevi.
Karaismailoğlu, Adnan (1915), Mesnevî Gül Bahçesi (Mesnevî^den Seçmeler), Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
Kaskabasov, Seit (1996), “Ölümsüzlük Arayışı”, (çev.: Hilmiye Barlas), Türk Halk Kültürü Araştırmaları 1994, Ankara, 93-104.
Kılavuz, Ahmet Saim (1991), “Azrail”, İslâm Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 350-351.
Mear, Hüray (1992), Kıbrıs Türk Toplumunda Doğum, Evlenme ve Ölüm ile İlgili Âdet ve İnanışlar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Nısanbayev, Abdimalik (2000), Kazakistan’da Dede Korkut, Ankara: AKM Yay.
Pirsultanlı, Sednik Paşa (2009), Azerbaycan Türklerinin Halk Efsaneleri, (çev.: Azad Ağaoğlu), Bakı: Azerneşr.
Sakaoğlu, Saim (1992), “Ağınlı Fıkra Tipi İbik Dayı (Hayatı – Fıkra Tipleri İçindeki Yeri – Fıkraları)”, Türk Fıkraları ve Nasreddin Hoca, Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları,87-99.
Sakaoğlu, Saim (2004), Karaca Oğlan, Ankara: Akçağ Yayınevi.
Schimmel, Annemaria (2004), Tanrının Yeryüzündeki İşaretleri, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Sümbüllü, Yusuf Ziya (2010), Boşnak Halk Efsaneleri, Erzurum: Fenomen Yayınları.
Şimşek, Esma (1994), “Kadirli’de Yetişen Ağıtçı Hanımlar”, Erciyes, 17 (202), Ekim, 28-31.
Şimşek, Esma (2009a), “Türk Kültüründe Ölümsüzlük Arayışı ve Âb-ı Hayat”, Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu 25-27 Nisan, Erzurum 2007 /Bildiriler -2, Erzurum, 949-964.
Şimşek, Esma (2009b), “Yakınma/Yakarışlar Dünyasında Felek ve Türk Halk Edebiyatına Yansımaları” Kış, Milli Folklor, 34-41.
Şimşek, Esma (2016), “Silvan (Diyarbakır)’da Anlatılan Deli Dumrul Hikâyesi Üzerine Bir İnceleme”, Gelenekten Geleceğe Türk Edebiyatı, Elginkan Vakfı, 2. Türk Dili ve Edebiyatı Kurultayı / 15-17 Nisan 2015, İstanbul, 413-430.
Taş, Sibel (2017, Tunceli’de Ölümle İlgili Gelenekler ve İnanışlar, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sos. Bil. Enst. Yüksek Lisans Semineri.
Tezel, Naki (1941), Bilmeceler ve Maniler, Ankara: Yeni Cezaevi Matbaası.
Turan, F. Ahsen (2008), Türk Kültüründe Mizah Burcu / İncili Çavuş, Ankara: Gazi Kitabevi.
Ünsal, Miray (2012), Elazığ Folklorundan Örnekler, Elâzığ (F.Ü. İnsani ve Sos. Bil. Fak. TDE Bölümü Lisans Tezi).