Klasik İslam Düşüncesinde Mantık Düşmanlığı

nür tarafından, davetsiz gelen bir yabancıymış2 gibi şüpheyle karşılanmıştır. Mantık kendisini, düşüncenin en soyut teorik aracı olarak görüyor ve her ne kadar dilin formunu alabiliyorsa da, aslında kendini bu dilin en derin temeli olarak kabul ediyordu. Doğal dilin kendisine has bir temel mantığı vardır ve dili tam olarak anlayabilmek için öncelikle bu mantığı anlamamız gerekir. Meşşâî filozoflarının belki en etkilisi olan Fârâbî, bu iddiayı zaman zaman yinelemiştir.3 Bazı düşünürler, İslami bilimlere (nahiv, fıkıh, kelam vb.) alter- natif bir açıklama tarzı getirdiğini ve dahası bizzat İslam’ın evrensellik ve kendi kendine yeterliliğini sinsice tehdit ettiğini düşündüklerinden, mantığın İslam kültürü içerisine dâhil edilmesine karşı çıkmışlardır.4 Mantığa yönelti- len bu köklü eleştiri ciddi bir destek bulmuş ve düşünürlerin önemli bir bö- lümü, gerçek bir İslami meşruiyet gösteremeyen her türlü teorik alete karşı düşmanca bir tavır takınmışlardır. Ancak mantığı, felsefeyi gözden çıkarmak pahasına savunan hatırı sayılır bir düşünür grubu da vardır. Şöyle ki bunlar, mantığın –şayet varsa– felsefi çağrışımlarından tamamen arındırılabileceğini ve din yoluyla da elde edilebilecek olan birtakım hakikatlerin daha bir kesin- likle ifade edilmesinde tümüyle nötr olarak kullanılabileceğini ileri sürmüş- lerdir. Bu son gelenek içerisindeki önemli bir düşünür, felsefenin pek çok yönüne, gerek dini gerekse entelektüel gerekçelerle şiddetle karşı çıkmış, ancak buna rağmen filozofların kullandığı türden bir mantığın özünde değer- li olduğunu ve ihmal edilmemesi gerektiğini de ısrarla savunmuş olan5 Gaza- li’dir.6

Anahtar Kelimeler:

-

PDF

___

Abed, S., Aristotelian Logic and Arabic Language in Alfarabi, Albany: State University of New York Press, 1991.
Abrahamov, B., , Islamic Theology: Traditionalism and Rationalism, Edinburgh: Edinburgh University Press, 1998.
__________, “The Bi-la Kayfa Doktrin and Foundations in Islamic Theology”, Arabica XXXIX(1), 1995, 25-41.
Black, D., ‘Al-Fārābī’, History of Islamic Philosophy, (Ed.: S. Nasr and O. Leaman), London: Routledge, 1996, 178-197.
Campanini, M., ‘Al-Ghazzālī’, History of Islamic Philosophy, (Ed.: S. Nasr and O. Leaman), London: Routledge, 258-274.
Dominique Urvoy, ‘Sur un aspect de la combinatoire arabe et ses protolongements en Occident’, Arabica XXXIX (1), 1992, 25-41.
Frank, R., Creation and Cosmic System: Al-Ghazzālī and Avicenna, Heidelberg: Carl Winter, 1992.
__________, Al-Ghazzālī and the Ash’arite School, Durham, NC: Duke University Press, 1994.
Al-Ghazzālī, “Al-Qisṭās al-Mustaqīm (The Correct Balance)”, (trans. R. McCarthy) Freedom and Fulfillment (Ed.: R. McCarthy), Boston: Twayne, 1980, 287-332.
H. Yazdi, The Principles of Epistemology in Islamic Philosophy: Knowledge by Presence, Albany: State University of New York Press, 1992.
Ibn Rushd, Faṣl al-Maqāl, Averroes on the Harmony of Religion, (trans. G. Hourani), London: Luzac, 1976.
Inati, S., ‘Logic and Language in Islamic Philosophy’, Companion Encyclopedia of Asian Philosophy, (Ed.: B. Carr and I. Mahalingam), 1997, 950-994.
__________, ‘Logic’, History of Islamic Philosophy, (Ed.: S. Nasr and O. Leaman), London: Routledge, 1996, 802-823.
Leaman, O., An Introduction to the Islamic Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press, 1985.
__________, Averroes and His Philosophy, Ricmond: Curzon, 1997.
__________,Brief Introduction to Islamic Philosophy, Oxford: Polity, 1999.
__________, ‘Al-Ghazzālī and the Ash’arites’, Asian Philosophy 6(1), 17-28.
__________, ‘Philosophy vs. Mysticism: An Islamic Controversy’, , Philosophy, Religion and Spiritual Life, (Ed.: M. McGhee), Cambridge: Cambridge University Press, 1992, 177-188.
__________, ‘Scientific and Philosophical Enguiry: Achievements and Reactions in Muslim History’, Intellectual Traditions in Islam, (Ed.: F. Daftary), London: IB Tauris, 2000, 31-42.
Leaman, O.N.H, ‘Wudjūd’, The Encyclopaedia of Islam XI, (Ed.: P.J. Bearman et al.), 2nd Ed., Leiden: Brill, 2002, 216-217.
Nakamura, K., ‘Was Ghazzālī an Ash’arite?’, Memoirs of the Research Department of the Toyo Bunko 51, 1993, 1-24.
Pavlin, J., ‘Sunni Kalam and Theological Controversies’, History of Islamic Philosophy, (Ed.: S. Nasr and O. Leaman), London: Routledge, 1996, 105-118.
Taftazani, A. and Leaman O., ‘Ibn Sab’īn’, History of Islamic Philosophy, (Ed.: S. Nasr and O. Leaman), London: Routledge, 1996, 346349.
Wael Hallaq, Ibn Taymiyya Against Greek Logicians, Oxford: Clarendon Press, 1993.
Ziai, H., ‘Shihāb al-Dīn Suhrawardī: Founder of the Illuminationist School’, History of Islamic Philosophy, (Ed.: S. Nasr and O. Leaman), London: Routledge, 1996, 434-464.