20444

AVRUPA VE ORTA DOĞU UYGULAMALARI PERSPEKTİFİNDEN ÇİFT MECLİS SİSTEMİNİN TÜRKİYE AÇISINDAN UYGULANABİLİRLİĞİ

Türkiye, 1876 Kanun-i Esasi ve 1961 Anayasası’nda çift meclis pratiğini tecrübe etmiştir. 1982 Anayasası’nda tek meclisli bir parlamento tercih edilmesine rağmen bazı yazar ve siyasiler, Türkiye’nin çift meclisli bir parlamento pratiğine geçmesinin faydalı olacağı kanaatindedirler. 1982 Anayasası yerine yeni bir anayasa yapımı sürecine teşebbüs edildiği şu günlerde, yasama organının nasıl yapılandırılması gerektiği tartışması, çift meclise ilişkin bu çalışmayı daha da anlamlı kılmaktadır. İşte bu çalışma, Türkiye’de çift meclis siteminin uygulanıp uygulanamayacağı tartışmasını, diğer ülke pratik ve eğilimleri de dikkate alınarak yürütmeyi amaçlamaktadır. Çift meclisli bir parlamento yapılandırılması, dünyanın birçok ülkesinde uygulanan bir sistemdir. Çift meclisin varlık sebepleri olarak; federalizm, geleneksel veya tarihi sebepler, mesleki, kültürel ve yerel grupların veya yapıların temsili, meclis çoğunluğunun denge ve denetlenmesi ve kaliteli bir kanun yapımı belirtilebilir. Çift meclis sisteminin bütün siyasal sistemlerde uygulanan tek bir modeli bulunmaz. İkinci meclisin oluşumu, iki meclis arasındaki görev ve yetki dağılımı, meclislerin görev süreleri, üyelerin seçilmesi usulü ve son olarak meclislerin üye sayıları ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Bütün bu durumlar, ülkenin çift meclis sistemiyle elde etmek istediği amaçlar ve ihtiyaçlar dikkate alınarak düzenlenmelidir. Türkiye’de 1961 Anayasası’nın çift meclis tercihinin altında, 1924 Anayasası dönemindeki meclis çoğunluğunun tahakkümüne karşı bir denge ve denetleme işlevi göreceği düşüncesi yatmaktaydı. Ancak, 1961 Anayasası döneminde Senato, çoğunlukla alt meclis ile aynı görüşte olmuş, anayasaya aykırı kanunların engellenmesinde önemli bir rol oynamamış ve kaliteli bir kanun yapımı sürecini ortaya koyamamıştır. Bunun neticesinde, 1982 Anayasası’nda parlamento tek meclisli bir yapıda düzenlenmiştir. Son olarak, bu çalışma, bir ikinci meclis yerine, ikinci meclise alternatif olarak alt meclislerin kurulabileceğini veya halkın vetosu gibi araçların tanınabileceğini, geniş bir temsiliyetin ise seçim sistemi ile ayarlanabileceğini ileri sürmektedir. Kanaatimizce, Türkiye, ikinci bir meclise ihtiyaç duymamaktadır; bunun yerine, tek meclisli yapının reforme edilmesi üzerine düşünmelidir.

Anahtar Kelimeler:

Çift meclis, tek meclis, 1876 Kanun-i Esasi, 1961 Anayasası, 1982 Anayasası.

APPLICABILITY OF THE BICAMERAL SYSTEM IN TURKEY FROM THE PERSPECTIVE OF EUROPE AND MIDDLE EAST APPLICATIONS

Turkey experienced the practice of bicameralism in the 1876 Kanun-i Esasi and the 1961 Constitution. Although a unicameral parliament was preferred in the 1982 Constitution, some writers and politicians are of the opinion that it would be beneficial for Turkey to adopt a bicameral parliamentary practice. Nowadays, when a new constitution-making process is attempted instead of the 1982 Constitution, the debate on how the legislative body should be structured makes this work on the bicameral even more meaningful. This study aims to conduct the debate on whether the bicameral system can be implemented in Turkey, taking into account the practices and trends of other countries. The structuring of a bicameral parliament is a system implemented in many countries of the world. As the reasons for the existence of the bicameral are expressed federalism, traditional or historical causes, representation of professional, cultural and local groups or structures, balance and control of the parliamentary majority, and quality lawmaking. There is no single model of the bicameral system applied in all political systems. The formation of the second assembly, the distribution of duties and powers between the two chambers, the terms of office, the determination of the members, the number of members differ from country to country. All these situations should be regulated by taking into account the aims and needs that the country wishes to achieve with the bicameral system. Underlying the bicameral preference of the 1961 Constitution in Turkey was the idea that it would serve as a balance and control function against the domination of the parliamentary majority in the 1924 Constitution period. However, during the 1961 Constitution period, the Senate mostly agreed with the lower house, did not play an important role in preventing unconstitutional laws, and failed to demonstrate a quality law-making process. Therefore, the parliament was organized in a unicameral structure in the 1982 Constitution. Finally, this study argues that instead of a second house, lower houses can be established as an alternative to the second house, or the popular veto tool can be recognized, and a wide representation can be arranged through the electoral system. In our opinion, Turkey does not need a second parliament; instead, it should think about reforming the unicameral structure.

Keywords:

Bicameral, Unicameral, 1876 Kanun-i Esasi, 1961 Constitution, 1982 Constitution.,

PDF

___

Al-Kiyumi, Basmah. The Omani Constitution: A Critical Analysis. (Yüksek Lisans Tezi), Manchester: University of Manchester, 2011.
Anayurt, Ömer. Anayasa Hukuku: Genel Kısım. 4. Baskı, Ankara: Seçkin Yayınları, 2021.
Arsel, İlhan. “Birinci ve İkinci Meşrutiyet Devirlerinde Çift Meclis Sistemi Tecrübesi.” AÜHF Dergisi 10, no. 1-4, (1953): 194-221.
Bakırcı, Fahri; Gençkaya, Ömer Faruk; Ergül, Ozan; Kılıç, Abbas; Aslan, Gündüz Alp; Işık, Salim ve Yüksel, İsmail. Parlamento Hukukuna Giriş. Ankara: Lykeion Yayınları, 2020.
Baş, Sezgin. Türk Anayasa Hukukunda Yasama İşlemleri Teorisi ve Parlamento Kararları. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2016.
Batum, Süheyl; Yılmaz, Didem ve Köybaşı, Serkan. Anayasa Hukuku Temel Kavramlar ve Genel Esaslar. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2021.
Brown, Nathan J.. Constitutions in a Nonconstitutional World: Arab Basic Laws and the Prospects for Accountable Government. Albany: State University of New York Press, 2002.
Brown, Nathan J.. “Regimes Reinventing Themselves: Constitutional Development in the Arab World.” Constitutionalism and Political Reconstruction. Ed. Saïd Amir Arjomand, Leiden: Brill, 2007.
Doğan, Oğuz Kaan. “Yasa Yapımında Bir Alternatif: Çift Meclis Sistemi.” TBB Dergisi 94, (2011): 375-392.
Drexhage, Betty. Bicameral Legislatures: An International Comparison. The Hague: Ministry of the Interior and Kingdom Relations Directorate of Constitutional Affairs and Legislation, 2015.
Eren, Abdurrahman. Anayasa Hukuku Dersleri. 2. Baskı, Ankara: Seçkin Yayınevi, 2020.
Gözler, Kemal. Türk Anayasa Hukuku. 3. Baskı, Ekin Kitabevi: Bursa, 2019.
Gözler, Kemal. Türk Anayasa Hukuku Dersleri, 22. Baskı, Ekin Yayıncılık: Bursa, 2018.
International IDEA, “Bicameralism.” (Yazar: Elliot Bulmer), 2. Edisyon, Stockholm, (2017). https://www.idea.int/publications/catalogue/bicameralism (erişim tarihi: 23.01.2022).
İba, Şeref. Parlamento Hukuku. 7. Baskı, Ankara: Seçkin Yayınları, 2020.
İba, Şeref ve Kılıç, Abbas. Anayasa Yargısı Dersleri. 3. Baskı, Ankara: Turhan Kitabevi, 2019.
Kılıç, Abbas. Türkiye’de Parlamento Kararlarının Hukuki Rejimi. Ankaa: Adalet Yayınevi, 2020.
Lijpart, Arend. Çağdaş Demokrasiler: Yirmibir Ülkede Çoğunlukçu ve Oydaşmacı Yönetim Örüntüleri. çev. Ergun Özbudun ve Ersin Onulduran, Ankara: Yetkin Yayınları, 1996.
Messaoudi, Amina El. “Constitutional Reform in the Arab World.” Arab Reform Initiative, Research Paper, 2010, Constitutional Reforms in the Arab World – Arab Reform Initiative (arab-reform.net) (E.T. 29.02.2021).
Özbudun, Ergun. Türk Anayasa Hukuku. Ankara: Yetkin Yayıncılık, 2019.
Özbudun, Ergun. Anayasacılık ve Demokrasi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2015.
Örsten Esirgen, Seda. “Osmanlı Parlamentosunda Anayasaya Aykırılık Tartışmaları.” İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11, no. 2, (2020): 422-435.
Özdemir, Yücel. “Türk Parlamento Tarihinde Çift Meclisli Yasama Sistemi Bakımından Meclis-i Ayan.” Karatay Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2, no. 2, (2017): 57-78.
Özgişi, Tuncay. “Türk Parlamento Tarihinde Cumhuriyet Senatosunun Yeri.” Türkiyat Mecmuası 21, no. 2, (2011): 291-323.
Özgişi, Tuncay. “Mütareke Döneminde Ayan Meclisi’nin Çalışmaları.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 5, no. 22, (2012): 311-318.
Passaglia, Paolo. “Unicameralism, Bicameralism, Multicameralism: Evolution and Trends in Europe”, Perspectives on Federalism 10, no. 2, (2018): 1-29.
Ponceau, Hélène. “France.” Second Chambers: Bicameralism. Ed. R. C. Tripathi, New Delhi: Rajya Sabha Secretariat, 2002, 91-104.
Siegfried, Nikolaus A.. “Legislation and Legitimation in Oman: The Basic Law.” Islamic Law and Society 7, no. 3, (2000): 359-397.
Soysal, Mümtaz. 100 Soruda Anayasanın Anlamı. 10. Baskı, İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1993.
Tanör, Bülent. Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980). 24. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
Teziç, Erdoğan. Anayasa Hukuku. 17. Bası, İstanbul: Beta Yayınevi, 2014.
Turan, İlter. “Türkiye’de Parlamento ve Seçimler”, iç. Türkiye’de Siyasal Yaşam: Dün, Bugün, Yarın. ed. Mehmet Kabasakal, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2016, 99-125.
Uran Murphy, Peri. Yasama İşlevinin Yerine Getirilmesinde Çift Meclis Sistemi ve Türk Siyasal Tarihindeki Yeri. Ankara: Yetkin Yayınları, 2008.
Venice Commission. “Report on Second Chambers in Europe.” 2006. https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL(2006)059-e (erişim tarihi 26.01.2022).
White, Gregory. “The Advent of Electoral Democracy in Morocco? The Referendum of 1996.” Middle East Journal 51, no. 3, (1997): 388-404.
Yavuz, Bülent ve Bülbül, Mahmut. “Çift Meclis Sistemi ve Türkiye.” Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 16, no. 1, (2012): 217-260.
Yılmaz, Didem. Bir Denge Unsuru Olarak Anayasal Muhalefetin Parlamento İçindeki İktidarı. Ankara: Yetkin Yayınları, 2016.
Yücel, Bülent. Temsili Demokratik Sistemde Yasama Erki ve Kural Koyma Faaliyetinin Belirleyicileri, Ankara: Adalet Yayınevi, 2018.
Zerari, Fathi. “The justifications of the Second Parliamentary Chambers in The North African region: A comparative Study of Algeria, Egypt, Morocco and Tunisia.” Misión Jurídica 11, no. 14, (2018), 27-42.