İkbal BOZKURT AVCI, Derya ÇETİN

ANDREY TARKOVSKY SİNEMASINDA ZAMAN-İMGESİ: AYNA

Sinemanın imge yaratma kapasitesine odaklanan Gilles Deleuze, iki çeşit sinematografik imgeden bahsetmektedir. Bu iki imge türü aynı zamanda sinema tarihinde iki farklı döneme denk düşmektedir. II. Dünya Savaşı’na kadar olan dönemi hareket-imgesi kavramıyla tanımlayan Deleuze, burada eylemin ve aksiyonun öne çıktığını belirtmektedir. Hareket-imgesi dönemi, Lumière kardeşlerin ilk filmleriyle başlayan ve II. Dünya Savaşı sonrasına kadar “hareket”i merkeze alan süreci ifade eder. Klasik anlatı sineması ile örneklendirilen hareket-imgesi filmlerinde zaman, karakterin eylemine göre ilerler. Filmdeki bütün eylemler doğrusal nedenselliğe göre belirlenir ve karakterler şimdiki zamanla uyumlu eylemler gerçekleştirirler. Deleuze II. Dünya Savaşı’ndan sonraki filmleri zaman-imgesi olarak nitelendirmektedir. Filmde sunulan karakterlerin veya nesnelerin eylemine odaklanan sinemanın çökmesiyle zaman-imgenin ortaya çıktığını belirtmekte ve bu durumu “duyu-motor bağlantısının kopması” ile açıklamaktadır. Duyu-motor şemasındaki kopmayla birlikte optik durumların yükselişi de zaman-imgenin ortaya çıkışında önem taşımaktadır. Dolayısıyla zaman-imgesinde asıl vurgunun; görüntülerin mantıksal ilerlemesinden, kendinde görüntünün deneyimine kayma olduğu söylenebilir. Gilles Deleuze’ün hareket-imgesi ve zaman-imgesi tasnifinden hareket eden bu çalışma, Andrey Tarkovsky sinemasından amaçlı örneklem yöntemiyle seçilen ‘Ayna’ (Zerkalo-1975) filminin zaman-imgesi sineması örneği sayılıp sayılamayacağını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Örneklem olarak seçilen film, “zaman algısı, öyküleme biçimi, karakterler, ses-görüntü öğeleri, mekânın kullanımı” gibi sinematografik unsurlara göre çözümlenmiştir. Çözümleme sonucunda filmin zaman-imgesi sineması örneği olarak değerlendirilebileceği sonucuna ulaşılmıştır.

The Time-Image On Cinema Of Andrey Tarkovsky: Mirror Movie

Focusing on the image-making capacity of cinema, Deleuze defines two types of cinematographic image.These two image types also coincide with two different periods in the history of cinema. Defining the period until World War II with the concept of movement-image, Deleuze sets forth that movement and action become prominent.The movement- image period began with the first films of the Lumière brothers and continued until after the Second World War. It refers to the period that centered the “movement”. In movement-image films, exemplified by narrative cinema, time progresses according to the action of the character. All actions in the movie are determined by linear causality, and the characters perform actions consistent with the present. Deleuze describes films after World War II as time-images. He states that the time-image emerged with the collapse of the cinema, which focuses on the actions of the characters in the film, and explains this situation with the “disconnection of the sensory-motor connection”. The rise of optical states along with the break in the sensory-motor scheme is also important in the emergence of the time-image. The movie ‘Mirror’ (Zerkalo-1975), which was selected from Tarkovski’s cinema by purposive sampling method, was analyzed according to cinematographic elements such as “time perception, narrative style, characters, audio-visual elements, use of space”. As a result of the analysis, it was concluded that the film can be evaluated as an example of time-image cinema.

PDF

___

Aristoteles. (2001). Fizik. (S. Babür, Çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Aydı, Z. (2021). The Act of Killing: Sins Appearing on the Surface of the Crystal-Image. SineFilozofi, 6(Special), 211-219.
Baker, U. (2017). Beyin Ekran. İstanbul Birikim Kitapları.
Bell, J. A. (1997). Thinking with Cinema: Deleuze and Film Theory. Film-Philosophy, 1(1), 1-16.
Bergson, H. (1991). Matter and Memory. (N. M. Paul ve W. Scott, Çev.), New York: Zeno Books.
Bergson, H. (2017). Yaratıcı Tekâmül. (M. Ş. Tunç, Çev.), İstanbul: Dergâh Yayınları.
Bogue, R. (2021). Deleuze, Sinema ve Felsefe. (E. Ekici, Çev.), İstanbul: Küre Yayınları.
Colebrook, C. (2013). Gilles Deleuze. (C. Soydemir, Çev.), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
Colman, F. J. (2005). Cinema: Movement-Image-Recognition-Time. C. J. Stivale (Der.). Gilles Deleuze: Key Concepts (s. 141-156) içinde. Montreal & Kingston: McGill-Queen’s University Press.
Danto, A. C. (2013). What is Art. New Hawen & London: Yale University Press.
Deleuze, G. (1989). Cinema 2: The Time-Image. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Deleuze, G. (2014). Sinema I: Hareket-İmge. (S. Özdemir, Çev.), İstanbul: Norgunk Yayıncılık.
Deleuze, G. (2021). Sinema II: Zaman-İmge. (B. Yalım ve E. Koyuncu, Çev,). İstanbul: Norgunk Yayıncılık.
Devarrieux, C. (2009). Ayna: Sanatçı Bir Asalak Gibi Çocukluğundan Beslenir. (E. Kılıç, Çev.), J. Gianvito (Der.). Şiirsel Sinema: Andrey Tarkovski (53-55) içinde. İstanbul: Agora Kitaplığı.
Herzog, A. (2000). Images of Thought and Acts of Creation: Deleuze, Bergson and the Question of Cinema. In[]Visible Culture an Electronic Journal for Visual Studies, 1-19. Erişim Adresi [12.01.2022]: https://www.rochester.edu/in_visible_culture/issue3/IVC_iss3_Herzog.pdf
İşler, B. (2018). Derviş Zaim Sinemasında Zaman-İmgesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Kılıç. L. (2012). Fotoğraf ve Sinemanın Toplumsal Tarihi. Ankara: Dost Kitabevi.
Kozin, A. (2009). The Appearing Memory: Gilles Deleuze and Andrey Tarkovsky on ‘Crystal-Image’. Memory Studies, 2(1), 103-117.
Ling, A. (2011). Badiou and Cinema. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Marrati, P. (2008). Gilles Deleuze: Cinema and Philosophy. (A. Hartz, Çev.), Baltimore: The John Hopkins University Press.
Martin-Jones, D. (2014). Sinemada Hareket-İmajlar, Zaman-İmajlar ve Melez-İmajlar. (M. Özbank ve Y. Başkavak, Çev.), D. Sutton ve D. Martin-Jones (Der.). Yeni Bir Bakışla Deleuze (s. 109-122) içinde. İstanbul: Kolektif Kitap.
Platon. (2016). Euthydemos-Parmenides. (F. Akderin, Çev.), İstanbul: Say Yayınları.
Powell-Jones, L. (2016). Deleuze and Tarkovsky: The Time Image and Post-war Soviet Cinema History (Doctoral Dissertation). Cardiff University.
Rancière, J. (2016). Sinematografik Masal. (T. Ertuğrul, Çev.), İstanbul: Küre Yayınları.
Rodowick, D. N. (2018). Gilles Deleuze’ün Zaman Makinesi. (E. Ekici, Çev.), İstanbul: Küre Yayınları.
Rodowick, D. N. (2021). Dünya, Zaman. (N. Yakut, Çev.), D. N. Rodowick (Der.). Deleuze’ün Film Felsefesinin İzleri (s. 109-125) içinde. İstanbul: Küre Yayınları.
Sofuoğlu, H. (2004). Düşüncenin Sinematografik Yapısı: Hareket-Zaman ve Görüntü. Eskişehir: Eğitim Sağlık ve Bilimsel Araştırma Çalışmaları Vakfı Yayınları.
Sütcü, Ö. Y. (2005). Gilles Deleuze’de İmge Hareketi Olarak Sinemanın Felsefesi. İstanbul: Es Yayınları.
Sütcü, Ö. Y. (2015). Gilles Deleuze’de İmge Hareketi Olarak Sinemanın Felsefesi. Bursa: Sentez Yayıncılık.
Sütcü, Ö. Y. (2021). Sinematografik İmge ya da Gerçekliğin Dolaysız Sunumu: Bergsoncu Bakış. İstanbul: Norgunk Yayıncılık.
Tarkovsky, A. ve Hunter-Blair, K. (1989). Sculpting in Time: Reflections on the Cinema. Texas: University of Texas Press.
Taylan, A. (2015). Nitel ve Nicel Araştırmalarda Evren ve Örneklem Seçimi ve Sorunlar. B. Yıldırım (Der.). İletişim Araştırmalarında Yöntemler (s. 47-38) içinde. Konya: Literatürk Yayınları.
Waisberg, E. (Yapımcı) ve Tarkovsky, A. (Yönetmen). (1975). Ayna (Zerkalo) [Sinema Filmi]. Sovyetler Birliği.
Yetişkin, E. B. (2011). Sinematografik Düşünebilmek: Deleuze’ün Sinema Yaklaşımına Giriş. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 0(40), 123-141.
Young, E. B., Genosko, W. G. ve Watson, J. (2013). The Deleuze and Guttari Dictionary. London, New Delhi, New York ve Sydney: Bloomsbury.