Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kültür Varlıklarının Korunması Meselesinde Kurumlar Arası İlişkilerin Rolü

Bu çalışma Osmanlı Devleti’nin son yıllarından 1950 senesine kadar geçen süreçte kültür varlıklarının korunması meselesini kurumlar arası ilişkiler ekseninde incelemektedir. Bu zaman zarfında kültür varlıklarından sorumlu olan Maarif Vekâleti ve Vakıflar Umum Müdürlüğü başta olmak üzere Belediye, İl Özel İdaresi, Başvekâlet, Milli Müdafaa Vekâleti gibi kurumların birbirleriyle olan ilişkileri ve bu ilişkilerin kültür varlıkları üzerindeki tesirleri değerlendirilmektedir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında çeşitli idareler altında dağıtılan ve bugün kültür varlığı olarak değerlendirilen tarihi eserler incelenen süreçte kurumlar arası ilişkilerden genellikle zarar görmüştür. Kültür varlıklarının korunmasından sorumlu merkezi bir idare olmayışı bu eserlerin zarar görmesinin bir diğer nedenidir. Bunlara savaş yıllarında askeriyeye tahsis edilen eserler, kurumların hatalı kullanımları, yanlış onarımlar, idarecilerin kültür varlıklarının korunması bilincinden yoksun oluşu gibi sebepler eklenmiş ve pek çok tarihi eser bu süreçte zarar görmüştür. Araştırma sırasında kurumların ve dönemin genel kültür politikalarının kültür varlıkları üzerindeki tesiri kurumsal yazışmaları içeren arşiv belgeleri ve dönem basınına yansıyan örnekler üzerinden takip edilmiş ve bu konuyu kapsayan ikincil kaynaklardan faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kültür Varlıkları, Koruma, Maarif Vekâleti, Vakıflar Umum Müdürlüğü, Başvekâlet.

The Role of the Inter-institutional Relations in Conservation of the Cultural Assets in Turkey (1920-1950)

This article touches on the concept of conservation the cultural assets in Turkey from 1920 to 1950 with regard to the inter-institutional relations. The relations among the institutions such as Ministry of Education, General Directorate of Foundations, municipality, special provincial administration, Prime Ministry, Ministry of National Defense, which were in charge of the cultural assets were evaluated. Inter-institutional relations, even though sometimes affected positively, generally had negative effects on the cultural assets. Lacking a central authority to be influential in conservation of the cultural assets and the condition of the foundation artifacts which were dispersed to different institutions were among the issues that this article deals with. Furthermore, the investigation of cultural assets which could not reach our time through their reflections in the institutions archives and the press is another topic to present the attitude of the era towards cultural assets. Although the prime ministry usually tried to assume the role as the central authority, the cultural assets could not be protected from the damages particularly in provinces. When counted the historical buildings that were allocated to the military during the World War II, many historical artifacts were damaged due to the misusage by the institutions, inaccurate restoration and the lacking of consciousness among administrators about the conservation of cultural assets.

Keywords:

Cultural Assets, Conservation, Ministry of Education, General Directorate of Foundations, Prime Ministry.,

PDF

___

BCA, 30-10-00/213-445-11, 1 Nisan 1931. BCA, 30-18-01-02/32-80-06, 25 Aralık 1932. BCA, 30-10-00/15-84-01 ve 02, 27 Ocak 1934. BCA, 30-18-01-02/67 ve 68, 1936-1938 arası muhtelif tarihli raporlar. BCA, 30-10-00/190-302-07, 6 Ocak 1938. BCA, 30-10-00/192-318-16, 5 Aralık 1941. BCA, 30-10-00/82-539-05, 17 Haziran 1942. BCA, 30-10-00/26-151-22, 23 Aralık 1944. BCA, 30-18-01-02/113-21-04, 18 Şubat 1946. Cumhuriyet, Resmî Gazete, Tercüman, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, Vatan
ARTUN, A., Tarih Sahneleri Sanat Müzeleri 1: Müze ve Modernlik, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
ARİF, B., “İstanbul’un İmarı Hakkında Notlar”, Mimar (Arkitekt), S. 5, 1931, s. 149-153.
ÇAL, H., “Bürokrasimiz ve Eski Eserlerimiz: Amcazade Hüseyin Paşa Yalısı”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 51, Aralık 1987, s. 183-192.
ÇELİK, Z., Asar-ı Atika: Osmanlı İmparatorluğu’nda Arkeoloji Siyaseti, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016.
ÇETİNTAŞ, S., “İbrahim Paşa Sarayı Macerasının Tarihçesi”, Yeni Sabah, 4 Ekim 1947.
ERSÖZ, K., Türk İdare Hukuku Kapsamında Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması, On İki Levha Yayınları, İstanbul 2017.
Eski Eserleri Koruma Encümeni 1939 yılı Mesai Raporu, Riza Koşkun Matbaası, İstanbul 1940.
GÜNDÜZ F., “Osman Hamdi Bey”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 33, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2007, s. 468-469.
HALİL ETHEM BEY, “Müzeler”, Birinci Türk Tarih Kongresi: Konferanslar, Müzakere Zabıtları, TTK Yayınları, Ankara 1932, s. 532-566.
HÜR, A., Çok Partili Dönemin Öteki Tarihi 1: İnönü ve Bayar’lı Yıllar (1938-1960), Profil Yayınları, İstanbul 2015.
İstanbul Eski Eserleri Koruma Encümeni 1948 Yılı Çalışmaları, TTOK İstanbul’u Sevenler Grubu Neşriyatı, İstanbul 1949.
KANDEMİR, “Deniz Müzesi”, Yirminci Asır, S. 38, 30 Nisan 1953.
MADRAN, E., “Osmanlı İmparatorluğu’nun Batılılaşma Sürecinde Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkin Yasal Düzenlemeler”, Türkler, C. 5, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 412-419.
MADRAN, E., Osmanlı İmparatorluğu’nun Klasik Çağlarında Onarım Alanının Örgütlenmesi (16.-18. Yüzyıllar), ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara 2004.
OKTAY, T., Osmanlı’da Büyükşehir Belediye Yönetimi: İstanbul Şehremaneti, İstanbul: Yeditepe Yayınları, İstanbul 2011.
ÖZTÜRK, N., Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1995.
SIÇRAYIK, A., İstanbul’da Eski Eser Tahribi (1908-1938), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019.
SORGUÇ, B., 1920’den 1981’e Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1982.
TOPUZLU, C., İstibdat-Meşrutiyet-Cumhuriyet Devirlerinde 80 Yıllık Hatıralarım, Haz: Hüsrev Hatemi, Aykut Kazancıgil, İşaret Yayınları, İstanbul 2017.
Türkiye Tarihi Anıtları (Ön Tasarı), Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1946.
YEDİYILDIZ, B., “Bir Kültür Müessesesi Olarak Vakıf”, Milli Kültür ve Gençlik Sempozyumu Bildiri Kitabı, Gazi Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, Ankara 1985.
Yenileşen İstanbul, İstanbul Belediyesi Yayınları, İstanbul 1947.