İmâmiyye Şîası Rivâyet Kaynaklarına Göre İmâmların Allah’a İnanmayanlara Getirdikleri Aklî Deliller

Kişinin rabbini tanıması ya da inkâr etmesi insanlık tarihi kadar eskidir. Bezm-i elestle başlayan bu mesele, insan var olduğu müddetçe devam edecektir. Tarihin her döneminde münkirlere Allah’ın varlığını ispatlamaya çalışan âlimler hep olmuştur. Şîa imâmları da bunlar arasında takip ettikleri metodla temayüz etmişlerdir. Onlar, hem fıtrî hem de aklî delillerle, birbirlerinden farklı fikir ve düşünceye sahip olan münkirlerle mücadele etmek suretiyle yaratıcının varlığını ispatlamaya çalışmışlardır. İmâmlar, münkirlere evren ve yaratılışla ilgili çeşitli sorular sorarak onları yaratıcıyı inkârdan, O’nun varlığının ihtimali basamağına çıkartmaya çalışmışlardır. Bu basamağa yükselttikleri münkirleri başta burhân-ı hudûs olmak üzere birçok aklî deliller kullanarak ikrâr ve imân makamına ulaştırmayı amaçlamışlardır. Ayrıca imâmlar yaratıcının duyularla hissedilemeyeceğini, teşbih, tecsim gibi mahlûkata ait olan vasıflar üzerinden tanımlanamayacağını belirtmiş, onun varlığını zâtı ve sıfatlarını tasvir etmeye girişmeden aklî delillerle kanıtlamaya çalışmışlardır.

Anahtar Kelimeler:

Tevhîd, İnkâr, İmâmiyye Şîası, İmân, Akıl

According to the Narrative Sources of Imamiyya Shi’a Rational Proofs (Al Dalil- Al Aqli) Brought by Imams for Those Not Believing in Allah

It is as old as human history to know or deny one's rab. This issue, which started with bezm-i elest (Qalu Bala), will continue as long as human being exists. In every period of history, there have always been ulama trying to prove the existence of Allah to disbelievers. Shi‘a imams distinguished among them with the method they followed. They tried to prove the existence of the creator by fighting against disbelievers with different ideas and thoughts through both rational (al aqli) and natural (al fitrah) proofs. By asking various questions to disbelievers about the universe and creation, the imams tried to take them from the denial of the creator to the level of the possibility of His existence. They aimed to convey the disbelievers they raised to this level to the rank of confession and faith by using many rational proofs, especially the burhân-ı hudûs (hudûth). In addition, the imams stated that the creator cannot be felt with the senses and cannot be defined with qualities belonging to the creatures (makhlooqat) such as tashbih and tajsim and tried to prove His existence with rational proofs without attempting to describe his zât (essence) and sıfats (attributes).

Keywords:

Tawhid, Denial, Imamiyys Shi’a, Faith, Reason,

PDF

___

ALLÂME EL-HİLLÎ, C., Keşfu’l-Murâd fi Şerhi Tecrîdi’l-İtikâd, Müessesetü Neşri’l-İslâmî, Kum 1413.
ALLÂME EL-HİLLÎ, C., Keşfu’l-Murâd fi Şerhi Tecrîdi’l-İtikâd, Müessesetü Neşri’l-İslâmî, Kum 1413.
ALTUNIŞIK, M. A., “İlk Deistlere Göre Deizmin Temel İnançları”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi C.19, S. 2 Samsun 2019, s. 615-642.
ALTUNIŞIK, M. A., “İlk Deistlere Göre Deizmin Temel İnançları”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi C.19, S. 2 Samsun 2019, s. 615-642.
ARCA, A., Fahreddin Râzî’nin Düşüncesinde Allah’ın Sıfatları, Fecr Yayınları Ankara 2020.
ARCA, A., Fahreddin Râzî’nin Düşüncesinde Allah’ın Sıfatları, Fecr Yayınları Ankara 2020.
AYDIN, M., Din Felsefesi, İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., İzmir 1999.
AYDIN, M., Din Felsefesi, İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., İzmir 1999.
AYTEPE, M., “Deizm-Bilim İlişkisi ve İslam Düşüncesi”, Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, C. 3, S. 1, Kıbrıs 2017, s. 113-136.
AYTEPE, M., “Deizm-Bilim İlişkisi ve İslam Düşüncesi”, Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, C. 3, S. 1, Kıbrıs 2017, s. 113-136.
CEYLAN, A., “Deist Tanrı Tasavvuru ve Hayata Yansımaları”, Tanrı Tasavvurları ve Sosyal Hayata Yansımaları Sempozyumu, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Sakarya 2005, s. 181-203.
CEYLAN, A., “Deist Tanrı Tasavvuru ve Hayata Yansımaları”, Tanrı Tasavvurları ve Sosyal Hayata Yansımaları Sempozyumu, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Sakarya 2005, s. 181-203.
CU‘FÎ, M., Tevhîdu’l-Mufaddal, İntişâratu Mektebetu’d-Dâverî, Kum 1969.
CU‘FÎ, M., Tevhîdu’l-Mufaddal, İntişâratu Mektebetu’d-Dâverî, Kum 1969.
İBN BÂBAVEYH, E., ‘Uyuni Ahbari’r-Rızâ, Neşr-i Cihân, Tahrân 1420.
İBN BÂBAVEYH, E., ‘Uyuni Ahbari’r-Rızâ, Neşr-i Cihân, Tahrân 1420.
İBN BÂBEVEYH, E., et-Tevhîd, Müessesetü Neşri’l-İslâmiyye, Kum 1398. İBN EBÎ’L-HADÎD, E., Şerhu Nehcü’l-Belâğa li İbn Ebî’l-Hadîd, Mektebu Âyetullah el-Me‘reşî en-Necefî, Kum 1404.
İBN BÂBEVEYH, E., et-Tevhîd, Müessesetü Neşri’l-İslâmiyye, Kum 1398. İBN EBÎ’L-HADÎD, E., Şerhu Nehcü’l-Belâğa li İbn Ebî’l-Hadîd, Mektebu Âyetullah el-Me‘reşî en-Necefî, Kum 1404.
İBN FÂRİS, A., Mu‘cemu Mekâyîsu’l-Luğâ, Mektebetu Â‘lâmi’l-İslâmî, Kum 1404.
İBN FÂRİS, A., Mu‘cemu Mekâyîsu’l-Luğâ, Mektebetu Â‘lâmi’l-İslâmî, Kum 1404.
İBN TÂVÛS, A., Felâhu’s-Sâil, Sâzmân-ı Tebliğât-ı İslâmî, Tahrân 1388.
İBN TÂVÛS, A., Felâhu’s-Sâil, Sâzmân-ı Tebliğât-ı İslâmî, Tahrân 1388.
İSFEHÂNÎ, R., “Atl”, el-Müfredât Kur’ân Kavramları Sözlüğü, (çev. Abdulbaki Güneş -Mehmet Yolcu), Çıra Yayınları, İstanbul 2012, s. 708-709.
İSFEHÂNÎ, R., “Atl”, el-Müfredât Kur’ân Kavramları Sözlüğü, (çev. Abdulbaki Güneş -Mehmet Yolcu), Çıra Yayınları, İstanbul 2012, s. 708-709.
KÂDI ABDULCABBAR, E. Şerhu Usuli’l-Hamse, thk. Abdulkerim Osman, Mektebetü’l-Vehbe, Kahire 1996.
KÂDI ABDULCABBAR, E. Şerhu Usuli’l-Hamse, thk. Abdulkerim Osman, Mektebetü’l-Vehbe, Kahire 1996.
KÜLEYNÎ, E., el-Kâfî, Dâru’l-Kutubi’l-İslâmiyye, Tahrân 1365.
KÜLEYNÎ, E., el-Kâfî, Dâru’l-Kutubi’l-İslâmiyye, Tahrân 1365.
MECLİSÎ, M., Bihâru’l-Envâr, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrût 1403.
MECLİSÎ, M., Bihâru’l-Envâr, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrût 1403.
RADÎ, Ş., Nehcü’l-Belâğa, thk. Sübhî es-Sâlih, Dâru’l-Kutubi’l-Lübnâniyye Lübnân 2004.
RADÎ, Ş., Nehcü’l-Belâğa, thk. Sübhî es-Sâlih, Dâru’l-Kutubi’l-Lübnâniyye Lübnân 2004.
RAZİ, S., Nehcü’l-Belâğa, thk. Seyyid Ali Hüseynî Buhtî, (Çev. Kadri Çelik), Kevser Yayınları, İstanbul 2013.
RAZİ, S., Nehcü’l-Belâğa, thk. Seyyid Ali Hüseynî Buhtî, (Çev. Kadri Çelik), Kevser Yayınları, İstanbul 2013.
SALMAZZEM, M., Kur’ân’a Materyalist Yaklaşımlar, Fecr Yayınları, Ankara 2020.
SALMAZZEM, M., Kur’ân’a Materyalist Yaklaşımlar, Fecr Yayınları, Ankara 2020.
SİNANOĞLU, M., “Muattıla”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C, 30, TDV Yayınları, İstanbul 2005, s. 330-331.
SİNANOĞLU, M., “Muattıla”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C, 30, TDV Yayınları, İstanbul 2005, s. 330-331.
ŞEHRİSTÂNÎ, E., Nihâyetü’l-İkdâm fî İlmi’l-Kelâm, thk, Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2004.
ŞEHRİSTÂNÎ, E., Nihâyetü’l-İkdâm fî İlmi’l-Kelâm, thk, Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2004.
TABERSÎ, E., İhticâc ala Ehli’l-Lucâc, (thk. Muhammed Bâkır el-Horasân), Nâşir-i Murtezâ, Meşhed, 1401.
TABERSÎ, E., İhticâc ala Ehli’l-Lucâc, (thk. Muhammed Bâkır el-Horasân), Nâşir-i Murtezâ, Meşhed, 1401.
TAFTAZÂNÎ, S., Şerhu’l-Akâid, (haz. Süleyman Uludağ), İstanbul 1991.
TAFTAZÂNÎ, S., Şerhu’l-Akâid, (haz. Süleyman Uludağ), İstanbul 1991.
TAYLOR, A. E., “Tabiattan Tanrıya” (çev. Mehmet Aydın), Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi; S: 3, İzmir 1986, s. 235-243.
TAYLOR, A. E., “Tabiattan Tanrıya” (çev. Mehmet Aydın), Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi; S: 3, İzmir 1986, s. 235-243.
TOPALOĞLU, B., “Hudûs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 18 TDV Yayınları İstanbul 1998, s, 304-309. TÛSÎ, E., el-Emâlî, Dâru’s-Sekâfe, Kum 1414.
TOPALOĞLU, B., “Hudûs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 18 TDV Yayınları İstanbul 1998, s, 304-309. TÛSÎ, E., el-Emâlî, Dâru’s-Sekâfe, Kum 1414.
TÛSÎ, E., Misbâhu’l-Müctehid, Müessesetu Fıkhu’ş-Şîa Beyrût 1411.
TÛSÎ, E., Misbâhu’l-Müctehid, Müessesetu Fıkhu’ş-Şîa Beyrût 1411.
VAJDA, G., “Bazı Şîî-İsnâ-Aşeriyye Yazarlarına Göre Allah’ın Görülmesi (Rü’yetullah) Meselesi”, Çev. Sabri Hizmetli, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi C: 28, Ankara 1981, s. 369-393.
VAJDA, G., “Bazı Şîî-İsnâ-Aşeriyye Yazarlarına Göre Allah’ın Görülmesi (Rü’yetullah) Meselesi”, Çev. Sabri Hizmetli, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi C: 28, Ankara 1981, s. 369-393.
YARDIM, M. N., Yunus Emre Divanı, Kahraman Yayınları, İstanbul 1999.
YARDIM, M. N., Yunus Emre Divanı, Kahraman Yayınları, İstanbul 1999.
YASA, M., “Tanrı Kavramının Ateolojik Yorumu ve Ateistik ‘Görerek İnan’ Savı: Bir Paradoksun Aldatıcı Yönünün Çözümüne Doğru”, Ekev Akademi Dergisi S: 13 Basım Yeri Yok 2002, s. 73-85.
YASA, M., “Tanrı Kavramının Ateolojik Yorumu ve Ateistik ‘Görerek İnan’ Savı: Bir Paradoksun Aldatıcı Yönünün Çözümüne Doğru”, Ekev Akademi Dergisi S: 13 Basım Yeri Yok 2002, s. 73-85.
YÜKSEL, E., Sistematik Kelâm, İz Yayınları, İstanbul 2011.
YÜKSEL, E., Sistematik Kelâm, İz Yayınları, İstanbul 2011.