Azerbaycan’da Hüküm Sürmüş Bir Türk Devleti: Sâcoğulları (IX-X. Asır)

Abbâsîler yaklaşık 500 yıl süren hâkimiyetlerinin ilk yüzyıllarında oldukça geniş bir coğrafyaya yayılmışlar ve özellikle VIII. yüzyılda gerçekleştirdikleri fetih hareketleri ile Afrika’nın en uç noktalarına, Anadolu’nun ortalarına, Türkistan’ın Çin sınırlarına, Hazar Denizi’nin kuzey kısımlarına kadar ulaşmışlardır. Abbâsîlerin bu geniş bir coğrafyada merkezî otoriteyi tesis edebilmeleri VIII. yüzyıllarının bitiminde zorlaşmaya başlamıştır. IX. yüzyılının yarısından sonra artık Bağdat merkezine uzak noktalarda bulunan yerlerde yarı bağımsız veya bağımsız devletler kurulmaya başlamıştır. Bu devletlerin kurucuları Abbâsî halifelerince gönderilen valiler olmuşlardır. Afrika’da Tolunoğulları, İhşidler, Ağlebiler, İdrisiler, Fatımiler; Orta Asya’da Samaniler, Seffâriler, Büveyhiler; Kafkasya’da da bu makalenin konusu olan Sâcoğulları bunlardan bazılarıdır. Abbâsî halifelerince bir bölgenin idarî işlemlerini gerçekleştirmek üzere gönderilen bu valiler acaba nasıl bağımsızlık imkânı bulabilmekteydi? Söz konusu bu valiler kimdi? Bu makama gelmeden önce devlette ne gibi görevler üstlenmekteydi? Bu makalede, Sâcoğulları devletin bağımsızlığa giden serüveni ve tarihte oynadığı rolü hakkında bilgi verilecektir.

A Turkish State Reigned in Azerbaijan: Sacogullary (IX-X. Century)

During the first centuries of their domination which lasted for about 500 years, the Abbasids spread to a large geopraphy and especially with the conquest movements in the first century, they reached the farthest places of Africa, the middle of Anatolia, the borders of China in Turkestan and the northern parts of the Caspian Sea. The ability of the Abbasids to establish central authority in this wide geography began to be difficult at the end of the first centuries. After half of the second century, semi-independent or independent states began to be established in places which was far from the center of Baghdad. The founders of these states were governors who sent by the Abbasid caliphs. Tolunogullary in Africa, Ihshid, Crybilis, Idrisis, Fatimid; Samanis, Saffarians, Buvehisis in Central Asia; Sacogullary in the Caucasus which is the subject of this article, are some of them. How could these governors, who were sent by the Abbasid caliphs to carry out administrative operations of a region, find independence opportunity? Who were these governors in question? What duties did they undertake in the state before this office they studied? In this article, information about the Sacogullary state's adventure to independence and its role in history will be given.

___

  • KIRZIOĞLU, M. F.,“Selçuklulardan Önce Armenya’ya/Yukarı Eller’e Hâkim Olanlar (MÖ. IV bin-MS 1064), Türk Tarihinde Ermeniler Sempozyumu-Tebliğler ve Panel Konuşmaları, Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, (1983):129-197. KURKJİAN, V., A History of Armenia, New York, Yayın evi yok, 1958. MES’ÛDÎ, Ebü’l-Hasen el-Hüseyin b. Ali el-Mes’ûdî, Mürûcü’z-Zeheb ve Meadinü’l Cevher, thk. Müfîd Muhammed Kamîha, Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ilmiyye,1987. REDGATE, A.E., The Armenians, Oxford:Yayın evi yok, 1998. SARKİSYAN, M., A Modern History of Transcaucasian Armenia, Brill: Yayın evi yok, 1975. ES-SÛLÎ, Ebû Bekir Muhammed b. Yahya, Ahbâru’r-Râzî ve’l-Müttakî Billah (Nşr. J. Heywort Dunne) Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ilmiyye, 1983. ŞƏRİFLİ, M. X., IX. Əsrin İkinci Yarısı – XI. Əsrlərdə Azərbaycan Feodal Dövlətləri, Bakı, Yayın evi yok, 2013. TABERÎ, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir,Târihu’l-Ümemi ve’l–Muluk,Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, I-XI, Beyrut:Dâru’l-Kütübü’l-ilmiyye,1967. TEKİN, Oğuz, “Başlangıcından Türkiye Cumhuriyeti'ne Kadar Türk Devletlerinin Sikkeleri”, Türkler Ansiklopedisi, 5:413-422, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.