TÜRKİSTANLI TARİHÇİ MUHAMMED ÖMER MARĞİNANİ’NİN (ÜMİDİ) HAYATI VE ESERLERİ

19. yüzyıl Batı Türkistan coğrafyasında yetişen, Hokand Hanlığı ve Kaşgar Hanlığı devlet teşkilatında önemli görevlerde bulunan devlet adamlarından biri Muhammed Ömer Marğinani (Ümidi)’dir. Devlet adamlığı yanında şair ve tarihçi bir kişiliğe sahip olan Muhammed Ömer Marğinani’nin Kaşgar Hanlığı ve Hokand Hanlığı tarihine dair Ceng-name, Bedevlet-name gibi eserler yanında Divan, Mektubçe-i Han, Keçkül Kalenderi, Şecerat’ül Ensab Seyyid Muhammed Hakim Han Hacem adlı Çağatayca kaleme aldığı eserlerinden başka Mesnevi adlı küçük bir risalesi bulunmaktadır. Yazarın tarih alanında kaleme aldığı eserler Doğu Türkistan ve Hokand Hanlığı tarihi hakkında önemli bilgiler verirken, dil alanındaki eserleri içerikleri dolayısıyla 19. yüzyıl Türkistan coğrafyasında Çağatayca yazılan eserlerin en güzide örneklerindendir.

Anahtar Kelimeler:

Muhammed Omar Marginani, Badavlatnama, Khanate of Kashgar, Khanate of Kokand.

THE LIFE AND WORKS OF HISTORIAN MUHAMMAD OMAR MARGHINANI (UMIDI) FROM TURKESTAN

Mohammad Omar Marghinani (Umidi) is one of the statesmen who grew up in the geography of Western Turkestan in the XVIII century, who held important positions in the state organization of the Khanate of Khokand and the Khanate of Kashgar. In addition to statesmanship, he was a poet and a historian. He wrote two books, named Ceng-name and Bedevlet-name, regarding the histories of Hokand, Kashgar Khanates and the Khanate Mohammed Omar Marginani. Furthermore, he wrote Mektubçe-i Han, Keçkül Kalenderi, Şecerat’ül Ensab Seyyid Muhammed Hakim Han Hacem in Chagatai. Also he wrote small booklet in mathnawi form. The works written by the author in the field of history provide important information about the history of East Turkestan and the Khanate of Hokand, while his works in the field of language are based on their content in the 19th Century. It is one of the most outstanding examples of works written in Chagatai in the geography of Turkestan of the XVII century.

Keywords:

Muhammed Omar Marginani, Badavlatnama, Khanate of Kashgar, Khanate of Kokand.,

PDF

___

BUHARİ, Süleyman (1298), Luğat-ı Çağata-yi Türk-i Osmani, İstanbul, Mihran Matbaası.
BUYAR, Cengiz (2006), Tarih-i Emniye’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. KTMÜ Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Bişkek
DMİTRİYEVA, Lyudmila Vasilyevna (2002), Katalog Tyurskih Rukopisey İnstituta Vostokovedeniya Rossiyskoy Akademii Nauk, Moskva, Vostoçnaya Literatura Ran.
GENCAL, Bahattin (2013), “19. Yüzyılda Doğu Türkistan Tarihi Hakkında Yazılmış olan Birinci Elden Kaynaklar”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 2, S.4, ss. 17-30.
GENCAL, Bahattin (2016), Tarih-i Kaşgar, (Muhammed A’lem’in Kaşgar Tarihi), Sahhaflar Yayınevi, İstanbul.
MARĞİNANİ, Muhammed Ömer (1308), Bedevlet-name.
MARĞİNANİ, Muhammed Ömer (1305), Ceng-name.
MUGİNOV, Abdulladcan Muginoviç (1962), Opisaniye Uygurskix Rukopisey İnstituta Narodov Azii, İzdatelsvo Vostoçnoy Literaturı, Moskva.
SAYRAMİ, Molla Musa bin Molla İsa (1905), Tarih-i Emniyye, Tipografiya İmperatorskago Universiteta, Kazan.
TUĞ, Kadir (2013a). Muhammed Sadık Kaşgarî’ye Göre Doğu Türkistan, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bişkek.
TUĞ, Kadir (2013b). “XVII-XVIII. Yüzyıllarda Doğu Türkistan’da Eğitim”, Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 2. Cilt, S.1, s. 298-307.