TÜRK PARTİ SİSTEMİNDE PARÇALANMIŞLIK VE SEÇİMSEL DALGALANMALAR

Parti sistemi kavramı, özellikle karşılaştırmalı siyaset biliminde, siyasal temsilin birbiri ile rekabet halindeki partiler arasında nasıl paylaşıldığını ve parlamentodaki partilerin ilişkisel konumlarını ifade etmektedir. Bu çalışmada Türkiye’de ilk serbest seçimlerin gerçekleştiği 1950’den bugüne kadar yapılmış 18 genel seçim sonucuna dayalı olarak parti sistemindeki temel dönüşümlerin ve ana karakteristiklerin ortaya konması amaçlanmaktadır. Bunun için, siyasi temsilin partiler arasında yayılma derecesini gösteren parti sistemi parçalanması ve bir seçimden diğerine seçmen tercihlerinin ne ölçüde değiştiğinin göstergesi olan seçimsel oynaklık göstergeleri temel analiz enstrümanı olarak kullanılmıştır. Milletvekili genel seçimlerinin ulusal düzeydeki sonuçlarına dayanılarak parti sistemi ile ilişkili göstergeler hesaplanmış ve diğer ülkeler ile karşılaştırma yapılmıştır. Türkiye, radikal bir rejim kesintisi olmaksızın tek parti sisteminden çok partili bir sisteme geçmeyi başaran ülkelerden birisidir. Genel olarak değerlendirildiğinde 2000’lerin başına kadar parti sistemi parçalanmasının ve seçimsel oynaklıkların yüksek olduğu bir görünüm sergilemiştir. Son on beş yıllık dönemde ise iktidar partisinin ardarda yapılan seçimlerde en büyük oy oranına ve meclis sandalye çoğunluğuna sahip olduğu ve siyaset bilimi terminolojisinde hȃkim parti sistemi olarak adlandırılan bir sisteme dönüşmüştür. Bu dönemde parti sistemi nispeten daha az parçalı ve daha rekabetçi bir hale gelmiştir. Türk parti sisteminin tarihsel gelişimi ile parçalanma ve seçimsel oynaklık göstergeleri birlikte değerlendirildiğinde ve gelişmiş demokrasilerle kıyaslandığında kurumsallaşmış ve istikrarlı bir yapıya henüz kavuşmadığı gözlenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Türk parti sistemi, parti sistem parçalanması, etkili parti sayısı, seçimsel oynaklık

TURKISH PARTY SYSTEM FRAGMENTATION AND ELECTORAL VOLATILITY

The party system is a concept in comparative political science concerning how political representation is shared by competing parties and the relational positions of parties in parliament. This article focuses on the major transformations and main characteristics of Turkish party system. The analysis is carried out based on the electoral data of 18 general elections of representatives at national level since 1950 when the first free elections took place in Turkey. The basic indicators of the party system are compared with those of other countries. In the history of Turkey, party system has evolved from the single-party system to multi-party system without a radical regime interruption. The degree of party system fragmentation gradually has increased over time until the early 2000s and high electoral volatility has been the case. However in the last fifteen years, a growing level of competitiveness and relatively decreasing fragmentation of the party system have been observed. The ruling party constantly has had the largest vote share in the consecutive elections and controlled of the majority of seats. In this period, a multi-party system turned towards a dominant party system according to the terminology of political science. Historical development and the basic indicators of party system (i.e. fragmentation and electoral volatility) evaluated together it could be noted that Turkish party system has still not sufficiently institutionalized compared to advanced democracies.

Keywords:

Turkish party system, party system fragmentation, effective number of parties, electoral volatility,

PDF

___

Akıncı A. ve Usta S. (2016). Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçişte Etkili Olan Dış Faktörlerin Değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Cilt 21, Sayı 1, s.275-288.
Akşin, S. (1980). 100 Soruda Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. İstanbul: Gerçek Yayınevi, Soru 100, 287.
Blondel, J. (1968). Party systems and patterns of government in Western democracies. Canadian Journal of Political Science, 1(02), 180-203.
CHP (2018). Cumhuriyet Halk Partisi, Giriş ve Kısa Özet. Erişim: 01.05.2018, https://www. chp.org.tr/Haberler/0/chp_tarihi-54.aspx
Çarkoğlu, A. (1998). The Turkish party system in transition: party performance and agenda change. Political Studies, 46(3), 544-571.
Çarkoğlu, A. (2011). Turkey’s 2011 general elections: towards a dominant party system? Insight Turkey, 13(3), 43.
Dahl, R. A. (1966). Patterns of Opposition. R. A. Dahl (Editör). Political Oppositions in Western Democracies, 332-47. New Haven, CT: Yale University Press.
Dalton, R. J. (2008). The quantity and the quality of party systems party system polarization, its measurement, and its consequences. Comparative Political Studies, 41(7), 899-920.
Duverger, M. (1954). Political Parties: Their Organisation and Activity in the Modern State. (Çev. B. ve R. North). London: Methuen, (Eserin Fransızca orijinali 1951’de yayımlandı).
Gedikli Berber, Ş. (2012). Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde Sivil Hükümet Darbesi: CHP’de 35’ler Vakası. Gazi Akademik Bakış. Cilt 6, Sayı 11, s. 131-150.
Günal, E. (2005). Türkiye’de Seçim Sistemlerinin Siyasal Kurumlar Üzerindeki Etkileri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Heper, M. (2011). Türkiye’nin Siyasal Hayatı. İstanbul: Doğan Kitap, 174.
Kiriş, H. M. (2011). Parti Sisteminde Kutuplaşma ve Türk Parti Sistemi Örneği. Amme İdaresi Dergisi, 44(4), 33-67.
Laakso, M. and Taagepera, R. (1979). Effective number of parties: A measure with application to West Europe. Comparative political studies, 12(1), 3-27.
Lijphart, A. (2014). Demokrasi Modelleri. Otuz Altı Ülkede Yönetim Biçimleri ve Performansları. (Çev. G. Ayas, U.U. Bulsun). İstanbul: İthaki Yayınları. (Eserin orijinali 1999’da yayımlandı), 93-96.
Linz, J. J. and Stepan, A. (1996). Toward Consolidated Democracies, Journal of Democracy, Sayı:7, 14-33.
Lipset, S. M. and Rokkan, S. (Editörler) (1967). Party systems and voter alignments: crossnational perspectives. New York: Free Press, 1-64.
Mainwaring, S., España, A., & Gervasoni, C. (2009, May). Extra system electoral volatility and the vote share of young parties. In Paper for the annual meeting of the Canadian Political Science Association (Vol. 28).
Mainwaring, S., & Zoco, E. (2007). Political sequences and the stabilization of interparty competition: electoral volatility in old and new democracies. Party politics, 13(2), 155-178.
Mair, P. (2002a). Comparing party systems. L. LeDuc, R. G. Niemi, and P. Norris (Editörler). Comparing democracies: Elections and voting in global perspective. Thousand Oaks, California: Sage Publications, 88-107.
Mair, P. (2002b). Populist democracy vs party democracy. Mény Y., Surel Y. (Editörler) Democracies and the populist challenge. Palgrave Macmillan, London, 81-98.
Ortaylı, İ. (2010). Türkiye’nin Yakın Tarihi. İstanbul: TimaşYayınları, 20.
Özbudun, E. (2011). Otoriter Rejimler, Seçimsel Demokrasiler ve Türkiye. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 80,117.
Pedersen, M. N. (1979). The Dynamics of European Party Systems: Changing Patterns of Electoral Volatility. European Journal of Political Research, 7/1, 1979, 1- 26. http://janda. org/c24/Readings/Pedersen/Pedersen.htm.
Powell, E. N., & Tucker, J. A. (2014). Revisiting electoral volatility in post-communist countries: New data, new results and new approaches. British Journal of Political Science, 44(1), 123- 147.
Rae, D. W. (1968). A note on the Fractionalization of Some European Party Systems. Comparative Political Studies 1, 413-418.
Ramsden, J. (1998). An appetite for power: a history of the Conservative Party since 1830. Harper Collins, 486-489.
Sartori, G. (2005). Parties and party systems: A framework for analysis. Colchester: European Consortium for Political Research (ECPR) press. (Eserin orijinali 1976’da yayımlandı).
Tunaya, T. Z. (1989). Türkiye’de Siyasi Partiler. Cilt: III İttihat ve Terakki Bir Çağın Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları. (Eserin orijinali 1952’de yayımlandı).
TÜİK (2012). Milletvekili Genel Seçimleri, 1923-2011. Ankara, TÜİK Matbaası, 2011.
TÜİK (2018). Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları (1950-1977) ve (1983-2015). Erişim: 01.05.2018, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1061.
UMN (2018). American Government and Politics in the Information Age. University of Minnesota Libraries Publishing Edition. Web: http://open.lib.umn.edu/ americangovernment/chapter/10-1-history-of-american-political-parties/