İZMİR KADİFEKALE (SMYRNA AKROPOLİSİ) BİZANS SARNICI BULUNTUSU (2015) SERAMİK ÖRNEĞİ IŞIĞINDA GEÇ BİZANS SIRLI SERAMİKLERİNDE HEKSAGRAM (DAVUD YILDIZI) SEMBOLÜ

İlk insanların simsiyah gecede yönlerini bulmalarını sağlayan bir kılavuz, günlerini aydınlatan bir yaşam kaynağı olan yıldızlar, ilahi rehberlik, koruyuculuk ve umudu simgeleyen son derece önemli semboller olmuşlardır. Hıristiyanlıkta yıldız motifi, ilahi rehberlik ve koruma sunan Beytüllahim Yıldızı ile sembolleştirilmiştir. İki eşkenar üçgenin düz ve ters olarak birbirine geçmeli bir şekilde üst üste yerleştirilmesiyle oluşturulan altı kollu yıldız sembolü, heksagram (Davud Yıldızı) olarak adlandırılmaktadır. Üst üste kesilmiş ve ayrılmaz bir şekilde birbirinin içine geçmiş iki üçgen, iyi ve kötünün dolayısıyla tüm zıtlıkların evrende sonsuz bir döngü ile birbirine bağlı olmasını simgeler. Zıtlıkların birliğini temsil eden heksagram, makrokosmosun sembolüdür. Sembole yüklenen anlamlar Kral Davud ve oğlu Süleyman efsaneleri ile birleşince kötülüklerden koruyan apotropeik bir motife dönüşmüştür. Eski çağlardan beri apotropeik anlamından dolayı en sık kullanılan motiflerden biri olan heksagram, Bizans sanatında da kullanılmıştır. Geç Bizans dönemi seramiklerinde bu sembol sıkça görülmektedir. Bu makalede heksagram motifiyle bezenen geç Bizans dönemi sırlı seramikleri belirlenerek motifin kullanımı incelenmiş, bezeme ve stil özelliklerine göre gruplandırılmıştır. İzmir Kadifekale Bizans sarnıcı 2015 kazısından ele geçen heksagram motifli seramik kaide parçası tanıtılmış, bu parçanın gruplanan Bizans sırlı seramiklerindeki yeri belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Heksagram, Davud Yıldızı, Süleyman Mührü, Geç Bizans Dönemi, Bizans Seramiği

The stars have been very important for humans since the beginning of the humanity as a guide to find their way in the dark night and a source of life that enlighten their days. In Christianity, some of the stars has been symbolized with the Star of Bethlehem offering divine guidance and protection. The six-pointed star symbol which is formed by placing two equilateral triangles on top of each other in a straight and inverse manner is called hexagram ‘Star of David’. The two triangles which are overlapped and inseparably intertwined represent the ‘good and evil’ in cosmos with its all antimonies as infinite loop. The hexagram representing the unity of antimonies is the symbol of the macro cosmos. The meanings attributed to the symbol combined with the legends of King David and his son Solomon have transformed into an apotropaic symbol that protects from evil. Hexagram is one of the most frequently used symbols due to its apotropaic meaning since ancient times, has also been used in Byzantine art. The symbol was used frequently on Late Byzantine glazed wares. In this article, Byzantine glazed pottery finds with hexagram symbol was examined according to decoration and stylistic features. A glazed base fragment with hexagram found in a Byzantine cistern in 2015 Smyrna Kadifekale excavation was presented and its place in Byzantine pottery was examined.

Keywords:

Hexagram, Star of David,

PDF

___

Alas Ç. (2018). “Opus Sectile Zemin Panoları ve Duvar Kaplamaları”. Aziz Nikolaos Kilisesi Kazıları 1989-2009. Haz: Sema Doğan, Ebru Fatma Fındık. İstanbul: Homer Kitabevi. ss. 265-299.

Altıntaş, Y. (Haz). (2001). Yahudilikte Kavram ve Değerler Dinsel Bayramlar-Dinsel Kavramlar- Dinsel Gerçekler. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın.

Arslan N. Arslan B. B., Türk H., Koçyiğit O., Müller K. (2011), “Assos Kazısı 2009 Yılı Kazı, Restorasyon ve Onarım Çalışmaları”, 32. Kazı Sonuçları Toplantısı 3. Cilt. Ankara. ss. 235-250.

Bayam B. (1993). “Mühr-ü Süleyman ve Türk Kültüründeki Yeri”. Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar Güner İnal’a Armağan. Ankara. ss. 61-67.

Becker, U. (1994). Encyclopedia of Symbols. New York: The Continuum Publishing Company.

Beckwith J. (1986). Early Christian and Byzantine Art. USA: Penguin Books.

Boleken Z. (2010). “Anadolu Selçuklu Başkentinde Dini Mimaride Devşirme Malzeme Kullanımı”. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatları Anabilim Dalı yüksek lisans tezi. İstanbul.

Byzantine Women and Their World (2003). Byzantine Women and Their World. E d. Ioli Kalavrezou. Yale University Press.

Byzantium and Islam (2012). Byzantium and Islam: Age of Transition, 7th-9th Century. New York: Metropolitan Museum of Art.

Byzantium: Faith and Power (2004). Byzantium: Faith and Power (1261-1557). Ed: H. C. Evans. New York.

Chatzidakis M. (1997). Byzantine Art in Greece Mosaics – Wall Paintings. Atina.

Chevalier J., Gheerbrant A. (1994). Dictionary of Symbols. Penguin Books.

Cormack R. (2000). Byzantine Art. Oxford History of Art Series Oxford U. Press.

Çam N. (1993). “Türk ve İslam Sanatında Altı Kollu Yıldız (Mühr-i Süleyman)”. Yılmaz Önge Armağanı. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları No: 113. ss. 207-230.

Dalton O.M. (1911). Byzantine Art and Archaeology. Oxford. Dark K. (2001). Byzantine Pottery. USA: Tempus Publishing.

Demangel R. ve Mamboury E. (1939). Le quartier des Manganes et la première région de Constantinople, Paris De Boccard.

DOC (1968). Catalogue of the Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, Ed: Bellinger A. R., Grierson. Vol. II/I: Phocas to Theodosius III, ss. 602-717.

Doğer L. (2007). “Halkın İmge Dünyasında Seramik Sanatı”. Kalanlar / The Remnants, 12. Ve 13. Yüzyıllarda Türkiye’de Bizans. İstanbul. ss. 48-55.

Eastmond A. (2013). The Glory of Byzantium and Early Christendom. New York.

Ersoy A. (2014). “Smyrna Akropolisi (Kadifekale)”. İzmir Kent Ansiklopedisi Arkeoloji. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları. ss. 403-407.

Ersoy N. (1990). Semboller ve Yorumlarla Görünenden Görünmeyene. İstanbul: Zafer ve Sena Ofset Matbaacılık.

Eskici B. (2018) “Malzeme Sorunları ve Koruma Önerileri”. Aziz Nikolaos Kilisesi Kazıları 1989-2009. Haz: Sema Doğan, Ebru Fatma Fındık. İstanbul: Homer Kitabevi. ss. 185-208.

Everyday Life in Byzantium (2002). Everyday Life in Byzantium Byzantine Hours Work and Days in Byzantium. Ed: D. Papanikola-Bakirtzi. Atina: Helenic Culturel Heritage S.A.

Fındık N. Ö. (2014). İznik Sırlı Seramikleri Roma Tiyatrosu Kazısı (1980-1995). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.

François V. (1995). La Céramique Byzantine A Thasos. Ètudes Thasiennes XVI. Paris.

François V. (2017). La vaisselle de terre à Byzance, Cataloque des collections du Musée du Louvre. Coédition Somogly/Louvre Editions.

Frutiger A. (1989). Signs and Symbols Their Design and Meaning. Van Nostrand Reinhold.

Glory of Byzantium (2006). The Glory of Byzantium Art and Culture of the Middle Byzantine Era. Ed: Helen C. Evans, William D. Wixom. New York: The Metropolitan Museum of Art.

Goodenough E .R. (1958). Jewish Symbols in the Graeco -Roman Period C: 1. New York.

Hayes J.W. (1992). Excavation at Saraçhane in İstanbul 2: The Pottery. Princeton Univercity Press.

Jobes, G. (1962). Dictionary of Mythology Folklore and Symbols. New York: The Scarecrow Press.

Josifova M. (1981). “Ceramique a Decor “Sgraffito” de Kaliakra (XIII – La Moitie du XV S.)”. Byzantino-Bulgarica VII. Sofia, ss. 437- 444.

Kalanlar (2007). Kalanlar-12. ve 13. Yüzyıllarda Türkiye’de Bizans/ the Remnants-12th and 13th Centuries Byzantine Objects in Turkey. Ed. Prof. Dr. Ayla Ödekan. İstanbul: Vehbi Koç Vakfı.

Katsara E. (2018). “Byzantine Glazed Pottery From Sparta (12th to 13th centuries A.D.): Observation in the Light of New Archaeological Finds”. XIth Congress AIECM3 on Medieval and Modern Period Mediterranean Ceramics, Proceedings, (19-24 October 2015 Antalya) Vol. 1. Ankara: Koç University VEKAM 2018 No.42. ss. 297-310.

Kazhdan, A. P. ve Cutler, A. (1991). “Star”. The Oxford Dictionary of Byzantium C: 3. New York: Oxford University Press. ss. 1943.

Kılıç M.E. (2017). Hermesler Hermesi – İslam Kaynakları Işığında Hermes ve Hermetik Düşünce. İstanbul: Sufi Kitap.

Kourkoutidou-Nikolaidou E. ve Tourta A. (1997). Wandering in Byzantine Thessaloniki. Athens.

Köroğlu, G. (2003). “Haluk Perk Koleksiyonunda Örneklerle Bizans Uygarlığında Muskalar”, P Sanat, Kültür, Antika Dergisi. S: 29 Büyü ve Sanat. Bahar 2003. ss. 16-21.

Köroğlu, G. (2011). “Bizanslı Tılsımları”, Aktüel Arkeoloji Dergisi S: 22 Temmuz-Ağustos. ss. 98-105.

Kuşoğlu Z. (1990). “Türk Sanatında Mühr-i Süleyman”. İlgi S. 61. ss. 32-35.

Kybalion (2013). Kybalion Yedi Kozmik Yasa Antik Mısır ve Yunan Hermetik Felsefesi. İsstanbul: Hermes Yayınları.

Lassus J. (1966). The Early Christian and Byzantine World. London.

Lowden, J. (1997), Early Christian and Byzantine Art. Phaidon Press.

Liungman, C. G. (1991). Dictionary of Symbols. USA.

Lunde P. (Ed.) (2009). İşaretler, Semboller, Kodlar, Gizli Diller Şifreler Kitabı, İstanbul: NTV Yayınları.

Machate W. (2001). “Altı Köşeli Yıldız”. Mimar Sinan S: 120. ss. 59-68.

Mango C. (2006). Bizans Mimarisi, Haz: Bülent İşler.

Meinardus O. F.A. (1976). “The Hexagram or the Magen David in Byzantine Art”. Δελτίον XAE 8. ss. 97-100.

Morgan C. (1942). The Byzantine Pottery Corinth 11. American School of Classical Studies at Athens.

Nozedar A. (2008). The Element Encyclopedia of Secret Signs and Symbols: Th Ultimate A-Z Guide from Alchemy to the Zodiac. HarperCollins Publishers.

Pala, İ. (2006). “Mühr-i Süleyman”. TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

Papanikola-Bakırtzi D. (1999). Byzantine Glazed Ceramics The Art of Sgraffito. Atina.

Parman (1989). “The Pottery From St.John’s Basilica at Ephesos”, BCH Suppl. XVIII, ss. 277-289.

Pennas C. (2005). Byzantine Aigina, Athens: Pergamos.

Pekak S. ve Gür D. (2015). “İsa’nın Doğumu”, Sanat Tarihi Dergisi C: XXIV S: 2. ss. 175-226.

Pitarakis B. (2015a). “Abrasaks”. Hayat Kısa, Sanat Uzun Bizans’ta Şifa Sanat. İstanbul: Pera Müzesi Yayını. ss. 230-233.

Pitarakis B. (2015b). “Kral Süleyman’ın Büyüsü”. Hayat Kısa, Sanat Uzun Bizans’ta Şifa Sanatı. İstanbul: Pera Müzesi Yayını. ss. 240-251. Pitarakis B. (2015c). “Hastalıkla Savaşmak Sağlığı Pekiştirmek”. Hayat Kısa, Sanat Uzun Bizans’ta Şifa Sanatı. İstanbul: Pera Müzesi Yayını. ss. 334-363.

Rice D.T. (1928). “The Byzantine Pottery”. Preliminary Report Upon the Excavations Carried Out in the Hippodrome of Constantinople in 1927. London: The British Academy. ss. 29-42.

Rice D.T. (1930). Byzantine Glazed Pottery. Oxford.

Saint-Exupery, A.de (2016). Küçük Prens. (Çev: Onur Tunç). İstanbul: Yuva Yayınları.

Schimmel, A. (2000). Sayılarım Gizemi. (Çev: Mustafa Küpüşoğlu). İstanbul: 2000.

Scholem G. (2007). “Mager David” Encyclopadia Judaica, C.11, Jerusalem: Keter Publishing House. ss. 687-697.

Scholem G. (1949). “The Curious History of the Six-Pointed Star”, Commentary VIII. ss. 243-251.

Spier J. (1993). “Byzantine Magical Amulets and Their Tradition”. Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. S. 56. ss. 25-62.

Tekin O. (1999). Bizans Sikkeleri Yapı Kredi Koleksiyonu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Trismegistus H. (2018). Corpus Hermeticum. İstanbul: Mavi Kalem Yayınevi.

The Jewish Encyclopedia (1901), The Jewish Encyclopedia VIII, Ktav Publishing House.

Ovadiah A. (1999). “Symbolism in Jewish and Christian Works of Art in Late Antiquity”. Δελτίον XAE 20 (1998). ss. 55-64.

Tešić-Radovanović D., Gugolj B. (2018).” The Menorah as a Symbol of Jewish Identity in the Diaspora and an Expression of Aspiration for Renewing the Jerusalem Temple”. Migrations in Visual Art. Ed: Erdeljan J, Germ M. vd. The Pontes Academici Book Series. ss. 137-150.

Türeli İ. (2010). Türk Sanatında Altı Köşeli Yıldız. İstanbul: Kitabevi Yayınları. Türker A. Ç. (2018). Byzantine Arcitectural Sculpture in Çanakkale. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.

Vroom J. (2005). Byzantine to Modern In The Aegean 7th to 20th century. Parnassus Press.

Vroom J., Fındık E. (2015). “The Pottery Finds”. Die Türbe im Artemision Ein frühosmanischer Grabbau. Ayasuluk/Selçuk und sein kulturhistorisches Umfeld. Österreichisches Archäologisches Institut Sonderschriften Band 53, ss. 205-292.

Waage F. O. (1933). “The Roman and Byzantine Pottery”. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens S. 2. No. 2. ss. 279-328.

Waksman S.Y., Kontogiannis N.D., Skartsis S.S. and Vaxevanis G. (2014). “Tha Main Middle Byzantine Production and Pottery Manufacture in Thebes and Chalcis”. The Annual of the British School at Athens S. 1. 109. ss. 379-422.

Waksman S.Y., Erhan N., Eskalen S. (2009). “Les ateliers céramiques de Sirkeci (İstanbul). Résultats de la campagne 2008.” Anatolia Antiqua no. XVII. ss. 457- 467.

Wallis H. (1907). Byzantine Ceramic Art. Notes on Examples of Byzantine Pottery recently found at Constantinople with Illustrations. London.

Wirgin W. (1962). “The Memorah as Symbol of Judaism” Israel Exploration Journal S. 12. No. 2. ss. 140-142.

Xyngopoulos A. (1933). “Byzantine Pottery From Olynthus”, Excavations at Olynthus, Part V, Mosaics, Vases, and Lamps of Olynthus found in 1928 and 1931. Ed: D. M. Robinson. Oxford. ss. 285-292, Pl. 204-208.