CUMHURİYETİN KURULUŞUNDAN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE’DE YASAMA BAĞIŞIKLIKLARI VE İSTİSNALARI

Türkiye’de 1923 yılında Cumhuriyetin ilan edilmesiyle birlikte hemen hemen her alanda büyük dönüşümler yaşanmıştır. Bu süreçte devletin öncelikli hedeflerinden biri olan çağdaş bir hukuk devleti olma gayesi hukuksal anlamda çok sayıda yeni düzenleme yapılmasını da beraberinde getirmiştir. Devletin monarşiden çıkıp Cumhuriyet biçimine geçmesiyle yasama bağışıklıklarının önemi de artmıştır. Kökleri 1876 Kanun-u Esasi’sine dayanan yasama bağışıklıkları da Cumhuriyetin ilanından sonraki ilk Anayasa olan 1924 Anayasası ile geliştirilerek düzenlenmiştir. Zira seçimle göreve gelmiş milletvekillerinden oluşan meclislerde yasama işlevini demokratik ilkelere uygun şekilde yerine getirebilmesi için milletvekillerinin hukuka uygun olmak kaydıyla tam bir serbesti içinde hareket edebilmeleri gerekmektedir. Bu amaçla milletvekillerine bazı parlamenter bağışıklıkların sağlanması çoğu demokratik ülkede yaygın bir uygulamadır. Bu çalışmada Türkiye’de yasama bağışıklıkları ve istisnalarının ayrıntılı olarak incelenmesi ve konuya ilişkin eksikliklerin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda konu sistematik biçimde incelenmiş ve Türkiye’de yasama bağışıklıkları hususundaki mevzuatın hangi hususlarda geliştirilebileceği ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler:

parlamenter muafiyetler, yasama sorumsuzluğu, yasama dokunulmazlığı

LEGISLATIVE IMMUNITIES AND THEIR EXCLUSIONS IN TÜRKİYE FROM THE FOUNDATION OF THE REPUBLIC TO THE PRESENT

With the proclamation of the Republic in 1923 in Türkiye, great transformations were experienced in almost every field. In this process, the aim of being a modern state of law, which was one of the primary goals of the state, has bought along many new regulations in the legal sense. With the transition of the state from monarchy to the republic, the importance of legislative immunity has also increased. Parliamentary immunities whose roots are based on the first Ottoman Constitution of 1876, was developed, and regulated by the 1924 Constitution which was the first Constitution after the proclamation of Republic. In order to carry out the legislative duties in accordance with democratic principles, the deputies that elected by the people must be able to act in full freedom, provided that they comply with the law. It is common practice in most democratic countries to grant some parliamentary immunities to MPs for this purpose. In this study, it is aimed to examine in detail the legislative immunities and their exceptions in Türkiye and to reveal the deficiencies related to the subject. In this direction, the subject has been systematically examined and it has been revealed in which aspects the legislation on legislative immunity in Türkiye can be improved.

Keywords:

parliamentary priviliges, legislative non-liability, legislative immunity,

PDF

___

AİHM. (2009). Case of Kart v. Turkey, Karar Tarihi: 03.12.2009, Strasbourg, (Application no. 8917/5), 16 Mayıs 2022 tarihinde https://hudoc.echr.coe.int/tur#{%22fulltext%22:[%22\%22CASE%20OF%20KART%20v.%20TURKEY\%22%22],%22documentcollectionid2%22:[%22GRANDCHAMBER%22,%22CHAMBER%22],%22itemid%22:[%22001-96007%22]} adresinden edinilmiştir.
Aktaş, K. (2009). Yasama dokunulmazlığının kapsamı. TBB Dergisi, (84), 260-297.
Aktaş, K. (2006). Yasama dokunulmazlığı kurumunun Türkiye’deki gelişimi. Yasama, (3), 85-114.
Arıkan, C. (2016). Yasama dokunulmazlığı tartışmaları (Amaca uygun çözüm yolu). International Journal of Legal Progress, Yıl 2015, 1(2), 247-265. http://dx.doi.org/10.20978/ijlp.65893
Arslan, Ç. (2008). Yasama dokunulmazlığının zamanaşımına etkisi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 57(1), 35-93.
Arslan, M. (2021). Yasama dokunulmazlığı. Hasan Kalyoncu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(21), 71-105.
Artuk, M. E. & Gökçen, A. & Yenidünya, A. C. (2011). Ceza hukuku genel hükümler. Turhan Kitabevi. Anayasa Mahkemesi. (1998). Resmî Gazete 23641 (16.03.1999). Karar Tarihi: 31.017.1998. Esas Sayısı: 1998/38. Karar Sayısı 1998/50. 12 Ekim 2022 tarihinde https://anayasa.gov.tr/media/6848/1998-50-nrm.pdf adresinden edinilmiştir.
Balo, Y. S. (2012). Yasama dokunulmazlığı. TBB Dergisi, (100), 13-44.
Bilgili, M. S. & Ruhi, M. E. (2018). 1982 Anayasası’nda yasama dokunulmazlığının kaldırılması usulü. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 67-84.
Bill Of Rights (1688). 10 Kasım 2022 tarihinde https://www.legislation.govt.nz/act/imperial/1688/0002/latest/DLM4663807.html adresinden edinilmiştir.
Centel, N. & Zafer, H. (2013). Ceza muhakemesi hukuku. Beta Basım Yayım.
Ceza Muhakemesi Kanunu. (2004). Resmî Gazete 25673 (17.12.2004). Kanun No: 5271, Kabul Tarihi: 4.12.2004, Tertip 5, Cilt 44.
Constitution of the Italian Republic, 10 Kasım 2022 tarihinde https://www.senato.it/documenti/repository/istituzione/costituzione_inglese.pdf adresinden edinilmiştir.
Döner, A. (2004). Parlamenter bağışıklıklar. Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 8(1-2), 49-72.
Dursun, İ. (2013). Yasama sorumsuzluğunun hakaret suçu bakımından değerlendirilmesi. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 19(1), 73-97.
Feyzioğlu, M. (1992). Yasama dokunulmazlığı. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 42(1), 21-45.
Gönenç, L. & Ergül, O. (t.y.). 1982 Anayasası’na göre yasama sorumsuzluğu ve yasama dokunulmazlığı. 13 Mayıs 2022 tarihinde http://www.yasayananayasa.ankara.edu.tr/belgeler/analizler/yasa_sor_yasa_dok.pdf adresinden edinilmiştir.
Gözler, K. (2018). Anayasa hukukuna giriş, genel esaslar ve Türk anayasa hukuku. Ekin Yayınları.
Gözler, K. (2001). Yasama dokunulmazlığı: Bir karşılaştırmalı anayasa hukuku incelemesi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 56(3), 71-101.
Gözübüyük, Ş. (2000). Anayasa hukuku. Turhan Kitapevi.
Kabahatler Kanunu. (2005). Resmî Gazete 25772 (31.03.2005). Kanun No: 5326, Kabul Tarihi: 30.03.2005. Tertip 5, Cilt: 44.
Kânûn-i Esâsî. (1876). 13 Haziran 2023 tarihinde https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1876-k%C3%A2n%C3%BBn-i-es%C3%A2s%C3%AE/ adresinden edinilmiştir.
Özbudun, E. (2005). Yasama sorumsuzluğu ve yasama dokunulmazlığı: hukuki mahiyetleri ve farkları. TBB Dergisi, (59), 109-115.
Özbudun, E. (2005a). Constitutional debates on parliamentary inviolability in Turkey. European Constitutional Law Review, (1), 272-280.
Özdemir, E. N. (2022). Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasının yargısal denetimi, SDÜHFD, 12(2), 799-865.
Özgen, E. (1960). Yeni Anayasamız ve milletvekili dokunulmazlığı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 17(1), 249-254.
Özkul, F. (2017). Türk Anayasalarında yasama dokunulmazlığı. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, (32), 95-149.
Sağlam, M. (2002). Ekim 2001 tarihinde yapılan Anayasa değişiklikleri sonrasında, düzenlendikleri maddede hiçbir sınırlama nedenine yer verilmemiş olan temel hak ve özgürlüklerin sınırı sorunu. Anayasa Yargısı, 18(1).
Sevinç, M. (2007). 22. Yasama Dönemi’nin (2002-2007) ardından yasama bağışıklıkları konusu. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 62(3), 319-347.
Tanör, B. & Yüzbaşıoğlu, N. (2002). 1982 Anayasasına göre Türk anayasa hukuku (2001 Anayasa değişikliklerine göre). YKY.
TBMM İçtüzüğü. (1973). Resmî Gazete 14506 (13.04.1973). Kabul Tarihi: 5.3.1973, No: 584, Tertip 5, Cilt 12, S. 1850, 13 Haziran 2023 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/17.5.584.pdf adresinden edinilmiştir.
Türk Ceza Kanunu. (2004). Resmî Gazete 25611 (12.10.2004). Kanun No: 5237, Kabul Tarihi: 26.09.2004. Tertip 5, Cilt 43.
Türk Ceza Kanunu (Mülga). (1926). Resmî Gazete 320 (13.03.1926). Kanun No: 765, Kabul Tarihi: 01.03.1926, 17 Mayıs 2023 tarihinde https://www.lexpera.com.tr/mevzuat/kanunlar/turk-ceza-kanunu-765?gclid=Cj0KCQjwj5mpBhDJARIsAOVjBdoRnXh5aX8Rr9N0x-TCp87mYjhT7BcXIUHyISBLBkimtDwvDmz15RgaAi5MEALw_wcB# adresinden edinilmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (2017). Resmî Gazete 29976 (11.02.2017). Kanun No: 6771, Kabul Tarihi: 21.01.2017, 10 Aralık 2022 tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/02/20170211-1.htm adresinden edinilmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (2016). Resmî Gazete 29736 (08.06.2016). Kanun No: 6718, Kabul Tarihi: 20.05.2016, 10 Nisan 2023 tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/06/20160608-1.htm adresinden edinilmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun. (2001). Resmî Gazete 24556 (17.10.2001). Kanun No: 4709, Kabul Tarihi: 03.10.2001, 12 Aralık 2022 tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2001/10/20011017m1.htm adresinden edinilmiştir.
Wigley, S. (2009). Parliamentary immunity in democratizing countries: The case of Turkey. Human Rights Quarterly, 31(3), 567-59. https://doi.org/10.1353/hrq.0.0087
Yolcu, S. (2011). Adil yargılanma hakkı karşısında yasama dokunulmazlığını yeniden düşünmek: Atilla Kart olayı üzerine bir deneme. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 60(2), 367-414.