Padişah Şairde Saltanat Alametlerinin Kullanım Alanları: Muhibbî Divanı Örneği

Divan şiiri, Osmanlı Devleti’nin siyasi ve sosyal hayatına dair pek çok unsur barındırır. Divan şairleri ait oldukları toplumun yapısı, gelenek ve görenekleri, inançları, yaşam tarzları gibi niteliklerini farklı ilgilerle şiirlerinde söz konusu etmişlerdir. Bu bağlamda şiir dilinde saltanat ve unsurlarına dair kelimelerin çokluğu dikkat çekici niteliktedir. Osmanlı padişahlarının çoğu Fatih Sultan Mehmed’den itibaren divan oluşturmuş ve edebiyat tarihlerinde şair kimlikleriyle de adlarından söz ettirmişlerdir. Yazdıkları şiirlerde Divan şiirinin teşrifatına uyan padişah şairler; aşk, sevgili, sevgilinin güzellik unsurları gibi temleri âşıklık rolüne girerek şiirlerinde işlemişlerdir. Muhibbî mahlasını kullanan Kanunî Sultan Süleyman, yazdığı çok sayıda gazelle ön plana çıkan bir padişah şairdir. Hacimli divanında yer alan şiirlerinde Divan şiirinin klasik konularıyla birlikte saltanat ve saltanat alametlerine de sıklıkla rastlanır. Çalışmanın giriş bölümünde ilk Türk devletlerinden itibaren hükümdarlık alametlerine değinilmiş; devamında Muhibbî’nin divanında tespit edilen saltanat sembollerinin örnek beyitler yoluyla incelemesi yapılmıştır. İnceleme sonucunda, bu unsurların Divan şairi rolüne uygun olarak yer aldığı beyitler yanında şairin sultanlığına dair izler taşıyan kimi kullanımlarının da olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca saltanat alametlerinin bulunduğu beyitlerin Osmanlı saray ve toplum yaşantısına dair bazı usul ve merasimleri yansıttığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Divan şiiri, Muhibbî, Saltanat alametleri

The Use of Sultanate Symbols in The Sultan Poet: The Sample of Muhibbî’s Divan

Divan poetry contains many elements of the political and social life of the Ottoman Empire. Divan poets have mentioned the characteristics of the society they belong to, such as their traditions and customs, beliefs and lifestyles in their poems with different interests. In this context, the abundance of words about the sultanate and its elements in the language of poetry is remarkable. Many of the Ottoman sultans formed a divan starting from Mehmed the Conqueror, and they were also mentioned as poets in the history of literature. Sultan poets who obeyed the rules of Divan poetry in their poems; themes such as love, lover, and the elements of beauty of the lover, by entering the role of lover, they have treated in their poems. Süleyman the Magnificent, who used the pseudonym Muhibbi, is a sultan poet who came to the forefront with his many ghazals. In his poems in his voluminous divan, along with the classical subjects of Divan poetry, the sultanate and the signs of the reign are frequently encountered. In the introductory part of the study, the symbols of reign from the first Turkish states were mentioned; afterwards, the sultanate symbols identified in Muhibbî's divan were examined through sample couplets. As a result of the examination, it has been determined that besides the couplets in which these elements take place in accordance with the role of the Divan poet, there are also some uses that bear traces of the poet's sultanate. In addition, it has been seen that the couplets with the symbols of the sultanate reflect some traditions and ceremonies about the Ottoman palace and social life.

Keywords:

Divan poetry, Muhibbî, sultanate symbols,

PDF

___

Ak, C. (2010). Süleyman I (Edebî yönü). TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 38, s. 74- 75). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Aka, B. (2020). Muhibbî Divanı’nda “padişah” algısı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (21), 359-379.
Akar, M. (1980). Türk edebiyatında manzum mi‘râcnâmeler (Tez No. 141278) [Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
Arslan, İ. (2012). İlk Türk- İslâm devletlerinde hükümdarlık ve hâkimiyet sembolleri. EKEV Akademi Dergisi, (51), 73- 92.
Baktır, M. (1998). Hutbe. TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 18, s. 425- 428). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Bayram, Y. (2007). Klasik Türk şiirinde duyguların dili: çiçekler. Turkish Studies, 2(4), 209- 218.
Ceyhan, S. (2010). Taç. TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 39, s. 363-365). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Çelebioğlu, Â. (1990). Şair Kanunî Sultan Süleyman. Türk Kültürü Araştırmaları (Prof. Dr. Muharrem Ergin’e Armağan), XXVIII (1-2), 39- 52.
Çetin, K. (2018). Klâsik Türk şairlerinin kaleminden Mağrib, Habeş ve Sudan. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (63), 35- 57.
Çoruhlu, Y. (2001). Kasır. TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 24, s. 555- 558). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Güneş, H. A. (2022). Klasik öncesi dönem Türk şiirinde astroloji (Tez No. 760307) [Doktora Tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
İnalcık, H. (2007a). Osmanlı İmparatorluğu klasik çağ (1300- 1600). (Ruşen Sezer Çev.). YKY.
İnalcık, H. (2007b). Padişah. TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 34, s. 140- 143). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Kaşgarlı Mahmud (2018). Dîvânu Lugâti’t-Türk. Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (Haz.) TDK Yayınları.
Kütükoğlu, M. S. (1998). Osmanlı belgelerinin dili (diplomatik). Kubbealtı Neşriyatı.
Mermer, A. (2000). Divan şiirinde tuğra tavsifleri. Bilig, (14), 87- 97.
Muallim Nâcî (2009). Lügat-i Nâcî. Kartal, A. (Haz.) TDK Yayınları.
Yavuz, K. & Yavuz, O. (2016). Muhibbî Dîvânı bütün şiirleri 1-2 (İnceleme- tenkitli metin). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Onay, A. T. (2009). Açıklamalı Divan şiiri sözlüğü- Eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı. Kurnaz, C. (Haz.) H Yayınları.
Özkan, Ö. (2007). Divan şiirinin penceresinden Osmanlı toplum hayatı. Kitabevi.
Pakalın, M. Z. (1993a). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü III. Milli Eğitim Basımevi.
Pakalın, M. Z. (1993b). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü I. Milli Eğitim Basımevi.
Pakalın, M. Z. (1993c). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü II. Milli Eğitim Basımevi.
Pala, İ. (2009). Ansiklopedik Divân şiiri sözlüğü. Kapı Yayınları.
Pala, İ. (2020). Mühr-i Süleyman. TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 31, s. 523- 525). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Redhouse, J. W. (2016). Müntahabât-ı lügât-i Osmâniyye. Toparlı, R., Eyövge Yılmaz, B. & Yılmaz, Y. (Haz.) TDK Yayınları.
Sanal, H. (2002). Kös. TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 26, s. 270- 272). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Şemseddin Sami (2015). Kamus-ı Türkî. Yavuzarslan, P. (Haz.) TDK Yayınları.
Şentürk, A. A. (2016). Osmanlı şiir kılavuzu 1. DBY Yayınları.
Şentürk, A. A. (2017). Osmanlı şiir kılavuzu 2. DBY Yayınları.
Şirin, B. (2019). Muhibbî Divânı’nda Osmanlı savaş kültürüne dair unsurlar (Tez No. 546124) [Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
Taneri, A. (2019). Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Döneminde Hükümdarlık Kurumunun Gelişmesi ve Saray Hayatı- Teşkilatı. Erdoğdu, M. A. (Haz.) TTK Yayınları.
Tanyeri, M. A. (1999). Örnekleriyle Divan şiirinde deyimler. Ankara: Akçağ Yayınları.
Tarım Ertuğ, Z. (2009). Saray. TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 36, s. 117-121). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Tekin, O. (2009). Sikke. TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 37, s. 179- 184). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Tökel, D. A. (2016). Divan şiirinde şahıslar mitolojisi. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları.
Uzunçarşılı, İ. H. (1941). Tuğra ve Pençeler ile Ferman ve Buyuruldulara Dair. Belleten, 5 (17-18), 101- 157.
Uzunçarşılı, İ. H. (2014). Osmanlı Devletinin saray teşkilâtı. TTK Yayınları.
Yeşil, A. (2019). Avnî ve Muhibbî divanlarında savaş ve savaş unsurlarının kullanım alanları (Tez No. 609431) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
Yıldırım, K. (2018). İslam Öncesi Türk Devletlerinde Hükümdar Unvanları ve Alâmetleri. Alan, H., Ahmetbeyoğlu, A., Demir, U. & Baycar, A. (Ed.) Afyonkarahisar I. Türk tarihi sempozyumu Türklerde devlet (s. 491- 496). Orman ve Su İşleri Bakanlığı.
Yıldırım, N. (2008). Fars mitolojisi sözlüğü. Kabalcı Yayınevi.
Zöhre, A. (2016). Muhibbî Dîvân’ında sosyal hayat (Tez No. 448356) [Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp