Köl Tigin (G9) ve Bilge Kagan Yazıtlarındaki Arıltıg (K7) Üzerine

Köl Tigin yazıtının güney cephesinin 9. satırı ile Bilge Kagan yazıtının kuzey cephesinin 7. satırında RLTG şeklinde yazılan bir kelime mevcuttur. Kelimenin yazıçevrimi erken dönem neşirlerinden itibaren her zaman aynı şekilde yapılmıştır: RLTG (a)r(ı)lt(ı)g. Ancak kelimenin kaynağı ve anlamlandırılması konusunda ihtilaflar vardır. Yazıtların erken dönem neşirlerinde arıl- için ‘güçsüz düşmek, zayıflamak’ anlamı verilmiştir ve verilen anlam günümüze kadar birçok neşirde kabul edilmiştir. Bu anlamlandırma, ilk kez Talat TEKİN tarafından ‘yok olmak, mahvolmak’ şeklinde değiştirilmiş ve yakın dönem bazı neşirlerde bu anlamlandırma kabul edilmiştir. Makalede, fiilin anlamı bağlama göre tekrar değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

arıltıg, Köl Tigin ve Bilge Kagan yazıtları, eşseslilik, eşyazılılık

PDF

___

ABDURAHMONOV, G.; A. RUSTAMOV (1982). Kadimgi Turkiy Til, Toşkent: Ukituvçi Naşriyeti.
AL-RABGHŪZĪ (2015). The Stories of the Prophets, Qiṣaṣ al-Anbiyā’: An Eastern Turkish Version, Vol. I-II, Ed. by H. E. BOESCHOTEN, J. O’KANE, Leiden-New York-Köln: E. J. Brill.
ALYILMAZ, C. (2005). Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu, Ankara: Kurmay Yayınları.
AYDAROV, G. (1995). Kültegin Eskertkişi, Almatı: Ana Tili.
AYDIN, E. (2017). Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor), İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
BAZILHAN, N. (2005). Kazakstan Tarihi Turalı Türki Derektemeleri, Tom II: Köne Türik Bitiktastarı Men Eskertkişteri (Orhon, Yenisey, Talas), Almatı: “Dayk-Press”.
BERTA, Á. (2010). Sözlerimi İyi Dinleyin: Türk ve Uygur Runik Yazıtlarının Karşılaştırmalı Yayını, Çev. E. YILMAZ, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
BUSSMANN, H. (1998). Routledge Dictionary of Language and Linguistic, Translated and Edited by G. TRAUTH; K. KAZZAZI, London-New York: Routledge.
CLAUSON, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
ERCİLASUN, A. B. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları, İstanbul: Dergâh Yayınları.
ERDAL, M. (1991). Old Turkic Word Formation, a Functional Approach to the Lexicon, Vol. I-II, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
ERGİN, M. (1970). Orhun Abideleri, Ankara: Milli Eğitim Kitapları.
HUDİYEV, N. (2015). Qedim Türk Yazılı Abidelerinin Dili, Bakı: Élim ve Tehsil.
KARCAUBAY, S. (2003). Orhon Muraları: Tarihnamalık-Derektanulık Taldau, 1 Kitap, Astana: Kultegin.
MALOV, S. E. (1951). Pamyatniki Drevnetyurkskoy Pis’mennosti: Tekstı i İssledovaniya, Moskva-Leningrad: İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
MELİORANSKİY, P. M. (1899). Pamyatnik’ v’ Çest’ Kül’ Tegina, S. Petersburg: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk’.
NADELYAYEV, V. M. et al (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’, Leningrad: İnstitut Yazıkoznaniya, Akademiya Nauk SSSR.
ORKUN, H. N. (1936). Eski Türk Yazıtları I, İstanbul: Devlet Basımevi.
ÖLMEZ, M. (2012). Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları, Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi: Metin-Çeviri-Sözlük, Ankara: Bilge-Su Yayıncılık.
RADLOFF, W. (1895). Die alttürkischen Inschriften der Mongolei, St. Petersburg: Buchdruckerei der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften.
RECEBLİ, E. (2009). Qedim Türk Yazısı Abideleri, 4 Cildde, 1 Cild: Göytürk Yazısı Abideleri, I Hisse, Bakı: Nurlan.
RÖHRBORN, K. (2010). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, Neubearbeitung, I: Verben, Band 1: ab- – äzüglä-, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
RÖHRBORN, K. (2015). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasie, Neubearbeitung, II: Nomina-Pronomina-Partikeln, Teil 1: a – asvık, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
ŞİRİN, H. (2015). Kül Tigin Yazıtı, Notlar, İstanbul: Bilgi Kültür Sanat.
ŞİRİN, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ŞÜKÜRLÜ, E. (1993). Qedim Türk Yazılı Abidelerinin Dili, Bakı: Maarif Neşriyyatı.
TAŞAĞIL, A. (1993). “Kapgan Kagan (692-716)”, Belleten, 57/218: 51-70.
TEKİN, T. (1968). A Grammar of Orkhon Turkic, Bloomington: Indiana University.
TEKİN, T. (1982). “The Tariat (Terkhin) Inscription”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 37/1-3: 43-68.
TEKİN, T. (1988). Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TEKİN, T. (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Ankara: Simurg Yayınları.
THOMSEN, V. (2002). Orhon Yazıtları Araştırmaları: [1.] Orhon ve Yenisey Yazıtlarının Çözümü İlk Bildiri; [2.] V. Thomsen Tarafından Çözülmüş Orhon Yazıtları; [3.] Yenisey Yazıtlarındaki İyi Değerlendirilmemiş Bir Harf; [4.] Turcica, Çeviren ve Yayıma Haz. V. KÖKEN, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. [→ Inscriptions de l’Orkhon déchiffrées, Imprimerie de la Société de Littérature Finnoise, Helsingfors 1896]
TUGUŞEVA, L. Yu. (2008). Tyurkskiye Runiçeskiye Pis’mennıye Pamyatniki iz Mongolii, Moskva: İnsan.
Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1993). 12 Cilt, 2. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
VAMBÉRY, H. (1899). Noten zu den alttürkischen Inschriften der Mongolei und Sibiriens, Helsingfors: Société Finno-Ougrienne.
XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (1995). 8 Cilt, 3. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.