NEVÂDİRÜ’Ş-ŞEBÂB’TA ÇİÇEKLERİN ANLAMI

Çiçekler ve diğer bitkiler, sadece divan şiirinde değil; halk ve tasavvuf şiirinde de hem gerçek hem de mecaz anlamda kullanılmaktadır. Çiçekler, ansiklopedi ve sözlüklerde genellikle “bir tür çiçek, kokulu bir tür çiçek.” gibi anlamlarda kullanıldığı gibi insan, hayvan ve yerleşim yeri adlarından günlük konuşmalara, deyim ve atasözlerine kadar her alanda sözvarlığı olarak kullanılmaktadır. Edebî eserlerin değerlendirilmesinde ve araştırmacıların eserleri daha iyi anlamasında, kültürel birikimi ifade eden çiçeklerin ve diğer bitkilerin iyi bilinmesi önemlidir. Bu çalışmada da çiçeklerin kültürel söz varlığındaki yerini belirtmek için Çağatay Türkçesi eserlerinden Nevâdirü’ş-Şebâb’taki çiçeklerin kavram alanları incelenmeye çalışılmıştır. Metin Karaörs’ün doktora tezi olarak hazırladığı, basımı da yapılan Nevâdirü’ş- Şebâb’ta, Nevâyî, yirmi ve otuz beş yaşları arasında yazdığı şiirlere yer vermiştir. Gençlik çağına ait duygu ve düşünceleri, bu çağdaki ova ve bozkırlarda geçirdiği zamanları, at sevgisi, cirit oyunu gibi Türk millî örf ve âdetleri, yiğitlerle karşılıklı konuşmaları, gençlik çağında sahip olunan değerleri ele alan şiirlere yer verilmiştir. Nevâdirü’ş-Şebâb’ta çiçek adları olarak; Gül, Gonca, Tûbâ, Sümbül, Lâle, Menekşe, Yasemen, Nergisin kullanıldığı görülür. Gül: yirmi, Gonca: dört, Tûbâ: bir, Sümbül: yedi; Lâle: on iki, Menekşe: bir, Yasemen: bir, Nergis: iki kavram alanına sahip olarak kullanıldığı görülür. Çiçeklerin bu kavram alanları: Uzuvlar: (Sevgili) yanağı, boyu, yüzü, başı, gözü, kafayı; Somut Kavramlar: Yakıcı Maddeler: Ateş; İçecek Olarak: Tütün; Dînî Kavramlar: Şahıslar: Sevgili, yamalı hırka giymiş dilenci, gelin, âşık, peygamber; Yer: Sevgili köyü, sevgilinin makamını ifade etmek için: makam ve yer; Vücut Salgısı: gözyaşı; Doğal ve kozmik unsur: gök; bitki, eşya, elbise, içecek, kıyafeti ifadede kullanılır.

Anahtar Kelimeler:

kavram alanı, Çağatay Türkçesi, çiçekler, Nevâdirü’ş-Şebâb

Meaning of Flowers in Nevâdirü’ş-Şebâb

Flowers and other plants are not only in divan poetry; It is used both literally and metaphorically in folk and mystic poetry. Flowers are often described in encyclopedias and dictionaries as "a kind of flower, a kind of fragrant flower." It is used as a vocabulary in every field from the names of people, animals and settlements to daily conversations, idioms and proverbs. It is important to know the flowers and other plants that express cultural accumulation well in the evaluation of literary works and for researchers to better understand the works. In this study, the conceptual fields of flowers in Nevâdirü'ş- Şebâb, one of the Chagatai Turkish works, were tried to be examined in order to indicate the place of flowers in the cultural vocabulary. Nevâyî included poems he wrote between the ages of twenty and thirty-five in Nevâdirü'ş- Şebâb, which was prepared as a doctoral thesis by Metin Karaörs and which was also published. The poems about the feelings and thoughts of the youth age, the time spent in the plains and steppes of this age, the Turkish national customs and traditions such as horse love, javelin game, mutual conversations with the brave, and the values possessed in the youth age are included. As flower names in Nevâdirü'ş-şebab; Rose, Bud, Tuba, Hyacinth, Tulip, Violet, Jasmine, Narcissus are seen to be used. Rose: twenty, Bud: four, Tuba: one, Hyacinth: seven; Tulip: thirteen, Violet: one, Jasmine: one, Narcissus: two, it is seen to be used as a concept. These conceptual areas of flowers: Limbs: (Dear) cheek, stature, face, head, eye, head; Concrete Concepts: Combustive Materials: Fire; As Beverage: Tobacco; Religious Concepts: Persons: Beloved, beggar wearing a patched cardigan, bride, lover, prophet; Place: Place: To express the beloved village, the beloved station: station and place; Body Secretion: tears; Natural and cosmic element: sky; It is used to express plants, goods, clothes, drinks, outfits.

Keywords:

Nevâdirü’ş-Şebâb, conceptual field, Chagatai Turkish, flowers,

PDF

___

AKSAN, D. (1989). Kavram alanı-kelime ailesi ilişkileri ve Türk yazı dilinin eskiliği üzerine, TDAY-Belleten-1971, Ankara: TDK Yay: 338, 253-262.
AKSAN, D. (2009). Her yönüyle dil-ana çizgileriyle dilbilim (1,2,3. Ciltler). Ankara: TDK Yay.
AKSAN, D. (2017). Anlambilim-anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
ALAGÖZ, E. (2011). Eski Kıpçak Türkçesinde hayvan adları ve kavram alanı. (Yüksek lisans tezi, Eskişehir Osmangazi Üniv., SBE ,Eskişehir). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi erişildi. (Tez No:296478). Eriş Trh. 10.05.2023, saat: 17.55.
AYVAZOĞLU, B.(1992). Güller kitabı. İstanbul: Ötüken Yay.
BATU, İSLAM, G. G.(2019). Tarama ve derleme sözlüğü’nden hareketle güzellik kavram alanı üzerine bir inceleme (Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniv., SBE.,Konya). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi erişildi. (Tez No: 558898). Eriş Trh. 10.05.2023, saat: 17.54.
BAYRAM, Y. (2001).Çiçek ve diğer bitkilerin dîvân şiirine yansımaları ile anlam çerçeveleri. (Doktora tezi, Ondokuz Mayıs Üniv.,SBE,Samsun). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi erişildi.(Tez No: 108610).Eriş Trh.12.01.2023,saat. 00.15.
BAYTOP, T. (2015).Türkçe bitki adları sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
BOZOK, E. (2018).Türkçenin söz varlığında temizlik kavram alanı. (Doktora tezi, Ondokuz Mayıs Üniv.,SBE, Samsun). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi erişildi.(Tez No: 523973 ).Eriş.Trh.10.05.2023, saat: 17.28. ÇİNAR, A.(2021).
Kutb’un Hüsrev ü Şîrîn’inde adların kavram alanı. (Yüksek lisans tezi, Fırat Üniv., SBE., Elâzığ). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi erişildi.(Tez No: 691030). Eriş.Trh.10.05.2023, saat: 17.20.
ERDOĞAN, K. (1989). Fuzuli Divanı’nda kozmografya ve tabiat. (Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniv.SBE.,Adana). https: //acikbilim .yok.gov.tr/handle/20.500.12812/367407,Çukurova Üniv.Tezler veritabanından erişildi. Eriş Trh. 12. 01 . 2023,saat. 00.40.
ERTUNÇ, İ.K. (2022). Eski Uygur Türkçesi dönemine ait söz varlığının kavram alanı sözlüğü.(Yüksek lisans tezi, Çankırı Karatekin Üniv.,SBE, Çankırı). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi erişildi.(Tez No: 725183).Eriş.Trh. 24.05.2023, saat: 20.15.
EYİ, E. (2021). Ferdinand De Saussure’ün ”Genel Dilbilim Dersleri” adlı kitabında dile yaklaşım metotları üzerine bir bakış, Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 4/2, 139-156, Erişim adresi: https://doi.org/10.38004/sobad.950249.
GÜVEN, M. (2017). Kadın divan şairlerinde çiçekler. (Yüksek lisans tezi, İslam Tarihi ve Sanatları ABD., Erzurum). https:// tez. yok. gov.tr/UlusalTezMerkezi erişildi. (Tez No: 479399). Eriş Trh.12.01.2023,saat. 00.19.
KARAÖRS, M. (2006).Alî Şir Nevâyî-nevâdirü’ş-şebâb. Ankara: TDK Yay.
KARAMAN, G. (2012). Perîşân çiçek sünbül ve klasik Türk şiirinde işlenişi. Journal of the Human and Social Science Researches / İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi,1(2), 288-319, Erişim adresi: https:// dergi park. org.tr./ tr/ pub/ itobiad/ issue /8760 / 109322.
KARÇIĞA, S.(2015). Dede Korkut Kitabı’nın anlam bilimsel çözümlemesinde kavram alanının rolü. (Doktora tezi, İstanbul Üniv.,SBE.,İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi erişildi.(Tez No: 422380). Eriş Trh.24.05.2023,saat. 20.43.
KIRAN, Z. (2003). Yazınsal okuma süreçleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.
KOÇ, H. (2002).Lokman Hekimden günümüze bitkilerle sağlıklı yaşama. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
PALA, İ.(1989). Ansiklopedik dîvân şiiri sözlüğü. Cilt I-II. Ankara: Akçağ Yay.
SAUSSURE, F. (1998). Genel dilbilim dersleri, B. Vardar. (Çev.). İstanbul:Multilingual Yay.
TOKLU, O. (2009). Dilbilime giriş. Ankara: Akçağ Yay.
Türk dil kurumu, Türkçe güncel sözlük. (2013). www.tdk.gov.tr.’den erişildi, Eriş.Trh. 24.05.2023, saat: 00.37.
UĞUR, N. (2007). Anlambilim-sözcüğün anlam açılımı. İstanbul: Doruk Yay.
VARDAR, B. (2007). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yay.