Osmanlı’da Turizmin Doğuşu ve Gelişimi

Dünyada turizm faaliyetleri sanayinin gelişmesine paralel olarak başlamıştır. Gelişen sanayi, ulaşım sektörünün önünü açarak insanların birçok yere daha hızlı ve kolay gidebilmesini sağlamıştır. Sanayinin turizme bir diğer olumlu katkısı ise üretilen mallara yeni pazarlar bulmak adına fuarların düzenlenmeye başlaması olmuştur. Merkezi şehirlerde düzenlenen bu fuarlar iş insanlarını bir araya getirirken, bir taraftan da şehirlerin, doğal, tarihi ve mimari güzelliklerini, kültürel değerlerini, ziyaretçilere sunmalarına fırsat vermiştir. Dünyadaki bu gelişme Osmanlıyı da benzer şekilde etkileyerek turizm faaliyetlerinin başlamasını sağlamıştır. Başta İstanbul olmak üzere Osmanlı şehirlerinin deniz veya demir yoluyla Avrupa ve dünyanın önemli merkezlerine bağlanmış olması bu süreci hızlandırmıştır. Bu çalışma XIX. yüzyılın ikinci yarısı ile XX. yüzyıl başlarını kapsamakta olup Osmanlı ülkesindeki turizm faaliyetleri incelenmiştir. Yabancı turistlerin ülkede rağbet ettikleri merkezler, bu süreçte yeni bir meslek olarak ortaya çıkan turist rehberliği, otel ve misafirhaneler gibi turizmin ana unsurları üzerinde durulmuştur. İkinci el kaynaklar ile Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi belgelerinden faydalanılan çalışmanın sonunda, Osmanlı’ya Batı dünyasının birçok ülkesinden turist geldiği, bu turistlerin başta İstanbul olmak üzere ülkenin coğrafi, tarihi, dini açılardan önemli merkezlerine yoğunlaştıkları, bunlara ilaveten kültürel değerlerini de mutlaka görmek istedikleri ortaya konulmuştur. Ayrıca devletin, yeni gelişen bu sektörün önemini fark ederek ortaya çıkan sorunların çözümü adına bir takım hukuki düzenlemeler yaptığı da anlaşılmıştır.

The Rise and Development of Tourism in the Ottoman Empire

Tourism activities started in the world in parallel with industrial developments. Paving the way for the transportation sector, the developing industry enabled people to go many places easier and faster. Another positive contribution of industry to tourism was that fairs began to be organised in order to find new markets for the produced goods. While bringing business people together, these fairs organised in central cities have allowed cities to present their natural, historical and architectural beauties and cultural values to their visitors as well.Affecting the Ottoman Empire in a similar way, this development in the world made tourism activities begin. The fact that Ottoman cities, particularly Istanbul, were connected to important centers of Europe and the world by sea and rail road accelerated this process. Encompassing the second half of the 19th century and the beginning of the 20th century, tourism activities in the Ottoman country were analysed in this study. Centres in the country that foreign tourists liked, tourist guiding which emerged as a new profession in this period, main elements of tourism like hotels and guesthouses were dwelled upon. At the end of the study in which second-hand sources and documents from the Presidency of the State Archives of Turkey Ottoman Archieve were made use of, it was presented that tourists from many countries of the Western world had visited the Ottoman Empire and those tourists focused on important centers of the country, especially Istanbul, in terms of geographical, historical and religious aspects, and absolutely wanted to see its cultural values as well. Moreover, it was also understood that the state, realizing the importance of this newly-developing sector, had made certain legal arrangements for the solution of the problems that arised.

PDF

___

BOA (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi). BEO.(Bab-ı Ali Evrak Odası) 927/69482, 3860/289487.
BOA.DH (Dahiliye Nezareti) MKT (Mektubi Kalemi) 415/63, 782/7, 2426/9.
BOA.DH.MTV.(Mütenevvia Evrakı) 24/7 BOA.HR. (Hariciye Nezareti) İD. (İdare Evrakı) 178/44, 2005/30
BOA.HR.MKT (Mektubî Kalemi Belgeleri) 853/35, 782/7, 2135/54
BOA.HR.TH. (Tahrirat Evrakı) 293/18, 317/68
BOA.İ.(İrade) HUS. (Hususi Evrakı) 128/14, 140/37
BOA.İ.KAN. (Kanun ve Nizamat) 1/43
BOA.İ.MMS. (Meclis-i Mahsus Evrakı)116/4994
BOA.Y.PRK.MYD. (Evrakı Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-Harbiye Dairesi Evrakı) 23/72
BOA.TS.MA.e. (Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı) 242/73, 242/74
BOA.Y.(Yıldız) A.HUS. (Sadaret Hususi Maruzat Evrakı) 469/11
BOA.Y.PRK.(Perakende) ASK. (Askeri Maruzat Evrakı )71/39, 205/28,
BOA.Y.PRK.EŞA. (Elçilik Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik Evrakı) 47/74,
BOA.Y.PRK.PT. (Posta Telgraf Nezareti Maruzatı) 19/20, 19/32
BOA.Y.PRK.ŞH.(Şehremaneti Maruzatı Evrakı) 13/66
BOA.Y.PRK.TKM. (Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği Evrakı) 23/10
BOA.Y.PRK.UM. (Umumi Evrak ) 41/71
BOA.Y.PRK.(Yıldız Perakende Evrakı) ZB. (Zaptiye Nezareti Maruzatı) 10/9, 10/10, 15/49, 21/18, 37/33
Arslan, A, Polat, H.A. (2015). The Ottoman Empire's first attempt to establish hotels in Istanbul: The Ottoman Imperial Hotels Company, Tourism Management, 51, 103-111, doi.org/10.1016/j.tourman.2015.05.016
Ceza kanunname-i hümayunu, Düstur 1/1, Matbaa-i Amire, 1389 (537-597)
Çetin, E. (2018). 19. Yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti’nde otel ve misafirhanelere dair düzenlemeler, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 29,1, (1-14). doi: 10.17123/atad.435706
Engin, V.(2016). Sultan II.Abdülhamid ve İstanbul’u., İstanbul: Yeditepe Yayınevi
Eralp, Z. (1983). Genel turizm, Ankara Üniversitesi Basın-Yayın Yüksek Okulu Yayınları: 3, Ankara: Turhan Kitabevi
İpşirli, M.(1993). Cuma selamlığı, TDV İslam ansiklopedisi, 8, (90-92)
Koçer, G. (2020). Turizmin tarihini keşfetmek: modern turizmin doğuşu ve Doğu’nun cazibesi, Near East Historical Review, 10 (3). doi.org/10.29228/nehrrview.43302
Önsoy, R. (1983). Osmanlı İmparatorluğu’nun katıldığı ilk sergiler ve sergi-i umumi-i osmani, Belleten, 47, 185, (195-235). https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/1780/tur
Pakalın, M.Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 2, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları:2506, Milli Eğitim basımevi, Ankara: Milli Eğitim Basımevi
Seyyahine tercümanlık idenler hakkında nizamname, Düstur 1/6; Devlet Matbaası, Ankara (1939), (784, 785)
Yılmaz, A, Yetgin, D, Kozak, N. (2018). A hotel in anatolia in the last period of the Ottoman empire: Hotel tadia (1892–1922). Tourism Management Perspectives, 26, 118-125, doi.org/ 10.1016/j.temp. 2017.08.002
Yılmaz, İ. (2020). Osmanlı polis teşkilatında otomobil, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22, 1, (38-48). doi: 10.32709/akusosbil.486497
Yüksel, A.(2010). Zamansız bir teşebbüs: I. Dünya savaşı yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nda turizmi geliştirme gayretleri, Doğu Batı, Yıl: 13, 52, (200-225)